स्वनिगलं पिने भ्वँतय् च्वनाः नेपालभाषाया विकास व प्रवद्र्धन यायेगु ज्याय् सक्रीय जुयादीम्ह अभियन्ता खः— मय्जु रमा लक्ष्मी कारंजीत ताम्राकार । मय्जु रमालक्ष्मीया जन्म यलयया हौगलय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां चित्रमाया ताम्राकार व बाःया नां काजीबाबु ताम्राकार खः । मचांनिसें ब्वने च्वयेगुलिइ मन क्वसाःम्ह मय्जु रमालक्ष्मीं २०२२ सालय् साहित्य सम्मेलन यानाः त्वाःत्वालय् न्ह्यानाच्वंगु भाषिक आन्दोलया साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयादीगु दु । भ्वँतं नेपालभाषाय् एम.ए यानादीम्ह सम्भवत वय्कः न्हापांम्ह मय्जु खः ।
वय्कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व हे च्वसु च्वयादीगु दु, अथेहे एफएम संचालन यानादीगु दु । भ्वँतं दलूचा नांयागु साहित्यिक पत्रिका प्रकाशन व सम्पादन यानादीगु दु । पत्रकारीताय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें ने.सं.११४० य् नःलि साहित्य दबू पाखें वय्कःयात सम्मान याःगु जुल । अथेहे शिक्षक संघ व एमएम संस्थापाखें नं वय्कः सम्मानित जुयादीगु दु ।
मय्जु रमिता बज्राचार्यया जन्म मां न्हुछेमाया शाक्य व अबु सानुकाजी शाक्यया कोखं ने.सं १०८९ य् यलय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्कः येँया मखंबाालय् च्वनादी । मय्जु रमिता नेवाः बस्ति नेवाः स्कुल अभियान सफल यायेगु नितिं निरन्तर ग्वहालि यानाच्वनादीम्ह छम्ह नेपालभाषाया अभियन्ता खः । थ्वहे कथं थ्वय्कलं नेपालभाषा स्यनामि गुथिपाखें नेपालभाषा स्यनामिपिंत प्रशिक्षण बीगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथे हे थ्वय्कलं २०६५ साल निसे स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु नं ज्या यानाच्वनादीगु दु ।
साहित्य लेखनपाखे नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया दकलय् न्हापां (ने.सं ११०८) नेपाल संस्कृति पत्रिकाय् चिनाखँ पिदंगु खःसा वयां लिपा झीगु स्वनिगः, नःलि आदि पत्रिकाय् चिनाखँ, संस्था म्हसिका, यात्रा संस्मरण, बाखं, हाईकु आदि प्रकाशित जूगु दु । थ्वय्कलं थीथी नेवाः संस्था गथे— स्यनेकने पुचः, महाकवि सिद्धिदास स्मृति समाज, मोतिलानि सिरपाः गुथि, नेवाः सूचना केन्द्र, नेवाःमिसा दबू, आदिवासी नेवाः राजनीतिक अभियान संस्था आदिनाप आबद्ध जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।
भाजु रमेशचन्द्रजुया साहित्यिक नां रमेश मधु खः । वय्कःया जन्म ने.सं.१०५९ खः । वय्कलं नेपालभाषा व खस् नेपालीभाषं कविता, समालोचना, चिबाखं व चिनिबन्ध च्वयादी । ने.सं. १०८७ य् सितु पत्रिकाय् पिदंगु वर्तमान नांगु कविता वय्कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । रमेश मधु नेपालभाषा काब्यख्यलय् आधुनिक कविया रुपय् प्रतिष्ठित कवि खः । नेपालभाषाया आधुनिक कविताय् मनोविश्लेषण शैलीयात दकलय् न्हापां दुथ्याकूम्ह कवि नं खः । वय्कःया तःपु कविता विविध पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । कृतिगतरुपं सफू धाःसा पिहांवःगु मदुनि । वय्कलं सम्पादन यानादीगु सफू पाचिना (विविध, ने.सं.१०८७) खः ।
ने.सं.१०७५ थिंलापुन्हिकुन्हु येँया मखंत्वालय् मां मोहनदेवी व अबु रत्नबहादुर स्थापितया कोखं जन्म जुयादीम्ह भाजु रमेशकाजी स्थापितया मेगु साहित्यिक नां ‘रकास्था’ खः । वय्कः झीगु समाजय् ब्वलनाच्वंगु थीथी कथंया समस्या, विकृति, विसंगतियात विरुद्धय् सः तयाः, शोषित पीडित जनताया पँ लिनाः न्हूगु समाजया निर्माण यायेगु प्रण ज्वनाः थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह न्हू पुस्ताया जनपक्षीय निबन्धकार, बाखं च्वमि, अनुवादक, प्याखंया निर्देशक नापं छम्ह पत्रकार खः । वय्कःया मुलुकय् मदुगु मुलुक निबन्ध व ज्या मदुम्ह मनू बाखं सफू पिदंगु दु । अनुवादकया रुपय् वय्कलं हिन्दीं नेपालभाषाय् ध्याचू मुना न्यतालय् दाये धुंकाः, उपन्यासय् संस्कार, इब्सनया नाटक कतांमरीया छेँ नापं आपालं हिन्दी चिबाखंत नेपालभाषाय् हीकादीगु दु । सत्यमोहन जोशीयाबाघभैरव नेपालभाषां नेपाली भाषाय् भाय् हिलादिइगु दु । थथे हे वय्कलं नेपाली/नेपालभाषाय् २०गू नं मयाक्क छधाः प्याखंया निर्देंशन यानादीगु दु।
पत्रकारिताया ख्यलय् वय्कलं सन्ध्या टाइम्स न्हिपौ, नेपालभाषा टाइम्स, शुक्रवाःया तँसापौ, गोरखापत्रया नयाँ नेपाल नेपालभाषा पृष्ठया संयोजक, व नेपालभाषा साप्ताहिक पत्रिका– हलिंमलिं, आलमत, इलां, तलेजु लिसें नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानपाखें पिदनीगु नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिका थाय्भुया तःगू अंकया सम्पादन यानादीगु दु । थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्कः थीथी संघसंथा पाखें थीथी सिरपाः गथे — झी प्रधान सिरपा, ठाकुरलाल सिरपाः, सत्यमोहन जोशी पत्रकारिता सिरपाः, मातृभाषा पत्रकारिता दीर्घसेवा सम्मान आदिं सम्मानित जुयादीगु दु।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु रमेशकुमार राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं. २०१० जेष्ठ १८ गते जूगु खः । वय्कःया मांया नां होमकुमारी व बाःया नां लोकनरसिंह राजभण्डारी खः । वय्कःया थाय्बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, राधाकृष्ण टोल खः ।
नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया न्हापायाम्ह छ्यान्जे जुयादीम्ह वय्कः राधाकृष्ण मन्दिर सेवा समितिया नायः नं खः । वय्कः थीथी सामाजिक व धार्मिक संघसंस्थाय् क्रियाशील जुयाः च्वंच्वनादीगु दु ।
भाजु रमेशमान पियाया बूगुदिं ने.सं.१०८१ तछलागा १ खः । वय्कःया मांया नां बिष्णु देवी पिया व अबुया नां मानकाजी पिया खः । भाजु रमेशमान पिया नेपालभाषा मंकाः खलः, येँ नीस्वंसां निसें थौंतक प्रत्यक्ष व परोक्षकथं आवद्ध जुयाः नेवाःतय् हकहितया संघर्षय् निरन्तर कृयाशिल जुयाच्वनादीम्ह व्यक्ति खः । वय्कः मंकाः खलकय् आबद्ध जुयाः भाषिक, सांस्कृतिक संघर्षया थीथी ज्याझ्वलय् महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीम्ह व्यक्ति खःसां वय्कः नेतृत्वया पंक्ति च्वनामदी । अथेखःसां निरंकुश पंचायत सरकारया पालय् आन्दोलनया क्रमय् छक्वः वय्कः खुला ति जेलय् लात । थुकिं भाषिक आन्दोलनय् वय्कःयात उर्जा हे जक तनाबिल ।
नेवाः संस्कृतिया बिषय अध्ययन अनुसन्धानय् नं वय्कः सक्रिय जुयादी । वय्कः नेवाःतय् नखःचखः, संस्कृति दुने दयाच्वंगु दर्शनयात बांलाक्क थूम्ह व्यक्ति खः । ने.सं.११२२ दँय् अर्थ प्रकाशनया लुखां पिदंगु ‘झीगु संस्कृति’ नांगु सफुतिइ थीथी शिर्षकय् नेवाः सामाजिक व सांस्कृतिक विषयया च्वसु च्वयादीगु दु । भाजु रमेशमान पिया लेखा परिक्षणया ज्या यानादी । वय्कलं आपालं नेवाः संस्थातय्गु लेखापरिक्षण व लेखा सम्वन्धी सल्लाहसाहुति बियाः ग्वाहालि नं यानादीगु दु ।
ने.सं १०९० स बौ रामलाल श्रेष्ठ व मां राधा श्रेष्ठया कोखं डल्लु चागलय् जन्म जूम्ह रविन श्रेष्ठ विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया भाषिक व साहित्यिक ज्याय् पलाः न्ह्याकादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । वय्कलं नेपालभाषाय् एम.ए यानादीगु दु ।
वय्कः नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् नेपाल संवत् १११३ पाखें निसें बाखं च्वयाः पलाः न्ह्याकादीम्ह खःसां दथुइ वयाः नेपालभाषा साहित्यख्यःपाखें भचा तापाःगु खनेदु । लिपा नेपालभाषा अध्ययनय् संलग्न जुइधुंकाः वय्कःया बाखं बाहेक अनुसन्धानमूलक सफू व आपालं च्वसु पिदंगु दु । वय्कःया पिदंगु सफू खः— खोपया ज्यापु कुनां व समाज भाषाविज्ञानया छुं ।
सफू बाहेक भाजु रविनया कस्ति, लुँध्वाखा, मतिना, सिकागो नेवाः, हलिं नेवा, दबू लुमन्ति दबू आदि थीथी पत्रपत्रिकाय् नं तःपु हे न्ह्थनेबहःगु अनुसन्धानमूलक च्वसु पिदंगु दु । गुगु थथे दु — झीगु भ्वय् व तनावनेत्यंगु क्वाः, नेवाः समाजय् गणेद्यःया भूमिका, गुथि, जंकु संस्कार, नेपालभाषाय् ताजिग्वःया छ्यलाबुला, तुतिबग्गी, भाषा योजना, नेपाल संबत व शंखधर, ख्वपया ज्यापु कुनां, नेपालभाषाय् चाया छ्यलाबुला, मृत्यु संस्कार दुने जोगीचक्र, लसकुस, नेपालभाषा शिक्षाया इतिहास ।
अथेहे भाजु रविन नेपालभाषाया थीथी संघसंस्था गथे— ह्याउँनिभाः, नेपालभाषा ग्वाहालि पुचः, लोक साहित्य परिषद, लुमन्ति दबू आदिया दुजः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । नेपालभाषा अध्ययनया झ्वलय् वय्कलं सत्यहेरा अनुसन्धान सिरपाः त्याकादीगु दु ।
बौ श्यामदास प्रजापति व मां रत्नदेवी प्रजापतिया क्वखं येँया मरुत्वालय् ने.सं. १०९२ बछलागा दशमी (वि.सं. २०२९ जेष्ठ २५) कुन्हु रश्मिला प्रजापतिया जन्म जूगु खः । काठमाडौं युनिभर्सिटीं एम.फिल व त्रि.वि.विं सुक्ष्मविज्ञान व पत्रिकारिताय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह वय्कः छम्ह सुक्ष्म विज्ञानया (२०५२—२०६२) लेक्चरर खः । वय्कलं नेवाः ज्याझ्वःया सञ्चारकर्मी कथं नं ज्या यानाच्वनादीगु दु । छुं दँ तक (२०५३–२०५५) गुडनाइट एफएम १०० मेघाहर्जय् नेवाः ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह मय्जु प्रजापतिं थौंकन्हय् कान्तिपुर एफ.एम.य् नेवाः ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीगु दु । नेवाः भासं न्वचु बीगु कला नं स्यनादीम्ह वय्कःया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्हापांगु साहित्यिक सृजना कस्ति नांगु साहित्यिक खुलापतिइ पिदंगु बाखं क्वातुगु छपलाः खः ।
नेवाः पत्रकारिता ख्यलय् लोकंह्वाःम्ह मय्जु रश्मिलायात वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप ११० क्वःगु अन्तर्राष्ट्रिय मे दिवसया लसताय् नेपाल पत्रकार महासंघं महिला सम्मान २०७६ पाखें हनेज्या याःगु दु । अथेहे पत्रकारिता ख्यलय् थीथी (विशेष सम्मान २०७९, रिपोर्टर्स क्लब, उत्कृष्ट संचारकर्मी २०७९, रेडियो कान्तिपुर) सम्मान कयादीधुंकूम्ह वय्कः मय्जुं थः नं मिसा जूगुलिं मिसापिनिगु हक, हित व अधिकारया लागि सः थ्वयेकाः आदिवासी मिसातय्गु विकास यायेगु ताःतुना थीथी मिसा संघसंस्थाय् संयोजक, नायः, संस्थापक छ्याञ्जे जुयाः नेवाः आदिवासी मिसापिनिगु हक, हितया लागि ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्कःयात झिंनिक्वःगु ज्यापु दिवसया लसताय् ने.सं. ११३६ दँय् ज्यापु मिसा सशक्तिकरण पाखें हनेधुंकूगु दु । लुमन्ति पौ, नेवाः मिसा दबू (ने.सं.११३८), लसता पौ, नेवाः मिसा दबू (ने.सं. ११४२) या सम्पादक वय्कलं नेवाः मिस्तय् हक अधिकारया लागि बियादीगु योगदानया कदर कथं नेवाः मिसा दबूपाखें वय्कःयात विरोध सम्मान ११४२ नं चूलाकादीगु दु । वय्कः महिला सशक्तिकरण नेपालया अध्यक्ष (सन् २०१३), नेटवर्क जः ‘Beyond Beijing Committee’ (सन् २०१४)या अधिकारकर्मी नं खः ।
मय्जु रश्मी नापित किपु नगरय् बौ रघु नापित व मां लक्ष्मी नापितया कोखं जन्म जूगु खः । वय्कः थःगु स्कूलया जीवनय् हे कविता च्वयेगुली सक्रिय जुयादीम्ह स्रष्टा खः । वय्कलं झिगू तगिं ब्वनादीबलय् हे कविता सफू पिकयादीगु खः । नेपालभाषा साहित्यया गद्य कविता विधाय् कवयित्रीपिनि पुचलय् वय्कः लिपांगु पुस्ताया प्रतिनिधि कथं न्ह्याः वयाच्वनादी । वय्कःया कविताय् वर्तमानय् दैच्वंगु विभेदया विरुद्ध तिख्खर सः थ्वयेकादी । वय्कःया पिदने धुंकूगु निगू कविता सफूया नां थुकथं दु – जिगु कविता जिगु परिचय (बि.सं.२०६२), जिगु यात्रा जिगु जीवनया (ने.सं.११३०) ।
पत्रकार राकेश खड्गीया जन्म वि.सं. २०४८ पौष शुक्ल चतुर्थी कुन्हु येँया धुम्बाख्यलय् अबु राजु खड्गी व मां मनलक्ष्मी खड्गीया कोखं जूगु खः । नेपाल मण्डल टेलिभिजनपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् नं थुगु हे टेलिभिजनलिसे आवद्ध दु । नेवाः देय् दबू येँ जिल्लाया विभाग प्रमुख, नेपाल खड्गी सेवा समितिया ल्यू छ्याञ्जे जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं टेलिभिजन पत्रकारिता ख्यलय् नेवाः कला, संस्कृति, भाय्या थपुया निंतिं ज्या याना वयाच्वनादीम्ह खः ।