स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लक्ष्मण उदास नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म टक्सार २ भोजपुर नपा १२ खिकामाछा टक्सार भोजपुर जिल्लाय् जूगु खः । पत्रकारिता पेशा नालादीम्ह वय्‌कः बि.सं.२०२९ सालतक भोजपुर जिल्ला पंचायतपाखें पिदनीगु भोजपुर साप्ताहिकया सम्पादक खः । वय्‌कः नेपालभाषा व नेवाः उत्थानया ज्याय् न्ह्यज्याना च्वनादीम्ह छम्ह सामाजिक अभियन्ता नं खः ।

ने.सं १०५५ स बौ बुद्धिबहादुर व मां पूर्णकुमारीया कोखं येँया वटु त्वालय् जन्म जूम्ह लक्ष्मण राजवंशी नेपाःया हे नांजाःम्ह बुद्धजिवी खः । आनन्दकुटी मा.वि, सिद्धार्थ बनस्थली मा.वि. आदिया तःदँ तक प्रिन्सिपल जुयाः नेपाःया शैक्षिक ख्यलय् योगदान बियादीम्ह थ्वय्‌कः थःगु वैश बाज्यः धैथें पुलेधुंकाः जक नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् दुहांझाःम्ह च्वमि खः । थथे खयां नं नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः बाखंया सफू पिकयादीम्ह बाखंच्वमि थ्वय्‌कः हे जुयादीगु दु । थ्वय्‌कःया— नमिंग्वाःगु सर्गः (ने.सं.११०८), बुलुमि (ने.सं.११११), देखा (ने.सं.१११५), आलमत (ने.सं.१११९), ह्याउँ निभाः (ने.सं.११२२), लिथ्वःगु सः (ने.सं.११२५), झसुकाः (ने.सं.), नसना, लःहू, ईया किचलय्, त्वाकः (ने.सं.११३०) व त्वःधूगु यःसिं (ने.सं.११३२) आदि यानाः झिंनिगुलिं मयाक बाखं सफू पिदंगु दु । थ्वय्‌कः संख्यात्मकरुपं जक यक्व बाखं पिकयादीम्ह बाखंच्वमि मखु नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् न्हून्हू समस्या न्हून्हूगू विषययात दुथ्याकाः बाखं च्वयादीम्ह बाखंच्वमि नं खः । लक्ष्मण राजवंशीया आपाः धैथें बाखं नेवाः समाज, नेवाः संस्कृतिया परिवेशय् निर्माण जुयाच्वनीगु खयां नं थौंया नेवाःतय्‌सं भोगे यायेमाःगु समस्या गथे— नेवाःतय्‌गु लजगा, वासस्थान, संस्कृतिया अतिक्रमण, विदेश पलायन जक मखु नेपाःया हे सार्वभौमसत्ताय् तकं अतिक्रमण जुयाच्वंगु थेंज्याःगु सम्वेदनशील विषययात तकं थियाः जनतायात सजग सचेत यायेगु वय्‌कःया चेष्ठा च्वछायेबहः जू । सजीव पात्र चित्रण व मिखाय् लुइगु वातावरण चित्रणनापं घटनाक्रमयात बुलुहुँ थतयंकाः चरमसीमाय् थ्यंकेफुगु थ्वय्‌कःया बाखंया शिल्पगत विशेषता जूगु दु ।

थ्वय्‌कः थम्हं जक बाखं च्वयाः नेपालभाषाया बाखंख्यः चकंकेगु कुतः यानादीम्ह च्वमि मखु आपालं मेपिंत नं बाखं च्वकेबियाः नेपालभाषाया बाखं विधा तःमि तःजि जुइकेगु चेष्ठा यानादीम्ह च्वमि खः । थ्वहे कथं थ्वय्‌कलं थःगु संयोजकत्वय् बाखं दबू (ने.सं. ११२९) नांगु संस्था स्वनादिल । थ्व संस्थाया स्थापनां नेपालभाषाया बाखंया प्रचार प्रसारया नापं न्हून्हूपिं बाखं च्वमिपिं नं पिदन । अथेहे थ्वय्‌कलं थः अबु व मांया नामं बुद्धिपूर्ण सिरपाः (ने.सं.११३०) स्वनाः बाखंच्वमिपिंत हःपाः बीगु ज्या यानादिल ।

लक्ष्मण राजवंशीं बाखं धुंकाः थियादीगु मेगु विधा निबन्ध खः । थ्वय्‌कःया पिदंगु निबन्धया सफू खः — न्हसला (नेसं ११२९), व हे मुलु व हे सुका (ने.सं ११३३) । लेखकीय जीवन न्ह्याके न्ह्यः छम्ह राजनीतिज्ञ तथा सफलम्ह शिक्षकया भूमिका निर्वाह यानाादीम्ह लक्ष्मण राजवंशीया निबन्ध फुक्क धयाथें विचारप्रधान सचेतनामूलक जूगु दु । थौंया राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् पिदनाच्वंगु विकृति विसंगतियात उलाक्यनेगु हे वय्‌कःया निबन्धया प्रमुख विशेषता जूगु दु । थथे भाषा साहित्यया सेवा यायां ने.सं १०४१ य् वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

मय्‌जु लक्ष्मी कुमारी मालीया साहित्यिक नां लक्ष्मी माली खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१० श्रावण १० कुन्हु येँया तेबहालय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां फत्तेकुमारी माली व बाःया नां जोगनारायण माली खः । रेडियो नेपालं नेपाल भाषाया समाचार लिकाःगु विरुद्ध येँय् तेबहालय् जूगु साहित्य सम्मेलनय् किपा नांगु कविता ब्वनादीम्ह मय्‌जु लक्ष्मी मालीया कलम कविता बिधाय् न्ह्यानाच्वंगु दु । वय्‌कलं यक्व धयाथें खस् नेपाली भाषां कविता च्वयेगु व थीथी संघ संस्थाय् च्वनाः साहित्यिक ज्या यायेगु यानादीसां लिपांगु इलय् वयाः हाकनं नेपाल भाषां कविता च्वयेगु याना वयाच्वनादीगु दु । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् मातृभाषा विभागया प्राज्ञ परिषद्या प्रमुख जुयाः वय्‌कलं ताः ई तक ज्या यानादिल । वय्‌कःया हे कुतलं प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिदना च्वंगु दँ पौ थाय्‌भुयात खुला पौ यानाः पिथनेगु ज्या न्ह्यात । लिसे अनं नेपालभाषाया यक्व सफू पिथनेगु ज्या नं वय्‌कलं यानादिल ।

शिक्षक, प्रधानाध्यापक तक जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कलं यक्व पाठ्य सफूया सहलेखक जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । मय्‌जु लक्ष्मी मालीजु प्रगतिशील लेखक संघ, पारिजात स्मृति केन्द्र, अभ्युत्थान महिला साहित्य प्रतिस्थान, घनश्याम साहित्य प्रतिस्थान आदि संघ संस्थाय् दुजः जुयादी ।

वय्‌कः पारिजात कला पुरस्कारया संस्थापक नं खः । वय्‌कःया खस् नेपाली भाषाय् आगोको याम, आरुका फूलहरू, तोरी फुलाएको खेत, आमा तिम्रो नाम के हो, कविता सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया कविता सफू अंग्रेजी अनुवाद जुयाः ‘Season of fire’ नांमं पिदंगु दु । मय्‌जु लक्ष्मी माली पारिजात स्मृति सम्मान, देशभक्त गणतान्त्रीक सम्मान, आरपि शर्मा तन्नेरी साहित्यिक पुरस्कार, अखिल तिम्सिना लम्साल स्मृति साहित्य सम्मान, थारु लेखक संघ सम्मानं सम्मानित जुयादीगु दु । लिसें शिक्षा पुरस्कार व शिक्षा दिवस पदक नं वय्‌कलं कयादीगु दु ।

मां पुनमाया मानन्धर व अबु लक्ष्मीनारायण मानन्धरया काय् भाजु लक्ष्मीदास मानन्धर येँया थँहिति त्वालय् ने.सं. १०४९ कछलाथ्व खस्थि, आइतबाः कुन्हु बूगु खः । आपालं नेवाः खलः, पुचः व संघसंस्थाय् छुं न छुं कथं स्वापू तयाः वय्‌कलं जीवनज्वःछि उद्योग व्यवसाय, नेपालभाषा, तजिलजि, बुद्ध धर्म, स्वास्थ्य व शिक्षाया ख्यलय् थःत पानादिल । थःपिनि पुलांगु दाफा भजन व बाजंया संरक्षण व प्रवद्र्धनय् नं वय्‌कःया नुगः तसकं क्वसाः । वय्‌कः नेपाःया उद्योग–व्यवसाय ख्यलय् ला न्ह्यलुवाःकथं हे नां जाः । राष्ट्रिय सभाया सांसद तक जुयादीम्ह वय्‌कः राजनीतिइ नं सक्रियम्ह खः । वय्‌कः नेपाल संबत् आन्दोलनया अभिभावक, मस्तय्‌त मांभासं शिक्षा बीकेगुली न्ह्यचिलादीम्ह नेपालभाषा आन्दोलनया प्रेरणा स्रोत व न्ह्यलुवाः, परोपकारी, समाजसेवी व दाता नं खः ।

वय्‌कलं केन्द्रीय मानन्धर संघया कोषाध्यक्ष व उपसभापति पदय् च्वनाः मानन्धर समुदायया हितया निंतिं माःगुतक ज्याखँ न्ह्याकादिल । वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या अक्षयकोष दाता व सल्लाहकार, नेपालभाषा एकेडेमिया संस्थापक कोषाध्यक्ष, नेवाः एफएमया संयोजक, नेवाः देय् दबूया संस्थापक कोषाध्यक्ष व सल्लाहकार, नेवाः स्वायत्त राज्य घोषणा सभाया आर्थिक समिति कजि, नेपालभाषा मंकाः खलः दबूछेँ निर्माण आर्थिक समितिया कजि, नेपाल संवत् न्हूदँ समारोह समिति ११२२ या नायः, न्हूदँ समारोह समितिया सल्लाहकार समितिया नायः, जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया नायः, शान्ति शिक्षा मन्दिरया संस्थापक, पिपल्स क्याम्पसया संस्थापक व सन्चालक समितिया नायः, नेपाल कुष्ठरोग निवारण संघया नायः, मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक इन्स्टिच्यूट बिराटनगरया कोषाध्यक्ष नं जुयादीधुंकूम्ह खः । अथे हे धर्मोदय सभाया केन्द्रीय दुजः, कोषाध्यक्ष व वरिष्ठ उपाध्यक्ष, बुद्ध जयन्ति समारोह समितिया उपाध्यक्ष व सल्लाहकार, निक्वःगु विश्व बौद्ध शिखर सम्मेलनय् नेपाः सरकारया दूत जुयाः थीथी देसय् प्रचार व स्वापू क्वातुकादीगु, लुम्बिनी विकास कोषया कोषाध्यक्ष, लुति अजिमा देगः जीर्णोद्धार समितिया नायः, विपश्यना ध्यान केन्द्रया संस्थापक दुजः जुयादी । वय्‌कः नेपाल रसिया मैत्री संघया संस्थापक व सल्लाहकार, नेपाल रसिया सांस्कृतिक संघया उपाध्यक्ष, धम्मावति गुरुमां नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजि, पद्मरत्न तुलाधर नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजि, सत्यमोहन जोशी नागरिक अभिनन्दन ज्याझ्वःया कजिया लिसें थीथी यक्वं संघसंस्थाया सल्लाहकार नं जुयादीगु खः ।

वय्‌कलं पुलांगु दाफा मे व थीथी मौलिक बाजंया संरक्षण अले दाफा गुरुपिंत हनेभनं केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें बीगु यानाः थः बाज्या भाजुवीरया नामं भाजुवीर सिरपाः अले नेपालभाषा कयाः एसइइ ताःलाःपिं ब्वनामिपिंत बीगुकथं मांअबुया नामं लक्ष्मीनारायण पुनमाया सिरपाः नीस्वनादीगु दु । वय्‌कःया थीथी ज्याखँया कदरस्वरुप वय्‌कःयात थीथी सिरपाः, हनापौ देछाःगु दु । वय्‌कःयात नेपाल सरकारपाखें गोर्खा दक्षिणबाहु प्यंगूगु, स्वंगूगु व निगूगु, यूनिभर्सिटि अफ कनेक्टिकट, यू.एस.ए.पाखें विशेष अवार्ड अले इन्टरनेशनल भोलिन्टियर एशोसिएशन भारतपाखें एक्सिलेन्स गोल्ड अवार्ड १९९३ लःल्हायेधुंकूगु दु ।

वय्‌कःया थीथी ज्याखँयात लुमंकाः केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें प्रवुद्ध ब्यक्तिकथं हंगु दुसा धर्मोदय सभा, कुष्ठरोग निवारण संघ, मनमोहन प्रतिष्ठान, नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ, मनमोहन स्मृति कलेज, पिपुल्स क्याम्पस, नेकपा एमाले, लुम्बिनी बिकास कोष, केन्द्रीय मानन्धर संघ, थँतिति मानन्धर गुथि, भैरहवा उद्योग वाणिज्य महासंघ, बुटवल उद्योग वाणिज्य महासंघ आदिपाखें नं वय्‌कःयात कदरपत्र, प्रसंशा पत्र, सुभाय्‌पौ, हनापौ प्राप्त जूगु दु ।थुज्वःम्ह तसकं च्वजाःम्ह मनू ने.सं. ११४२ पोहेलागा दुतिया, बसुबाःकुन्हु झी दथुइ मंत ।

ने.सं १०३७ य् यलय् जन्म जूम्ह लक्ष्मीदेव श्रान्त थःगु ईया छम्ह लोकंह्वाःम्ह हास्यव्यंग्य कवि खः । २००७ सालया क्रान्ति लिपा नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृत्ति नं दुथ्यन । थज्याःगु प्रयोग मध्ये हास्यव्यंग्य नं छगू खः । थथे नेपालभाषाया काव्यय् हास्यव्यंग्य दुथ्याकेगुया श्रेय लक्ष्मीदेव श्रान्तयात नं दु । थ्वय्‌कः मानवीय कमी कमजोरी व सामाजिक विकृति विसंगतियात न्हिइका नं नुगलय् थीक व्यंग्य प्रहार यायेगुली तसकं खप्पीसम्ह कवि खः । थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कविता गंसिम्ह दाजु (१/१, ने.सं१०७२)खःसा नुगः घाः थ्वय्‌कःया पिदंगु कविता संग्रह खः ।

बा बेलभक्त जोशी व मां पद्मादेवी जोशीया क्वखं येँया मरुहिति त्वालय् ने.सं. १०४९ चैत्र शुक्ल ८ कुन्हु साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशी बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषाय् साहित्य रत्न यानादीगु दुसा नेपाली भाषाय् एमए ब्वनेज्या यानादीगु दु । साहित्यकार भाजु जोशीया च्वसा आपाः यानाः नागरिकशास्त्र पाखे ज्वःगु खःसां निबन्ध व समालोचनाया लागाय् नं उतिकं हे च्वः । स्कूल व क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकाः, ब्वनामिपिंत ब्वनेबहगु च्वसुत च्वयाः प्रध्यापनयात तिबः बीगु तातुनाः समालोचना व निबन्ध क्षेत्रय् ल्हाः न्ह्याकादीपिं समालोचकतय् दथुइ थ्वय्‌क नं छम्ह खः ।

भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीया समालोचना ब्याख्यात्मक जूगुलिं नेपालभाषा ब्वनीपिं ब्वनामिपिंत अःपुका बिउगु दु । थ्वय्‌कलं च्वखँ व समालोचना च्वसुत च्वयादीसां सफू धाःसा नागरिक शास्त्रय् पिथनादिल । भाजु जोशीया न्हापांगु च्वसु आत्मविश्वस निबन्ध धर्मोदय २३ (ने.सं. १०७२) य् पिदंगु खः । थ्वय्‌कलं न्हापां पिथनादीगु सफू नेपालभाषाया नागरिक शास्त्र (ने.सं. १०७४) खः । अनं लिपा थुकिया हे छसिकथं छब्व व निब्व ने.सं. १०७९, अले ने.सं. १०८० इ स्वब्व पिथनादिल । थुकियात हे कदर यासें साहित्यकार भाजु लक्ष्मीभक्त जोशीयात जनसेवा पदकं (वि.सं. २०२३) छाय्‌पिउगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९८७ कार्तिक म्हपुजा कुन्हु भोजपुर जिल्ला टक्सार खिकामाछाय् जूगु खः । वय्‌कः लिपा धरानय् च्वं झाल । वय्‌कःया मांया नां हिरावेटी व बाःया नां कुलबहादुर हलुवाइ खः ।

धरानय् बुद्धविहार दयेकेगु , विपश्यना ध्यान केन्द्र नीस्वनादीम्ह भाजु लक्ष्मीबहादुर हलुवाइ पूर्वाञ्चल लागाय् नेवाःतय्‌त जागरुक यायेत तसकं हे सक्रिय जुयादीम्ह न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबू नीस्वनेगु ज्याय् पूर्वाञ्चल पाखें तःधंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कः २०६६ जेष्ठय् दिवंगत जुयादिल ।

लप्टन लोकमान श्रेष्ठया जन्म अबु रत्नमान श्रेष्ठ व मां पद्मलक्ष्मीया कोखं ने.सं १०१३ य् कोशी अञ्चल, चैनपुर जिल्लाया संखुवासभाय् जूगु खः । सरकारी सेवाय् लप्टनया पदय् तक थ्यंम्ह थ्वय्‌कःया च्वसा नेपाली भाषं नापं नेपालभाषाय् नं उतिकं न्ह्याः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया त्वाथः (ने.सं १०१३) नांगु नेवाः भाय्‌या अर्थ नेपाली भाषं बियातःगु कोशया सफू पिथनादीगु दु । थ्व सफू वय्‌कलं नेवाः भाय् व नेपाली भाय् ल्हायेसयेके बीगु निंतिं च्वयादीगु खः ।

ने.सं १०६९ कछलागा त्रयोदशी कुन्हु जन्म जूम्ह भाजु लाभरत्न तुलाधर नेपालभाषा साहित्य व बुद्धधर्मया ख्यलय् नांजाःम्ह म्ये च्वमि व च्वसु च्वमि खः । मां दानलक्ष्मी तुलाधर व बौ शुभरत्न तुलाधरया कोखं जन्म जुयादीम्ह वय्‌कः गुम्ह मस्त मध्ये दकलय् तःधिकःम्ह काय् खः । ५० दँ न्ह्यवनिसें नेपालभाषा व नेपाली पत्रपत्रिकाय् लेख, प्रबन्ध, कविता, म्ये च्वयादीया व थीथी म्येचाकय् ज्ञानमाला म्ये प्रकाशित यानाः नेपालभाषाया सेवा यानाच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

वय्‌कलं च्वयादीगु लेख, म्येय् प्रमेय, स्वयम्भू रत्न, स्वयम्भूर सौरभ, सारीपुत्र, तुयुभाजु, सुगत शरण उपासक उदास आदि थीथी उपनामं पिदंगु दु । वय्‌कः न्हसला दँपौ, थौंकन्हे लय्‌पौया नं सम्पादक जुयादीधुंकूगु दुसा गुलिभरया यात्रा, म्हिगःया लुमन्ति, त्रिआंगिक लोकोत्तर प्रज्ञाज्ञान दर्शन व परमार्थ पद्यपुचः, जगतो हिताय निर्वाणया त्वाथः सफूया सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे बौद्ध स्तोत्र संग्रह झी तुतःया अनुवाद व सम्पादन नं यानादीगु दु ।

वय्‌कः थीथी संस्था गथे— पासामुना (ने.सं. १०९१) अन्नपूर्ण ज्ञानमाला भजन खलकय् (ने.सं.१०९४–११००) लय् सचिव जुयादीगु दुसा असन सेवा समिति व उदाय समाजया संस्थापक सदस्य खः । अथेहे श्री दिगुख्यः गुथि आदिइ आवद्ध जुयाः नेपालभाषा, नेवाःजाति व बौद्धधर्मया उत्थानया नितिं आपालं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कलं यानादीगु ज्याया कदरस्वरुप वय्‌कःयात ने.सं. १११३ य् नारायण इनाप परिवारपाखें सम्मान (ने.सं. ११०१), धालासिक्व परिवारपाखें अन्नपूर्ण ज्ञानमाला सम्मान (ने.सं. ११२५), उदाय समाजपाखें रश्मी बीरसिंह कसाः हःपाः सिरपालं (ने.सं. ११४२) छाय्‌पिउगु दुसा काठमाडौं नगरपालिका २७ वडापाखें हनापौ देछासें सम्मान याःगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लालचन्द्र राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९९९ पुष १२ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नदेवी व बाःया नां तेज बहादुर राजभण्डारी खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका वडा नं ३ राजभण्डारी रोडय् खः । भाजु लालचन्द्रजु बागलुङया सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया ने.सं.११२४–११२९ तक नायः जुयादीगु खःसा वय्‌कः तेज–रत्न स्मृति प्रतिष्ठान बागलुङया संस्थापक नायः (ने.सं.१११४) नं जुयादी । वय्‌कः थीथी शैक्षिक व सामाजिक संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी ।