भाजु देवबहादुर डंगोल बि.सं. १९९३ सालय् बौ दानबहादुर डंगोल व मां चिरिमैं डंगोलया कोखं जन्म जूगु खः । वय्कः थःगु बांबांलाःगु ज्यां ख्वना लागाया पर्याय जुयादीम्ह खः । वय्कः बूबलय् तसकं ल्यूने लानाच्वंगु ख्वना, वय्कलं हायेकादीगु चःतिया कारणं थौं सदां उर्बर ख्वना तयार जूगु दु । ख्वनायात शैक्षिक रुपं, धार्मिक सांस्कृतिक रुपं व आर्थिक रुपं सबल यायेगु निंतिं वय्कलं जीवंकाःछि हि–चःति हायेकादीगु दु ।
वय्कलं ख्वनाबासिया सक्रियताय् गन्धकुटी विहार दयेकादिल । ह्यूपाः व विकायिा निंतिं शिक्षा मदयेक मगाः धयागु खँ थुइकाः वय्कलं सतलय् चले जुयाच्वंगु श्री रुद्रायणी प्राथमिक विद्यालययात स्तरोन्नति यानादिल । अथेहे युवा प्रतिभा विद्या मन्दिर स्कूलयात नं बांलाकादिल । थ्व ज्याय् वय्कलं स्थानीय मनूतय्त सक्रिय यानाः उमिगु सहभागिता मुंकादीगु खः ।
बि. सं. २०२७/२८ साल पाखेया खँ खः, ख्वनाया थलाछीया ल्याय्म्हपिंसं पिकनिक वनेया निंतिं ध्यबा मुंकल । वय्कलं थ्व ध्यबां छगू संगठन दयेकेगु व समाज विकासय् व ध्यबा छ्यलेगु सल्लाह बियादिल । फलस्वरुप अनया ल्याय्म्हतय्सं ख्वनाया शिक्षा विकासया निंतिं २०३२ सालय् पुस्तकालय नीस्वनादिल । नां जुल– लिधंसा सफूधुकू । लिपा थ्वहे लिधंसा पासा पुचलय् हिलावन । वय्कलं थ्वहे पुचलय् च्वंपिं ल्याय्म्हतय् ग्वाहालिं खोनाय् शिक्षा, स्वास्थ्य, भाषा, लिपि र संस्कृति सम्बन्धी जनचेतना र विकासया ज्या न्ह्यःने यंकादिल ।
वय्कः दाफा भजनय् नं सक्रिय जुयादी । १४ दँ दुबलय् खिं बाजंया प्रशिक्षार्थी जुयादीम्ह वय्कलं २००७ सालय् भिं प्याखंयात ग्वाहालि यानादिल । २०१५ सालय् रामायण प्याखनय् जुजु दशरथ, २०१६ सालय् लवकुस नाटकय् बाल्मिकी ऋषिया भूमिका निर्वाह यानादिल ।
२०२२ सालय् मधुमालती नाटकय् सहायक गुरु जुयादिल । २०२७ सालय् श्रवण कुमार, २०२९ सालय् पाण्डव राजा, २०३६ सालय् भक्त प्रल्हाद व २०४१ सालय् कविर कुमार नाटकया गुरु जुयादिल धाःसा, २०४५ सालय् विश्वन्तर नाटक व २०५७ सालय् मधुमालती नाटकया मुख्य गुरु जुयादिल ।
नेपालभाषा मंकाः खलः येँ नं ने.सं.११०० निसें न्हूदँ न्यायेकेगु ग्वसा ग्वयेवं वय्कलं ख्वनाय् नं न्हूदँ न्यायेकेगु ज्या यानादिल । अथेहे नेपाल लिपि गुथि लिसे जानाः ख्वनाय् प्रचलित लिपि व रन्जना लिपि स्यनेज्या नं यानादिल । वय्कलं नेवाः देय् दबूया ग्वसालय् जुइगु थीथी ज्याझ्वलय् ख्वनायात नं सक्रिय यानादिलसा ज्यापु महागुथिइ नं वय्कः सक्रिय जुयादिल ।
भाजु देवबहादुर डंगोलया थज्याःगु हे योगदानयात लुमंकाः २०६३ सालय् ज्यापु महागुथिं, २०६८ सालय् लिधंसा पासा पुचलं, २०६८ सालय् श्री रुद्रायणी स्वर्ण जयन्ती समितिं, २०६९ सालय् नेवाः देय् दबूलिं व पीस गार्डेन सेकेन्डरी स्कूल आदिं वय्कःयात सम्मान याःगु खः । अथेहे वय्कःयात २०७० सालय् प्रेममोहन सिरपाः गुठीं सिरपाः ब्यूगु खःसा २०७० सालय् ज्यापु महागुथिं हनेगु ज्या याःगु खः । २०७२ सालय् राष्ट्रिय बौद्ध पुरस्कार व २०७४ सालय् धर्म विजय पदकं सम्मान याःगु जुल । ख्वनायात समृद्ध यायेगुलिइ सदां न्ह्यचिलादीम्ह भाजु देवबहादुर बि.सं.२०७७ कार्तिकय् कोरोनाया ल्वचं दिवंगत जुयादिल ।
नेपाल संबत्या अभियन्ता भाजु देवदास मानन्धरया जन्म अबु भाषासेवी, माननीय लक्ष्मीदास मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं १०७३ कछलागा अष्टमी आइतबाःकुन्हु येँया थँहिति त्वालय् जूगु खः । शैक्षिक डिग्रीकथं वय्कः इण्डष्ट्रियल केमिकल इञ्जिनियर खया नं वय्कलं थःगु भाषा, साहित्य ,संस्कृति, संगीत कला वनेवाः अधिकार प्राप्तीपाखे थःगु मन अप्वः क्वसायेकादिल । थ्वहे कथं वय्कलं दकलय् न्हापां ने.सं १०८८ सालय् .थँहिति त्वालय् जूगु संगीत सम्मेलन सम्पन्न यायेगु ज्याय् सक्रिय रुपं ब्वति कयादिलसा साहित्य ख्यलय् ने.सं १०९० य् तत्कालिन साय्मिबन्धुपिंसं पिकाःगु मूति नांगु बाखं संग्रहलय् खाःमिखा नांगु बाखं पिकयाः थःत बाखंच्वमि कथं म्हसीके बियादिल । अथेहे थ्वय्कःया हलिमलि नांगु छपु बाखं १०० दँया नेपालभाषाया बाखं संग्रहय् नं दुथ्याःगु दु ।
साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह देवदासं लिपा थःगु मन नेपाल संबत्या नगुमाः पिकायेगु पाखे क्वसायेकादिल । वय्कलं ने.सं १०९८— १११० तक अर्थात् १२ दँ तक नेपाल संबत्या नगुमाः पिथनेगु ज्याय् सक्रिय रुपं ब्वति कयादिलसा लिपा ने.सं ११२९ निसें नेपाल संबत्यात म्वाकातयेगु खःसा न्हियान्हिथंया ज्याय् छ्यलेगु यायेमाः धकाः पासापिं समिर कर्माचार्य व विष्णु चित्रकार नाप जानाः अवधारणा दयेकाः ने.सं ११४२ तक थःगु हे कुतलं मदिक्क नेपाल संबत्या नगुमाः पिकायेगु ज्या यानादिल । लिपा थ्व नगुमाः पिकायेगु अभिभारा नेपाल संवत् न्हूदँ समारोह समितिं काल ।
वय्कलं न्हि धैगु व तिथि धैगु व हे मखु धकाः झीगु तजिलजिइ तिथि छ्यलेगु छुमां क्यनादीगु दु । अथेहे थ्वय्कः नेपाल लिपियात युनिकोड गुथिइ दुथ्याकाः युनिकोड ल्याः कायेगु ज्याया नं छम्ह न्ह्यलुवाः खः । थ्वय्कः थेंज्याःपिनिगु कुतलं हे नेपाल लिपियात थौं युनिकोडय् दुथ्याकेखंगु दु थुपिं ज्या बाहेक भाजु देवदास मानन्धर नेपालभाषायात स्कुल स्कुलय् छ्ययेकेबीेगु, नेपालभाषा ब्वनीपिं विद्यार्थीपिंत प्रोत्साहीत यायेत थः बाज्या अजिया नामय् स्वंगु सिरपाः संचालन यायेगु, नेवाः अधिकारया निंतिं जूगु थीथी आन्दोलनय् सक्रिय रुपं ब्वति कायेगु ज्या यानादीगु दुसा थः अबुजु नेवाः न्ह्यलुवाः लक्ष्मीदास मानन्धरं न्ह्याकादीगु थीथी ज्याखँ सम्पन्न यायेगुली नं उलि हे अबुया लिधंसा जुयाः दनादीगु दु । तर थन सुं नं सदां च्वनेमदु धयातः थें वय्कलं नं थःगु नश्वर देह ने.सं ११४३ कौलागा दशमी कुन्हु त्वःतादिल ।
भाजु देवदासया भिंगु ज्याया कदर यानाः थीथी संस्थां हनापौ, सुभाय्पौ देछाःगु दु । गथे — भाजु देवदासं सामाजिक सञ्जाल पाखें नेवाः तजिलजिया नापं नेवाः गतिविधि न्ह्यब्वयेगु याःगुलिं नेवाः यूट्युब पाखें वय्कःया तःजिक हनेगु याःगु दुसा साय्मितय्गु तथ्यांक पिकायेगु ज्याया नितिं केन्द्रीय मानन्धर संघ पाखें हनापौया नापं हनेज्या याःगु दु ।
अथेहे यलया नेकू जात्रा व चीनया International Buddhist forum नं वय्कःया तःजिगु ग्वाहालिया नितिं हनापौ देछाःगु दु । नापं नेपाल लिपियात युनिकोडय् दुथ्याकेगु वय्कःया तःजिगु कुतःयात सम्मान यानाः हलिं नेवाः दबूया नापं अमेरीकाया वांशिंगटन, सानफ्रान्सीस्को, टेक्सास आदि थासय् च्वंगु नेवाः संस्थां नं हनेज्याया नापं हनापौ देछाःगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु देवबहादुर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००२ असार १९ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां बिष्णुकुमारी व बाःया नां मोतीकुमार श्रेष्ठ खः । वय्कःया थाय्बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. २, महेन्द्रपथ खः । शैक्षिक व सामाजिक संघसंस्थाय् आवद्ध जुयादीम्ह वय्कः नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया सल्लाहकार जुयादी ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु स्व. देवेन्द्रकुमार मल्ल नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९९४ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्कः लिपा जक बिराटनगरय् च्वं झाःगु खः । वय्कःया मांया नां पवित्र कुमारी व बाःया नां गजेन्द्रबहादुर प्रधानांग खः । वय्कः आवद्ध संस्था थुकथं जुल – झी पुचः विराटनगर (संरक्षक), नेपाल क्षयरोग निवारण संघ, मोरङ (न्हापायाम्ह नायः) व मेमेगु संघसंस्था । वय्कःया कृति – मेरो सेरोफेरो (संस्मरण), भुवन मल्लको वंशावली व मेमेगु यक्व च्वसु ।