साहित्य ख्यलय् रजनीमिला नामं म्हसीका दुम्ह रजनी महर्जनया जन्म मां नानीज्यान महर्जन व बौ कृष्णबहादुर महर्जनया कोखं ने.सं १०९२ य् किपूया अमल्सी त्वालय् जूगु खः । मय्जु रजनीमिला नेपालभाषा काव्यख्यःया छम्ह धिसिलाःम्ह आधुनिक कवयित्री खः । अंग्रेजी विषयय् एम.ए., कानूनय् एम.ए व संगीतवादनय् स्नातक डिग्री हासिल यानादीम्ह रजनी थौंकन्हय् काठमाडौं स्कुल अफ ल क्याम्पसय् सहप्राध्यापक जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । थःगु विद्यार्थी जीवनंनिसें थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह रजनीमिलाया न्हापां पिदंगु कविता खः ख्वबि पराजितताया चिं मखु (नेपाल, ४३/६८ नेपाल) । मूलरुपं काव्य ख्यलय् च्वसा छ्यलादीम्ह रजनीया निगू कविता संग्रह— जिं पियागु ई थ्व हे खः (ने.सं. ११२६), व स्वस्वं तनावंगु सर्गः (ने.सं १०४३) पिदंगु दु । अथेहे वय्कः गजल सिर्जनाय् नं क्वातुम्ह स्रष्टा खः धैगु वय्कःया इलय् ब्यलय् पिदंगु गजलं पुष्टि याःगु दु । रजनीमिलाया कविताया केन्द्रीय भूमि थौंया मनू खः, वर्तमान संसार खः, समकालीन परिवेश खः ।
वय्कः नेवाः समाजया राजनैतिक समस्यायात सूक्ष्म रुपं काव्यात्मक लेखाजोखा यायेगुपाखे नं अविलम्वित जुयादीगु दु । समग्र रुपं धायेगु खःसा रजनीमिला नेपालभाषा समकालीन काव्य ख्यलय् थःगु सिर्जना थःगु मूल्य व मान्यता नीस्वना वयाच्वंम्ह स्रष्टा खः । वय्कःया कविताय् विद्रोहया मि ग्वानाच्वंगु, असन्तोषया हि न्ह्यानाच्वंगु अनुभव जू । दर्शन पक्षय् नं ध्यचुयाच्वंगु आभास जू ।
रजनीमिला कविताया रचनाय् जक मखु अनुवादया ख्यलय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खः ।वय्कलं भारतया न्यँकँ बाखं (अंग्रेजी भाषं नेपालभाषाय्) व भूषणप्रसाद श्रेष्ठया यः खिचा नांगु नेपालभाषाया सफू अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादीगु दु । अथेहे रजनी मिला छम्ह संचारकर्मि नं खः । वय्कलं मेट्रो एफ.एम.य् नं कार्यक्रमया संयोजक, सम्पादक तथा संचालक आदि जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । रजनी मिलां थी थी संस्थाय् थीथी पदय् च्वनाः नं थःगु मातृभाषा, नेवाः जाति व नारी अधिकारया नितिं ज्या यानादीगु दु । थथे वय्कः संलग्न जुयादीगु संस्था खः— नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः, जातीय विभेद विरुद्ध राष्ट्रिय मञ्चया महासचिव, लिजः नेपालभाषा कविता दबूया सचिव तथा नेवाः देय् दबूया पुलांम्ह महासचिव आदि आदि ।
अबु हिरामान व मां सप्तमाया शाक्यया क्वखं वि.सं. २०१७ सालय् ख्वपया थालाछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह रत्नसुन्दर शाक्य नेपाःया बौद्ध साहित्य ख्यलय् थौंकन्हय् जहाँ थिनाच्वंम्ह व्यक्तित्व खः । रत्न सुन्दर शाक्यं थीथी विहारपाखें स्वअध्ययन यायां व्यक्तिगत रुपं भिक्षुपिं, गुरुपिं नापलालां हे थःगु अध्ययन न्ह्याकादीगु खः । विशेषं बौद्ध व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी च्वज्याय् वय्कःया ल्हाः न्ह्याः । वय्कलं येँया किन्दोलय् च्वंगु मानदास बुद्ध वोधिज्ञान पुस्तकालयय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादीगु दुसा ख्वपया युवा बौद्ध पुचः, धर्मोदय सभा भक्तपुर शाखा, भक्तपुर बौद्ध सम्पदा संघ, दीपंकर ज्ञानमाला भजन खलः, बौद्ध दर्शन अध्ययन समाज आदि संघसस्थाय् नं वय्कः थीथी पदय् दु । वय्कलं बौद्ध व्यक्तित्वपिनि जीवनी व मेमेगु नं यानाः पीगुलिं मल्याक सफू च्वयादीधुंकल ।
वय्कःया न्हापांगु रचना पासा चिनाखँ वि.सं. २०३६ स आनन्दभूमिइ पिदंगु खः । च्वसु बुद्धया व्यक्तित्व (वि.सं. २०३६) ख्वपया न्हूजः पत्रिकाय् पिदन । न्हापांगु सफू नेपालको इतिहासमा कलंकित घटना (वि.सं. २०४८) पिदंगु खःसा नेपालभाषाय् अनगारिका धम्मावति (वि.सं. २०४९), भिक्षु धम्मलोक महास्थविर (वि.सं. २०४८), मनू म्हसीकेगु (२०५०), भिक्षु मेघंकर स्थविर व वसपोलया रचना संग्रह (२०५२), भिक्षु सम्यकज्योति महास्थविरया जीवनी (वि.सं. २०६०), उपासक रामकृष्ण वैद्य, छगू परिचय (वि.सं. २०६५), कविकेशरी चित्तधर हृदय (वि.सं. २०६९), बुद्धया चारिका (वि.सं. २०७१), वसपोलपिंत लुमंकेबलय् (२०७२), लुमंकेबहःपिं (२०७९) ।
भिक्षु अश्वघोष महास्थविरयात थःगु च्वज्याया प्रेरक रुपय् कयादीम्ह रत्नसुन्दर शाक्यया नेपाली भाषाया बौद्ध जगतका स्मरणीय व्यक्तित्वहरू (भाग १ निसें भाग ६) तक पिदंगु विश्वया हे बौद्ध व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी मालेकुले यानाः च्वयातःगु उगु सफू तसकं लोकंह्वाः, रिसर्च याइपिंत तसकं उपयोगी जू । त्रिभुवन विश्वविद्यालय व लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया मास्टर डिग्रीया पाठय्क्रमय् नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया पाठ्यक्रमय् नं दुथ्याकातःगु दु । वय्कःया भारतया उत्तर प्रदेशया बुद्ध देश पत्रिकाय् नं उपसम्पादक जुयाः ज्या यानादीगु दु । नेपालभाषा व नेपालीभाषा बाहेक वय्कलं हिन्दी भासं नं सफू च्वयादी । वय्कःया देछाःगु थीथी सम्मान व सिरपाः थथे दु – पंचवीर सिंह सिरपाः (वि.सं. २०५७), सुमंगल स्मृति अभिनन्दन सिरपाः (वि.सं. २०६४), शास्ता फाउण्डेशन भारतपाखें वर्ष पुरुष (सन् १९९५) सिरपाः, धर्म विजय पदनम सम्मान (वि.सं. २०६४), सूर्यमाया स्मृति पदक (वि.सं २०६६), बौद्ध न्ह्यसःलिसः मू गुथि यलपाखें सम्मान (वि.सं. २०७१) ।
बौद्ध विद्वान पं रत्नकाजी बज्राचार्यया जन्म अबु मोतिरत्न बज्राचार्य व मां सानुमायाया कोखं ने.सं १०५४ माघ शुक्ल १० कुन्हु येँया सवलबहालय् जूगु खः । पं. रत्नकाजि बज्राचार्य बौद्ध रत्नकाजी गुरुजुया नामं जयमांपिनिगु दथुइ अतिकं लोकंह्वाःम्ह गुरुजु खः । वसपोलं नेपाल संस्कृति, वज्रयान पुजाविधि, चचा व चचाप्याखंयात निरन्तरता बियाः नेपाल बौद्ध संस्कृति परम्परायात न्ह्याकेगु निंतिं आवश्यक थीथी विषयया नीखुगुलिं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू च्वयाः, सम्पादन यानाबिज्याःगु दु, गुगु ज्या नेपाल संस्कृति व बज्रयान बुद्धधर्मया संरक्षण सम्र्वद्धनय् महत्वपूर्ण योगदान सिद्ध जूगु दु ।
वय्कःया पिदंगु सफू मध्ये छुं सफूया नां धलः थुकथं दु— नेपाल जन–जीवन पद्धति (ने.सं १०८३ ), येँ देय्या बौद्धपुजा क्रियाया हलंज्वलं (ने.सं ११००), झीगु संस्कृतिया ब्वघासा (ने.सं ११०२), नेपाः देय्या विहारया ताःचा (ने.सं ११०३), नेवाः संस्कार संस्कृतिया ताःचा (ने.सं ११०९), बलि पुजाया यर्थाथता (ने.सं १११३), अमोघपाशलोकेश्वरया संक्षिप्त बुखँ (ने.सं. १११४), येँ देय्या चैत्य (ने.सं १११९), मोक्षगां उत्पतिया बाखं (ने.सं १११५), बसुन्धरादेवीया तिलाव्रत दनेगुया महत्व (ने.सं ११०८), निपु अवदान (ने.सं १११६), धीमति अवदान (ने.सं. ११०५), बिमलावती अवदान (ने.सं ११०८ ), कलशार्चन पुजाविधि (ने.सं. ११०८), चचा मुना न्हापांगु ब्व (ने.सं १११६), चचा मुना निगूगु ब्व (ने.सं १११९), गुंला धर्म (ने.सं १११९), येँ देय्या चैत्यया विवरणात्मक अध्ययन (ने.सं १११९), सप्तविधानुत्तर पुजाविधि (ने.सं ११२०) आदि ।
अथेहे थ्वय्कःया मेमेगु नं आपालं अप्रकाशित कृतित दनिसा तत्कालिन धर्मोदय, सितु, नीलः, इनाप, देसयमदु झ्याः, नेपाल संस्कृति, पलेस्वां आदि पत्रपत्रिकाय् नं आपालं धर्म, संस्कृति वा चर्या सम्बन्धी अन्वेषणात्मक च्वसु पिदंगु दु । थथे थःगु इलय् जय्मांया ज्या नापं श्रेष्टा अदालतय् बहिदारया जागिर नयादीम्ह थ्वय्कः शास्त्रीय बाजं व चचा प्याखनय् नं उलि हे पारंगतम्ह कलाकार खः । वसपोलं नेवाःतय् कुलायन पुजा सदां न्ह्यानाच्वनेमाः धकाः बौद्धपुजा विधिसम्बन्धी निर्देशिका सफू च्वयाबिज्याःगु जक मखु तत्कालिन ल्याय्म्ह गुरुजुपिंत पुजाक्रिया व चचा प्याखं स्यनेगु नं ज्या यानाबिज्याःगु दु, गुगु वसपोलया दुर्दशिता व थःगु धर्म संस्कृतिप्रतिया मतिनाया दसु खः ।
वज्रयान पुजाविधि, थीथी शास्त्रीय बाजं, चर्यागीत व चर्यानृत्य सम्बन्धी पारंगतम्ह रत्नकाजि गुरुजु थ्व विषयसम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान याइपिं आपालं विदेशी विद्वानपिंत नं स्यनेकने यायेगुया नापं दीक्षाबीगु तकं यानाबिज्याःगु दु । वय्कःपाखें लण्डन युनिभर्सिटियाम्ह डेविड रीर्चडं चर्यानृत्य, जर्मनीया वेगनरं क्वताः थायेगु, अमेरिकाया प्रेमदासां चचा म्ये स्यनाः थःपिनिगु अध्ययन पूवंकूगु दु ।
अथेहे चचा, चचाप्याखं प्रचार प्रसारया झ्वलय् वसपोलं थम्हं ४२ पुं मयाक चचा चिना चचाम्ये हालावंगु व थ्वहे चचा म्येय् प्याखं हुलावंगु दु । अथेहे चचा प्याखंयात प्रचारप्रसार यायेगु नितिं वसपोलं थःगु संरक्षकत्वय् वि.सं १९९६ सालय् डान्स मण्डलया स्थापना यानाबिज्यात । थ्व डान्स मण्डलया दुजःपिं युरोपया थीथी थासय् वनाः चचानृत्यया प्रचारप्रसार याःगु दु । अथेहे वसपोलं बज्रयानी परम्परायात न्ह्याकेगु झ्वलय् बज्राचार्य मिलन केन्द्रया संस्थापक सल्लाहकार, बौद्ध समाजया संस्थापक उपाध्यक्ष, नेपाल बौद्ध संस्कृत संरक्षण केन्द्रया सल्लाहकार जुयाः थ्व ख्यलय् महत्वपूर्ण ज्या यानाबिज्याःगु दु ।
वसपोलया थज्याःगु योगदानयात कदर यासें थीथी संस्थापाखें गथे— वि सं २०४८ सालं पशुपति क्षेत्र विकास संचालन परिषद्पाखें अभिनन्दन, २०५३ सालं कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालयपाखें अभिनन्दन, २०५६ सालं लोटस रिसर्च सेन्टरपाखें लय्ता पौया नापं ५०,०००।– तकाया नगद पुरस्कार, आदिबुद्ध दिपंकर भगवान जिर्णोद्धार समितिपाखें हनापौ आदि देछाःगु दु । थथे थःगु धर्म संस्कृतिया लागि ज्या यायां ने.सं १११९य् वसपोलं थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।
भाजु रत्नकाजी महर्जनया जन्म ने.सं.११०२ पोहेलाथ्व ४ कुन्हु येँया किलाघः त्वालय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां रत्नदेवी महर्जन व बाःया नां भाइकाजी महर्जन खः । रत्नकाजी मन वय्कःया साहित्यिक नां खः । भाजु रत्नकाजी महर्जनं वि.सं. २०५५ सालय् विश्वभूमिइ च्वसु च्वयाः नेपालभाषाय् दुहांझाःगु खः । वय्कः नेपालभाषा व खस् नेपालीभाषं पिदनीगु वाःपौ मेरो साप्ताहिकया प्रकाशक व सम्पादक खः । वय्कलं म्ये, चिबाखं, प्याखं, जीवनी च्वयेगु यानादी । वय्कःया पिदंगु कृति– जिगु न्यय्कू हाइकु (ने.सं.११३२), मोहनकृष्ण व्यक्ति व व्यक्तित्व (जीवनी, ने.सं.११३३), वँय् सु खः ? (छधाः प्याखं, ने.सं.११४०) खः । अथेहे वय्कलं अप्सरा वाःपौ, नेवाः अनलाइन न्यूज, तिकिझ्याः वाःपौया सम्पादन यानादी धुंकूगु दु । वय्कः ज्यापु पौया सहसम्पादक खः । वय्कलं तिकिझ्याः पुचःया ग्वसालय् स्वनिगःब्यापि चिबाखं धेंधेंबल्ला कासा संचालन यानादीगु दु । वय्कलं मोतिलानी सिरपाः, लहना धर्ममोति पत्रकारिता सिरपाः, ज्यापु पत्रकार प्रतिभा सिरपाः, महानगरीय सुशासन पत्रकारिता सिरपाः कयादीगु दु ।वय्कः तिकिझ्याः पुचःया नायः, किलाघः सांस्कृतिक पुचःया छ्यान्जे, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया दुजः जुयादी ।
अबु रत्नलाल सैंजु व मां सन्तमाया सैंजुया क्वखं ने.सं. १०५० (बि.सं. १९८८) असार शुक्ल एकादशी कुन्हु ख्वपया नासमना त्वालय् च्वखँ च्वमि भाजु रत्नगोपाल सैंजु बूगु खः । ने.सं. १०९९ य् छ्वाला १ य् नेपालभाषा लिपिया महत्व बारे च्वखँ च्वयाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह भाजु सैंजुया भाषा साहित्य ख्यलय् तःधंगु योगदान दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया संस्थापक दुजः लिसें तःक्वःमछि नायः जुयाः भाषा सेवा यानाझाःम्ह वय्कः जनज्योति पुस्तकालयया संस्थापक दुजः खः । वय्कलं संगठानात्मक ज्या यानाः ख्वप देशय् साहित्यिक जागरण हयेगु ज्या नं यानादीगु दु। भाषा व शिक्षा बाहेक थ्वय्कः छम्ह सामाजिक अभियन्ता नं खः । समाज व संस्कारया व्यवस्था सुथां लाकातयेत बाराही पीठ विकास समितिया पूर्व अध्यक्ष व हनुमानघाट विकास सेवा समितिया मूदुजः जुयादीम्ह वय्कः ख्वपया समाजय् छम्ह लोकंह्वाःम्ह व्यक्ति खः । धर्मप्रति नं उतिकं हे आस्था दुम्ह वय्कः श्यामसुन्दर रास भजन खलःया मू दुजः नं खः। भाषा, साहित्य, शिक्षा, धार्मिक व सामाजिक जागरण हयाः स्वच्छ समाज स्थापना यानाः देय् विकास यायेगु ज्याय् न्ह्यज्याज्यां वि.सं. २०७५ जेष्ठ शुक्ल पुन्हि कुन्हु वय्कलं थःगु देह त्याग यानादिल ।
बौ प्रा. नाति ताम्राकार व मां हेराशोभा ताम्राकारया कोखं येँया महाबौद्ध (महाबू) त्वालय् ने.सं १०८५ य् मय्जु रत्नतारा ताम्राकारया जन्म जूगु खः । अर्थशास्त्रय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह खःसां समाजसेवा यायेगु, नेपालभाषां च्वयेगु, ब्वनेगु व पत्रकारिता यायेगु रुचि दुम्ह मय्जु ताम्राकारं रेडियो उपत्यकाय् ज्याझ्वः न्ह्याकामि कथं नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । थौंकन्हय् हलिमय् थीथी कथं ब्वलनाच्वंगु अशान्तियात न्हंका शान्तिया पलिस्था यायेगु तातुनाः स्थापना जूगु विश्वब्यापी शान्ति अभियानया नायः जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह, ताम्राकार समाज लिसें थीथी सामाजिक संघसंस्थाय् आवद्धम्ह मय्जु रत्नतारा ताम्राकारया न्हापांगु पिथना सफू मां बौया लुमन्ति (चिनाखँ मुना, ने.सं. ११२२) खः ।
सत्य हिरा अनुसन्धान सिरपाः निक्वतक त्याकेत ताःलाःम्ह मयजु ताम्राकारया मेमेगु पिदंगु सफू खः— तता लुमंकाः (ने.सं ११२८), उद्घोषण व न्वचु सयेके (ने.सं ११३३), उदाय जातिया संस्कार (ने.सं. ११३४), श्रीघःबहाःया ताःचा (ने.सं ११३३), उदाय जातिया संस्कार उदाय इहिपाः (ने.स.११३४), तजिलजिया न्हाय्कं (ने.सं ११२९) आदि । अथेहे उदाय समाज व संस्कार नाप स्वापू दुगु वय्कःया मेमेगु नं सफू पिदंगु दु । वय्कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप विश्वब्यापी शान्ति अभियान (ने.सं ११२९), शान्तिघट बज्रधातु चैत्य महाविहार संघ (ने.सं११३१), तवः समाज (ने.सं ११३१)आदि पाखें वय्कःयात हनेज्या याःगु दु ।
स्वनिगःया यल देशं बुइकूगु थीथी रत्न मध्ये छगः थीगु रत्न भाषाजवाः रत्नध्वज जोशी नं खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०३६ दिल्लाथ्व ४ कुन्हु यलया नागबहालय् जूगु खः । पूर्वीय संस्कृत साहित्यनापं हिन्दी साहित्यया विशेष अध्ययन यानादीम्ह रत्नध्वज जोशी नेपालभाषाया विषय प्रधान निबन्धया नायः, समालोचनाया न्ह्यलुवाः व नापं कवि नं खः । थ्व स्वंगुलीं विधाय् वय्कःया इलं म्हुयामवनीगु देन दु । थुपिं योगदान बाहेक वय्कलं नेपालभाषाया निंतिं यानादीगु सेवा अलग्ग हे दनि ।
ने.सं १०६४ ल्हातं च्वयाः पिदंगु नेपाल लय्पतिइ च्वयेगु छाय् निबन्ध च्वयाः निबन्धपाखें थःगु सिर्जनाया क्रम न्ह्याकादीम्ह रत्नध्वज जोशीया ने.सं.११०९ य् आखे पत्रिकाय् पिदंगु समिक्षात्मक लिधंसा वय्कःया दकलय् लिपांगु च्वसु खः ।
थ्व पीन्यादँया दुने वय्कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व हे निबन्धया नापं समालोचनात्मक लेख प्रकाशित यानादिलसा सफूया रुपय् निबन्धया प्यंगू सफू निबन्ध छपुचः (ने.सं १०७०), निबन्ध निपुचः (ने.सं १०७२), निबन्ध स्वपुचः (ने.सं १०९९) व आरती (ने.सं ११०७), पिकयादिलसा समालोचनाया छगू सफू— लिसः (ने.सं १०९९), खण्डकाव्यया छगू नारद मोह (ने.सं १०६६) व छगू अलंकारया सफू–साहित्यया तिसा (ने.सं १०९५) नापं यानाः न्हय्गू सफू पिदंगु दु ।
धर्मोदय पत्रिकाया न्हापांगु अंकय् न्हापांगु लेख कथं पिदंगु इच्छा (ने.सं १०६७) थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु कविता खःसा सफूया रुपय् नारदमोह खण्डकाव्य रत्नध्वज जोशीया जक न्हापां पिदंगु सफू मजुसे तत्कालिन नेपाली भाषा समितिपाखें सेन्सर जुयाः पास जुयाः पिदंगु नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः ।
निबन्ध रत्नध्वज जोशीया मू विषय खः । वय्कलं जिगु निबन्ध व आलोचना, झीगु निबन्ध साहित्य व निबन्ध धयागु लेखय् निबन्धसम्बन्धी धारणा व नेपालभाषाया निबन्धकारपिनिगु विषयय् क्वथीक च्वयादीगु दु । वय्कःया बिचाः कथं निबन्ध गद्यया यत्थेसनाः म्हितेगु दबू खः । नी यानाः धायेमाःगु खँया लागि बस्तुपरक निबन्धया महत्व दु थें ख्याःबच्छि नी बच्छि यानाः धायेमाःगु खँय् व्यक्तिपरक निबन्धया महत्व दु । प्रत्येक बस्तुपरक निबन्धं छगू न छगू न्हूगु खँ बीमाः धैगु वय्कःया बिचाः खः । थ्वहे कथं वय्कःया भाषाया सिन्हाज्या नांगु निबन्धं स्वयम्भुलाल श्रेष्ठयात श्रेष्ठ सिरपाः स्वनेगु प्रेरणा ब्यूगु खँ लुमंकेबहःजू । रत्नध्वजयात विषयपरक निबन्धया नायः धयातःसां वय्कः छगू चिकिचाधंगु चाकःया दुने जक कुंका च्वनादीम्ह निबन्धकार मखु । वय्कःया फेसन व वसः, भुजिं आदि निबन्ध थुकिया दसु खः । रत्नध्वजया व्यक्तित्व निबन्ध ख्यलय् गुलि जाः समालोचनाया ख्यलय् नं म्हो मजू । वय्कः नेपाली भाषा साहित्यय् समालोचक कथं म्हसीके बी धुंकाः जक वय्कलं नेपालभाषाय् समालोचक कथं थःत म्हसीकादीगु खः ।
रत्नध्वजया इलय् समालोचना च्वयेगु अःपु मजू । वय्कःया धर्मोदय कहानी नांगु समालोचनाया लेख पिदनेवं हे उकी चित्तबुझे मजूपिं च्वमिपिंसं प्रतिक्रिया कथं लिसः नांगु लेख पिदन, गुकिं यानाः वय्कलं लिसःया लिसः पिकायेमाल । रत्नध्वज जोशी संस्कृत साहित्यया माध्यमं ब्वलंम्ह लेखक खः । थ्व हे कथं पूर्विय समालोचना साहित्ययात कसि नालाः समालोचना याइम्ह शास्त्रीय समालोचक कथं समालोचकपिंसं थ्वय्कःयात म्हसीकेगु याःगु दु ।
रत्नध्वज जोशीं सफू व थीथी लेख रचना पिकयाः जक नेपालभाषाया सेवा यानादीगु मखसे वय्कलं दच्छिं मल्याक काललिम्पोङ्गय् च्वनाः धर्मोदय पत्रिकाया सम्पादनया ज्या नं यानादिल । थुगु इलय् तत्कालिन च्वमिपिंत प्रशिक्षण बी थें ज्याख्यलय् जूगु लेख च्वयेत तिबः जुइगु आपालं लेख च्वयादिल ।
अथेहे वय्कलं ल्हातं च्वयाः पिदंगु नेपाल पत्रिकाया सम्पादक जुया तत्कालिन युवापिंके भाषिक साहित्यिक चेतना थनेगु यानादीगु जक मखुसे नेपालभाषा परिषदं पिदनीगु नेपाल ऋतु पौया प्यदँ तक सम्पादक जुयाः ऋतुपौयात न्ह्याकादिलसा स्वंगू महत्वपूर्ण सफू — बाखं पुचः (ने.सं १०७०), साहित्यया सुलचं (ने.सं १०७२) व गद्य पुचः (ने.सं १०७०)या सम्पादक जुयाः सफू पिकयादिल । वय्कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाजवाः उपाधि देछाःगु दुसा वय्कःया लुमन्तीइ स्व. रत्नध्वज जोशी विशेषांक पिकाःगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु रत्नवहादुर बज्राचार्य नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०३५ पोहेलागा १३ कुन्हु भोजपुर खिकामाछाय् जूगु खः । बज्रयान बौद्ध धर्मया नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीम्ह वय्कलं भोजपुरया शैक्षिक क्षेत्रय् नं यक्व हे योगदान यानादीगु दु । नेवाःतय् परंपरागत धर्म संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनय् वय्कः सदां हे सक्रिय जुयाः न्ह्यचिलादी । वय्कः ने.सं. ११०५ कछला थ्व ६ कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।
मां सानुमाया व बौ धनबहादुर मानन्धरया क्वखं ने.सं. १०५७ कौलागा २ कुन्हु येँया मरु ग्वाछेँमुगः गल्ली त्वालय् रत्नबहादुर साय्मिया जन्म जूगु खः । वय्कः नेपालभाषाया अग्रज उपन्यासकारपिं मध्ये छम्ह खः । वय्कलं विद्यार्थी जीवनकालय् नेपालभाषां बाखं च्वयाः च्वसा न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया दकलय् न्हापांगु बाखं भम्चा थःछेँ ने.सं. १०८६ इ सितु ल्याः १४ य् पिदंगु खः । थ्वयां निदँ लिपा वय्कःया दकलय् न्हापांगु उपन्यास मिलाखों ने.सं. १०८८ इ पिदन । वयां लिपा वय्कःया ब्वयाच्वंगु सुपः (ने.सं. ११००), गुँसि घाँय् (ने.सं. ११०३), गुँ पुलेवं (ने.सं. ११०६) उपन्यास व कियातःगु ध्वः बाखं मुना (ने.सं. १११७) पिदंगु खः । वय्कलं विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः बाखनय् न्हाप व ल्यू सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कःया उपन्यास मध्ये दकलय् चर्चित उपन्यास मिलाखों खः । वय्कलं ने.सं. १११८ य् मणिगल सिरपाः त्याकादीगु खः ।
रमापतिराज शर्मा (ने.सं. १०५०–११३१) छम्ह नांजाम्ह कवि व व्याकरणविद् खः । वय्कः बौ रिपुभञ्जन राज शर्मा व मां पिनकीप्रिय बल्लभ शर्माया कोखं ख्वप, खौमा त्वालय् जन्म जूगु खः । अनौपचारि शिक्षा प्राप्त यानाः वय्कलं थःत भाषिक अनुसन्धानकर्ता कथं म्हसीकेत सफल जुयादिल ।
नेपाल साहित्य मन्दिरया संस्थापक सदस्य कवि रमापति पद्य कविताय् नां जाः । वय्कःया जिगु म्ये (ने.सं. १०७८) चिनाखँ मुना पिहांवःगु दु । लिपा वय्कलं नेपालभाषाया व्याकरण लागाय् थःगु विद्वत व्यक्तित्वयात छ्यलादिल । वय्कःया नेपालभाषाया बँ (ने.सं.१०९९), नेपालभाषाया व्रिmयातय् पुसाग्वः धुकू (ने.सं.११३१), नेवाः भाय्खँया हलिमलि (ने.सं.११२९), झीगु संस्कार व संस्कृतिया जहाँ (ने.सं.११३१), झीगु न्व व वया हागः (ने.सं. ११३१), झीगु भाय् वया ऋद्धिसिद्धि व झीगु न्वहालय् संस्कृति व रमासूत्र आदि सफू पिहां वयेधुंकूगु दु । रमापतिराज शर्मा भाषाविज्ञान, शब्दविज्ञान व शब्द व्युत्पतिया विशेष ज्ञाता खः । वय्कःया व्याकरण ख्यलय् गुकथं शब्दयात स्वानाः उकिया स्वापू मालेगु तरिका मेपिं व्याकरणविद्पिनिगु स्वयां पाः । अनौपचारिक कथं थःगु स्वाध्यायन कथं शब्दया स्वापू मालेगु न्हूगु पहः खः ।
वय्कःया पद्य कविता नं उलि हे सशक्त जू । तर व्याकरणया ख्यलय् दुहां झाःगुलिं वय्कःया कविता उत्सर्गय् वनेमफुत । वय्कःया साहित्य, काव्य व व्याकरणया योगदानया निंतिं वय्कःयात थीथी उपाधि नं ब्यूगु दु । ने.सं. १०९३ बछलागा २ कुन्हु च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि ब्यूगु खः ।
ने.सं. १११२ कौलागा १४ कुन्हु नेपालभाषा परिषद्पाखें भाषाथुवा उपाधिं विभूषित याःगु खः । उकथं हे ने.सं. ११३१ तछलागा २ कुन्हु नेपाल साहित्य मन्दिरं वय्कःयात नेपालभाषा शिरोमणिं विभूषित याःगु खः । ने.सं. ११३१ दँय् नेपाल साहित्य मन्दिरं रमापति विशेषांक दँ पौ नं पिथने धुंकूगु दु ।
वय्कःया कविताय् ल्याय्म्ह हिया जोश, जाँगर व देशय् आमूल परिवर्तन यायेमाःगु बिचाः वयाच्वंगु दु । वय्कलं नेपालभाषाया व्याकरणयात न्हूगु दिशा ब्यूगु जक मखु झीगु संस्कार व संस्कृति, नेवाः जातिया भौतिक व अभौतिक सम्पदायात न्ह्यब्वयेगु कुतः नं यानादीगु दु । वय्कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः विराट नेपाल भाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, वैदिक प्रतिष्ठान, भक्तपुर विकास सहयोग, भक्तपुर साहित्यिक समाज, नेवाः प्रेस दबू लिसें थीथी संस्थां नं वय्कःयात तःजिक हनेगु ज्या यायेधुंकूगु दु ।
नेपालभाषाया व्याकरण ख्यलय् अनुसन्धानया लँ चाय्केगुली रमापतिराज शर्माया विशेष थाय् दु । संस्कार व कर्मया ज्यायात थौंया समाजकथं न्ह्याकेगु दार्शनिक विचारं यानाः वय्कः परम्परावादी मखु व्यवहारवादी समाज सुधारक कथं नं दनेत सफल जूगु दु ।