भाजु हरि श्रेष्ठया जन्म अबु आशानारायण श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारीया कोखं ने.सं १०४३ य् येँया भोंसिक्व त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया मेगु नां हरिनारायण श्रेष्ठ खः । नेपाली भाषा नापं नेपालभाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह हरि श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापांगु सफू ध्रुब गो ?  (ने.सं १०६७) नांगु खण्डकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् कविता, खण्डकाव्य, रुपक च्वयाः थःत छम्ह स्रष्टा कथं म्हसीकादीम्ह हरि श्रेष्ठ रेडियो नेपालय् नेपालभाषां समाचार न्यंकेगु तसांनिसें समाचार न्यंकाः वयाच्वंम्ह छम्ह बुलन्द सःदुम्ह नेपालभाषाया समाचार वाचक नं खः ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाय् —ध्रुव गो ? (ने.सं १०६७), शान्ति (रुपक, ने.सं १०७७), थःथः (कविता, ने.सं ११२०), हरि श्रेष्ठ मन्त हँ (कविता, ने.सं ११२०) पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया रेडियो नेपालं प्रसारण जुइगु रुपक तसकं लोकंह्वाःगु खः । अथे हे हरि श्रेष्ठया सम्पादनय् संगीत पञ्चमी सफू पिदंगु दुसा वय्‌कःया हे संकलन, अनुवाद व सम्पादनय् वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीया प्रज्ञा—प्रतिष्ठान पाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन जूगु दु ।

नेवारी लोकगीत सफू सरकारी तवरं नेपालभाषाया म्ये न्हापां नेपाली भाषं अनुवाद जूगु सफू खः । थ्व नेवारी लोकगीत सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु। हरि श्रेष्ठं थःगु इलय् भाषानिभाः प्रेमबहादुरं स्थापना याःगु नासः खलःया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।

भाजु हरि स्यस्यः नेपालभाषा ख्यलय् पुलांम्ह अभियन्ता खः । नेपालभाषाया उत्थानया निंतिं सांस्कृतिक जागरण हयेया निंतिं वय्‌कःया यक्व योगदान दु । भाजु हरि स्यस्यःया जन्म बि.सं २००९ य् राम नवमि कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कमल कुमारी कर्माचार्य व बाःया नां मानप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्‌कलं च्वयादीगु न्हापांगु कविता पल्पसा पत्रिकाय् ने.सं.१०९२ य् पिदंगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु ख्यालः व नाटक नं थीथी पत्रपत्रिकाय् प्रकाशित जूगु दु । मूलतः हरि स्यस्यः भाषिक अभियन्ता खः । येँ नेतपाच्वःय् नीस्वनातःगु श्वेत परिवार नांयागु संस्था पाखें वय्‌कलं पंचायतकालय् त्वालय् संगीत सम्मेलन यायेगु, नाटक मंचन यायेगु ज्या न्ह्याकादिल । येँयागु मेमेगु त्वालय् नं संगीत सम्मेलन यायेत ग्वाकेत ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादिल । संगीत सम्मेलनया छगू लहर हे थनादिल ।भाजु हरि स्यस्यःजुं हनुमानध्वाखाय् ख्यालः न्ह्यब्वया काठमाडौं जिल्ला पंचायतपाखें न्हयसः सिरपाः कयादीगु दु । अथेहे साहित्य सम्मेलन व ख्यालः न्ह्यब्वयाः नं सिरपाः कयादीगु दु ।

कवि हरिकृष्ण श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०३९ दिल्लागा ११ य् येँया झोछेँ त्वालय् मां तुलसीकुमारी व बौ नन्दकृष्ण श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् नेसं १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । छम्ह साहुया काय्‌मचा जुयाः नं तत्कालिन राणा शासनया विरुद्धय् टंकप्रसाद आचार्यया नेतृत्वय् स्थापना जूगु नेपाल प्रजा परिषद्या (ने.सं १०५७) दुजः जुयाः पर्चा इनाजूगु द्वपनय् थ्वय्‌कःयात नं ज्वनाः मेमेपिं राजनैतिक बन्दीत नापं कालकोठरीइ कुनाबिल । अन जेलय् कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ व महाकवि चित्तधर हृदयपिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं थ्वय्‌कलं नं कालकोठरीया कष्टमय जीवनं मुक्त जुइत कविता च्वयादिल ।

जेल वने न्ह्यः गबलें कविता मच्वःम्ह खःसां वय्‌कःया अन्तरव्यक्तित्वय् सुलाच्वंगु कविव्यक्तित्वयात जेलया नैराश्यपूर्ण जीवन व पासापिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं कविता च्वकेबिल । थथे जेलय् च्वःगु कविता मुनाः जेलं पिहांवयेधुंकाः ख्वबि (ने.सं १०७०) नांगु कविता संग्रह पिकयादिल । थ्व सफू तत्कालिन नेपाल प्रकाशनि समितिं पास जुइकाः पिकाःगु सफू खः ।

राजनैतिक कारणं हरिकृष्ण श्रेष्ठ जेलय् लाःम्ह वय्‌कःया थ्व कविता संग्रहय् विप्लव मनस्थितिया चित्रण दयेमाःगु खःसां वय्‌कःया कविताय् कोमल मनस्थितिया हे अप्वः प्रदर्शन जुयाच्वंगु दु । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् छगू अनिश्चित जीवन हनाच्वंम्ह छम्ह युवा कविया मनय् लुइगु ख्वबि झसुकाः नैराश्य, पीडाबोध थेंज्याःगु मानसिक स्थितिया मनोवैज्ञानिक चित्रण हे थ्व संग्रहया मूल विषय जूगु दु ।

मां शिवकेशरी व बौ रामबहादुर भोमिया काय् जुयाः याछेँत्वाः ख्वपय् ने.सं.१०७४ पोहेलाय् हरिगोविन्द भोमिया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः कापःया बनेज्या व योग प्रशिक्षककथं सक्रियम्ह खया नं साहित्य पाखे नं उलि हे मन क्वसाःम्ह व्यक्ति खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खःसा थ्वय्‌कःया च्वसा मूलतया चिबाखं व चिनाखँ च्वज्याय् न्ह्याःगु खनेदु । भोमिजुया ईया किचलय् (चिबाखं मुना ११४१) नांगु सफू पिदंगु दु ।

भाजु हरिशंकर रंजितकार लगं दलाछि त्वालय् ने.सं.१०६३ यंलाथ्व ११ कुन्हु मां रत्नमाया रंजितकार व बाः हरिकृष्ण रंजितकारया क्वखं जन्म जूगु खः । वय्‌कः छम्ह ग्यसुलाःम्ह बाखंच्वमि खः । ने.सं.१०८५ इ सितु पत्रिकाय् वय्‌कःया न्हापांगु बाखं सुवाः प्रकाशित जूगु खः । वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफूया धलः थुकथं दु – कँगाः (ने.सं.१०८९), कँचा (ने.सं.१०९१), कँमा (ने.सं.१११७), हरिशंकर रंजितकारया बाखं (ने.सं.१०३१) । अथेहे वय्‌कलं ध्याचु मुना नं च्वयादीगु दु । व खः — हँय् ख्येँ ध्वंमा (ने.सं.१११८) । मनूया न्ह्याथेंजाःगु यथार्थ व्यवहारयात नं अयथार्थं बः बिया हे च्वनी । थ्व हे क्यनेगु हरिशंकर रंजितया बाखंया बिशेषता खः, सीप खः, दक्षता खः । मनूया नुगलय् ब्वलनीगु प्रेम, घृणा, क्रोध, मोह आदि थेंज्याःगु शास्वत भावना व उमंगयात मू बिषय यानाः वय्‌कलं बाखं च्वयादी । प्लटय् स्वयां पात्र चित्रणय् उप्वः बः बियातःगु वय्‌कःया बाखनं नेपालभाषाय् मनोवैज्ञानिक बाखंया विकासय् तिबः बिउगु दु ।

हर्षरत्न वज्राचार्य हेटौंडाया छम्ह भाषासेवी खः । वय्‌कलं हेटौंडाय् नेवाःतय्‌गु भाषिक संस्था नेपालभाषा खलःया छेँ दनेगु लागिं जग्गा दान यानादीगु खः । वय्‌कलं हे दान यानादीगु जग्गाय् आः नेपालभाषा खलःया छेँ धस्वानाच्वंगु दु ।

अबु हर्षमुनि वज्राचार्य व मां पुनथकु वज्राचार्यया कोखं ने.सं १०१० य् यलया नःत्वालय् भाजु हर्षराज बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां हर्षराज आजु खः । बुद्धधर्मय् आस्था दुम्ह वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् नित्याचार पुस्तकम च्वयादीगु खः । आपाः यानाः बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु सफू च्वयादीम्ह भाजु हर्षराजया कुलचार गृहस्थी ने.सं. १०८०य्, संक्षिप्त महायान दर्पण ने.सं. १०८६ य् व बाल शिक्षा वर्णमाला ने.सं. १०८६ नं च्वयाः पिथनादीगु दु । वैद्य व ज्योतिषि ज्या यानाः थःगु जीवन हनादीम्ह भाजु हर्षमान वज्राचार्य ने.सं. १०९० य् दिवंगत जूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु हर्षराज शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९३३ बैशाख कृष्णपक्षय् भोजपुर जिल्ला खिकामाछा बजारय् जूगु खः । वय्‌कः पेशां ज्योतिष खःसां भोजपुर टक्सारया न्हापांम्ह साहित्यकार खः । वय्‌कलं बि.सं.१९७८ पौष ९ गते खिकामाछा बजार आगलागीको सवाइ च्वयादिल । वय्‌कः चित्रकार नं खः । भोजपुरया नेवाःतय् विकाशया निंतिं वय्‌कः सदां न्ह्यचिलादीम्ह व्यक्ति खः । वय्‌कः बि.सं.२००० कृष्णपक्ष द्वादशी कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु हंशराज शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. १९३७ कार्तिक कृष्ण पक्षय् भोजपुर जिल्लाया खिकामाछा बजारय् जूगु खः । वय्‌कः ज्योतिष खः । वय्‌कलं फुकंसित हे न्हिइका च्वनादीगुलिं सकसिनं वय्‌कःयात हास्या धकाः धाइ । वय्‌कलं घडियागु हिसावं उबले कविता च्वयादिल । अथेहे खिकामाछा बजारया वर्णन यानाः कविता च्वयादिल । वय्‌कः वि.सं.१९९३ श्रावण अष्टमि कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।

मां चन्द्रलक्ष्मी व अबु दयावीर सिंह कंसाकार (नां जाःम्ह समाजसेवी लिसें परोपकार संस्थाया संस्थापक) या काय्‌मचा भाजु हितकरवीर सिंह कंसाकारया जन्म येँया जनबहाः–केलत्वालय् ने.सं. १०५९ कौलागा १ कुन्हु जूगु खः । स्कूल–जीवननिसें नेपालभाषा साहित्यख्यलय् सक्रियम्ह थ्वय्‌कलं त्रिचन्द्र कलेजय् नेपालभाषा साहित्य पाःलाः स्वनाः विद्यार्थीपिनिपाखें नेपालभाषाया जः साहित्यिक दँपौ पिथनेगुलिइ अग्रणी भूमिका म्हितादिल । थ्वया नापनापं ने.सं. १०८० दँनिसें गुथि पाः फये थें अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन न्यायेकेगु परम्पराया नी यानादिल ।

नेवाःतय् दथुइ अतिकं लोकंह्वाःगु रेडियो नेपालया जीवन–दबू ज्याझ्वः दकलय् न्हापां न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः हे खः । वि.सं. २०१९ सालं त्वाःत्वालय् नेपालभाषा–आन्दोलनया ज्याझ्वः न्ह्याकेगु सिलसिलाय् तत्कालीन निरंकुश शासनया कुदृष्टिं बचय् जुइत लांलां भूमिगत जीवन व्यतीत यायेत बाध्य जुलसा लिपा २०२२ सालया आन्दोलनय् ला वयकः जेलय् हे लात । थ्वय्‌कः नेवाः न्ह्यलुवाः लूजःया संस्थापक दुजःपिं मध्ये नं छम्ह खः । तःदँतक शिक्षण पेशाय् समर्पितम्ह थ्वय्‌कः परोपकार आदर्श मा.वि.या प्रधानाध्यापक पदं निवृत्त जुयादिल ।

नेपालभाषा साहित्य–ख्यलय् स्याच्चुगु भासं अप्वः धया थें यौन–विकृतिया बाखं च्वयादीम्ह थ्वय्‌कःयात मूलत बाखं च्वमिकथं म्हसीकेगु याः । थः च्वंच्वनागु समाजय् जूगु सत्य घटनायात कयाः उकी थःगु कल्पनाया नं लसां बियाः बाखं ज्यायेगु थ्वय्‌कःया बाखंया मेगु विशेषता जूगु दु । अगिंमथः (ने.सं. १०८४), मिजला (ने.सं. १०९०) यानाः थ्वय्‌कःया निगू बाखंमुना पिदंगु दुसा सन् २०१९ य् नेवाः अमेरिकन दबू शिकागोपाखें मिजलाया अंग्रेजी अनुवाद ‘MIJALA’ पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया अगिंमथः बाखंमुनां ने.सं. १०८७ दँया श्रेष्ठ सिरपाः त्याकूगु दु ।

थ्वय्‌कलं विद्यार्थीपिनि लागि पौभाः (ने.सं.१०८८) नांगु व्याकरणया सफू अले तुतां (ने.सं.१०८३) नांगु समालोचना सफू सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । अथहे जनकवि दुर्गालालया सफू सर्गः सिबे नं धर्ती नमिं ग्वाः (ने.सं.१०८८)या नं सम्पादन यानादीगु दु ।

झिंछक्वःगु अन्तर कलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु थीथी विधाया च्वसु लिस्सें उबलय् जूगु अन्तर कलेज नेपालभाषा न्ह्यसःलिसः कासाया फुक्कंज्वलं छथासं मुंकाः खेँय्‌सगं (ने.सं.१०९२) नामं नं सफू सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । थ्वय्‌कःया योगदानयात कदार यानाः थीथी संघ–संस्थापाखें हनापौ लःल्हाःगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः शुभ राज्याभिषेक पदक (वि.सं. २०३१), राष्ट्रिय शिक्षा पदक (वि.सं. २०५२) पाखें नं विभूषित जुयादीगु दु । नापं थ्वय्‌कःयात तत्कालीन सरकारं राजपरिषद्या दुजलय् नं नियुक्त याःगु दु ।