सिद्धिराम मुनंकःमि व हिरादेवी मुनंकःमिया काय् जुया ने.सं. १०८२ दिल्लाथ्व गुरुपुन्हिया दिनय् चोछेँ त्वाः ख्वपय् जन्म जुयादीम्ह राजुराम मुनंकःमि नेपालभाषाया नापं खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकावःम्ह च्वमि खः । वय्कःया नेपालभाषाय् घाः चिबाखं मुना (ने.सं. ११३९) या नापं खस नेपाली भाषं निगू सफू पिदंगु दु । राजुराम मुनकःमि नेपाल बैङ्कया पूर्व कर्मचारी, भक्तपुर साहित्यिक समाजया नायो, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि नापं थीथी खलःपुचलय् जिवंकाछि दुजः नं ख ।
नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् राजेन्द्र पुता नामं म्हसीका दुम्ह व्यक्तिया वास्तविक नां राजेन्द्र कुमार महर्जन खः । राजेन्द्र पुताया जन्म अबु बेखालाल महर्जन व मां न्हूछेमाया महर्जनया कोखं ने.सं. ११९० भाद्र महिनाय् कीर्तिपुर नगरपालिका क्वाःच्व त्वालय् जूगु खः ।थ्वय्कलं एम.बि.ए. व नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर तगिं क्वचायेकादीगु दु । वित्त परामर्शदाताया रुपय् लजगाः यानाच्वनादीम्ह थ्वय्कःयात नेपालभाषा ख्यलय् छम्ह आधुनिक सशक्तम्ह कविया नापं अनुसन्धाताया रुपय् म्हसीकेगु याः । नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यायेगुया झ्वलय् थ्वय्कलं नेपालभाषाया गजल : छगू अध्ययन विषयय् शोध यानादीगु खः । थ्वहे शोधपत्रयात थ्वय्कलं गजलया सिद्धान्त व नेपालभाषाय् गजल नामं समालोचनाया सफू पिकयादीगु दु । अथे हे थ्वय्कःया सुथया लिसः कविता संग्रह, खिउँफल्चा सांस्कृतिक उपन्यासया सफू नं पिदंगु दु । नापं थ्वय्कलं थीथी पत्रिकाय् अनुसन्धानात्मक च्वसुया लिसें साहित्यिक व समसामयिक च्वसु नं पिथनेगु यानादीगु दु ।
भाजु राजेन्द्र पुतां किपुलिं पिदनीगु प्याकिं लसता—पौ, किपू लसता—पौ, कीर्तिपुर लय्पौ, स्वनिगः वाःपौया सम्पादक जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थीथी संघसस्थापाखें न्ह्याकूगु साहित्य गोष्ठि व साहित्यिक धेंधेंबल्लाः कासाय् थ्वय्कलं– न्हाप, ल्यू आदि जुयाः यक्व सिरपाः त्याकादीधुंकूगु दु ।
राजेन्द्र मानन्धर (रा. मानन्धर, राजेन मानन्धर) या जन्म बौ बुद्धिनारायण मानन्धर व मां न्हुच्छे कुमारी मानन्धरया कोखं ने.सं २०२५ कार्तिक २३ गते येँया खिचापुखुली जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां राजेन मानन्धर खः । अंग्रेजी साहित्यया नापं नेपालभाषा व थेरवाद बुद्ध धर्मया नं यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह भाजु राजेन मानन्धर नेवाः अधिकार व हकहीतया निंतिं न्ह्यचिलादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः ।
थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषां च्वयेगु व साहित्यिक गतिविधी संलग्न जुयादीम्ह थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु चिबाखं खः, गुगु वि.सं २०४३ य् सुकुन्दा दँपौ ल्याः ३य् पिदंगु खः । लिपा सन्ध्या टाइम्स व विश्वभूमि न्हिपतिइ नं राजनीति, समाज, धर्म व संस्कृतिया विषयय् लेख पिदन । नेपालभाषा, नेपाली, अंग्रेजी व एस्पेरान्तो भाषं च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह नियात्रा च्वमिया नापं पौराणिक बाखंया लिधंसाय् उपन्यास च्वइम्ह उपन्यासकार कथं अप्वः म्हसीकेगु याः । अथेहे थ्वय्कःया बौद्धधर्म सम्बन्धी नं आपालं लेख थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु । थ्वय्कःया नेपालभाषां सफूया रुपय् पिदंगु कृति खः— न्यामिसाया देसय् (ने.सं ११३२), बुनाः त्याःपिं (ने.सं ११३६) व हलहल बुङ्गद्यः (ने.सं ११३९)। अथेहे एस्पेरान्तो भाषं ‘Voyage a Muktinath’ (सन् २००९), नेपाली–एस्पेरान्तो शब्दकोश (सन् २००९), ‘Rakontoj de Nepal’ (सन् २००९) आदि नं पिदंगु दु । लजगा कथं पत्रकारीतायात नालादीम्ह राजेन मानन्धर दि काठमाण्डू पोस्ट, दि हिलमालयन टाइम्स, केन्द्रिय बाल कल्याण समिति, इसमता डटकम, बोधि टिभी, नेपाः टिभी आदि थीथी संचारमाध्यम नाप आवद्ध जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
भाजु राजेन मानन्धरयात थःगु अध्ययन व ज्याया कदर स्वरुप थीथी सिरपाः व पदक नं प्राप्त जूगु दु । गथे थथे दु— मोतिलानी सिरपाः, महेन्द्र विद्याभूषण ख, पियुष पदक, ठाकुरलाल सिरपा डेभेलपमेन्ट एशिया जर्नलिज्म एवार्ड जापान, भिक्षु कुमार काश्यप स्मृति पत्रकारिता सिरपाः आदि ।
भाजु राजेन्द्र रञ्जितया जन्म मां अष्टमाया रञ्जित व अबु मदन गोपाल रञ्जितया कोखं ने.सं. १०८३ गुंलाथ्व सप्तमि कुन्हु येँया मञ्जुश्री त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कः छम्ह सक्रिय नेवाः अभियन्ता नापं छम्ह पत्रकार खः । ने.सं ११०४ सालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह भाषिक अभियन्ता कथं दुहां झायादीम्ह थ्वय्कलं नेपालभाषाया पत्रकारीताया ख्यलय् नेपालभाषा वाःपौ ईनाप पत्रिकाया समाचारदाता, अथेहे झीगु स्वनिगः न्हिपौया सह–व्यवस्थापक जुयाः तःदँ ज्या यानादिलसा थ्वय्कलं अन्ति स्वलापौया नं सम्पादन यानादीगु दु । पत्रिकारीताया नापनापं थ्य्य्कःया थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिनाखँ, समसामयिक विषयया च्वखँ आदि नं पिदंगु दु ।
थ्वय्कः राजेन्द्र रञ्जितं थौंकन्हय् नेवाः सूचना केन्द्रया संस्थापक नायः खः । थ्वहे कथं वय्कलं नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वः नेवाः सूचना केन्द्रपाखें प्रत्यक्ष प्रसारण यानाः थीथी मिडियायात बुखँ सम्प्रेषण यायेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । पत्रकारिता बाहेक थ्वय्कलं नेवाः व नेपालभाषानाप सम्बन्धित थीथी खलः पुचः गथे— नेवाः गुथिया (संस्थापक सदस्य,) लोकसाहित्य परिषद्या (दुजः) , बाखं दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, नेपाल लिपि गुथिया जः, नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा आदिया आजिवन जः आदि जुयाः नेपालभाषा व नेवाः जातिया निंतिं आपालं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप नेवाः प्रेस दबूपाखें थ्वय्कःयात पत्रकारिता सिरपाः प्रदान याःगु दु ।
वरिष्ठ पत्रकार राजेन्द्र स्थापित अबु आशारत्न स्थापित व मां नीलप्रभा स्थापितया कोखं जन्म ने.सं. ११८० दिल्लागा ९ कुन्हु येँया भिंद्यः त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताःई निसें कलम न्ह्याकादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् जनआस्था वाःपौया प्रबन्ध सम्पादक जुयादी ।
इनाप वाःपौपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कलं विश्वभूमि न्हिपौ, राजमति वाःपौ, गथु लय्पतिइ नं ज्या यानादीगु दु । वय्कःया सम्पादनय् लुँस्वां डाइजेस्ट, लाय्लामा डाइजेस्ट, स्थापित खलःया दँपौ आदि पिदंगु दुसा खस नेपाली भाय्या वाःपौ दृष्टिइ नं ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्कःया तःगू हे नेपालभाषाया पत्रपत्रिकाय् लेख रचना पिदंगु दु ।
नेपालभाषा मंकाः खलकय् स्थापना कालं निसें सक्रिय जुयादीम्ह वय्कः न्हू पुचः भिंद्यःत्वाःया संस्थापक नायः खः । अथेहे वय्कलं गथु पुचः, देय् भ्वय् छेँ, स्थापित खलः लिसें थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेपालभाषा थपू यायेगु निंतिं ज्या यानादीगु दु । वय्कःयात ने.सं. १११६य् विश्वभूमि धुस्वां पत्रकारिता सिरपाः लःल्हाःगु खः ।
भाजु राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ राजनीति व नेपालभाषायात नापनापं स्वाकाः न्ह्याः वनादीम्ह आदिवासी जनजातिया सःयात सतक व सदनय् निरन्तर थ्वयेका च्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०८० चौलाथ्व ३ य् जूगु खः । वय्कःया बाःया नां पञ्च्नारायण श्रेष्ठ व मांया नां कमलदेवी श्रेष्ठ खः ।
राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठजुं राजनीतिक, आर्थिक लिसें थीथी विषयया खोज व अनुसन्धानमूलक च्वसू च्वयादी । नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं म्येँ, चिनाखँ च्वयादी । जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति व नेवाः जाति सम्बन्धी च्वसू नं च्वयादी । वय्कलं चिनादीगु म्येँया म्येचाः ने.सं. १११३ य् जिगु मन ब्व १ ब्व २, जिगु जिन्दगी म्येचाः पिदंगु दु । अथेहे खस नेपाली भाषं पहिचान यात्री म्येचाः नं पिदंगु दु ।
भाजु राजेन्द्रया कृति थुकथं दु– विश्वया सङ्घीय राज्यत, संविधान सभा व नेपाःया लँपु, सङ्घीय गणतन्त्र नेपाः – समावेसी लोकतन्त्रया उच्चत्तम रूप, संघवादया सिद्धान्त, ऐतिहासिक नेपालमण्डल व म्हसीका आन्दोलनय् नेवाः (प्रकाशोन्मुख) बि.सं.२०३४ निसें राजनीतिइ दुहां झाःम्ह भाजु श्रेष्ठ थौंकन्हय् संघीय सामाजवादी पार्टीया सहअध्यक्ष जुयादी । वय्कः प्रतिनिधि सभाय् २०५१ निसें २०५६ तक, २०७४ निसें २०७९ तक निक्वः सांसद् जुयादिल । अथेहे आवास तथा भौतिक योजना मन्त्री (२०५५, सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्री (२०७८ असोजनिसें २०७९ असोज) यानाः निक्वः मन्त्री जुयादिल ।
वय्कलं प्रतिनिधि सभाया दुजःया हैसियतं जनताया पक्षय् ऐन कानुन निर्माणय् तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । २०५४ सालय् सरकारं हःगु स्थानीय स्वायत्त शासन ऐनय् मातृभाषायात मान्यता मब्यूगुलिं उकी संशोधन प्रस्ताव तयाः पारित याकेगु ज्याया नेतृत्व यानादिल । अथेहे सांसदया रूपय् थःगु लिपांगु कार्यकालय् नं २०७५ सालय् सरकारं हःगु अनिवार्य व निःशुल्क शिक्षा विधेयकय् संशोधन प्रस्ताव तयाः मांभासं आखः ब्वंकेगु अधिकारयात सुनिश्चित यायेगु ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादिल । आवास सम्बन्धी विधेयकय् जनताया सम्पत्तिया हक सुरक्षित यायेगु ज्याया नेतृत्व यानादिल । बौद्धिक व्यक्तित्वया धनी भाजु राजेन्द्र श्रेष्ठ राजनीतिक सिद्धान्तकार नं खः । वय्कलं नेपाली समाज परिवर्तनया लँपु संघीय समाजवाद धयागु सिद्धान्त हे प्रतिपादन यानादीगु दु ।
वय्कः सुरुं निसें नेपालभाषा मंकाः खलः, चाकलाः दबू, गथु पुचः, चकना साहित्य पालाः आदिइ मू दुजः, छ्यान्जे व सम्पादक जुयादीगु दु । अथेहे नेवाः देय् दबूया वय्कः सल्लाहकार समितिया दुजः खः । नेवाः देय् गुथि, नेपालभण्डलया मू संस्थापक वय्कः नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया सल्लाहकार खः ।
पहिचान लिसें संघीयताया आन्दोलन व मांभाषं आखः ब्वनेदइकथं संसदय् ऐन दयेकेगु ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीम्ह वय्कःयात नेवाः राजनीतिक अभियान, जगत सुन्दर ब्वनेकुथि, नेवाः स्यनामि दबू, नेवाः शिक्षा गुथि, नेवाः वस्ती नेवाः स्कूल अभियान, नेपालभाषा स्यनेकने पुचः, नेपाल भाषा मंकाः खलः यल, नेवाः देय् गुथि नेपालमण्डल, नेपालभाषा मिसा खलः, संघीय समाजवादी नेवाः संघ, हलिं नेवाः दबू नेपाः, नेपाल लिपि गुथि, मांभाय् पुचः यल, सेभ नेपाः भ्याली आदि यक्व संघसंस्थापाखें सम्मान याःगु दु ।