नेपाल संवत् १०५३ आश्विनकृष्ण ११ कुन्हु बाः बिरञ्चीनारायण मानन्धर व मां मोतिमाया मानन्धरया कोखं जन्म जुयादीम्ह भाजु गुह्यश्वरी साय्मिया मेमेगु नां गुह्य साय्मि, गुह्यश्वरी राज मानन्धर खः । इन्जिनियरींग यानादीम्ह भाजु साय्मिं नेपालभाषाय् कविता, निबन्ध व बाखं च्वयादी ।
धर्मादेय पत्रिकाय ने.सं.१०७१ य् वय्कःया आः जि वने नांया कविता दकले न्हापां प्रकाशित जूगु खः । वय्कःया पिदंगु कविता सफूया नां वेँ (ने.सं.१०७१) खः । पासा नांया पाक्षिक पौया न्हापांम्ह सम्पादक भाजु साय्मि च्वसापासाया सक्रिय कार्यकर्ता व सचिव नं जुयादीधुंकूम्ह खः ।
पेसां इन्जिनियर जुयादीम्ह वय्कः यक्व हे बुद्ध धर्मया सफू अनुवादय् नं संलग्न जुयादीगु दु । वय्कः संलग्न जुयादीगु सफूत थुकथं खनेदु– प्रतीत्य समुत्पाद व्यवस्था, बुद्ध धर्म श्रवनार्थ अभ्यनार्थ, मध्यमकावतार, चैत्य महिमा, श्रुत महामुक्ति ग्रन्थ, संघरत्न व्यवस्था पुरुषोत्तम प्रकाश, महामुद्रा नितार्थ प्रदीप, सद्धर्म चिन्तामणि मोक्ष रत्नालंकार आदि । वय्कः नेपाल ईन्जिनियर्स एशोसियसन व नेपाल जियोलोजिकल सोसाइटीया जिवंकाछि दुजः खः । अथेहे वय्कः महावोधि धर्म विकास द्वीप (गुम्बा), त्रियान धर्म संघ, बुद्धविहार कुलेश्वरय् नं आवद्ध जुयादी ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गोपाल राज जोशी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००१ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्कः लिपा बिराटनगरय् च्वंझाल । वय्कःया मांया नां पद्मकुमारी व बाःया नां गुणराज जोशी खः । वय्कः झी पुचः विराटनगरया न्हापायाम्ह नायः खः । लिसें वय्कः अनया मेमेगु संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्कलं बिराटनगरया नेवाःतय् निंतिं प्रारम्भिक नेवारी पुस्तिका च्वयाः पिथनादिल । लिसें वय्कलं यक्व कविता व थीथी बिषयया च्वसु च्वयाः नं पिथनादीगु दु ।
बौ शाम्भवानन्द शर्मा व मां अमरवाणी शर्माया कोखं ने.सं. १०६९ म्हपुजा कुन्हु येँया चोखाछेँ गल्लीइ समालोचक भाजु गोवद्र्धन शर्माया जन्म जूगु खः । भाजु शर्मा पूजा पाठ, कर्मकाण्ड व धार्मिक संस्कार दुथ्याःगु छेँजःया दथुइ ब्वलंगु खःसां इतिहासय् एमए ब्वनेज्या क्वचायेकाः थःगु मांभाय्ननेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु तातुनाः साहित्य समालोचना लागाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु खः । व्यावहारिक समालोचनाय् कृतिया ब्याख्या विश्लेषण जक मखु, मूल्य निरुपण यायेगु प्रवृत्ति नं दुम्ह गोवर्धन शर्माया नेपालभाषा समालोचना क्षेत्रय् दकलय् न्हापां समालोचनात्मक च्वसु गिरिजाया सिलुस्वां : जिगु मिखाय् ने.सं. ११०२ न्हाय्कं २ पत्रिकाय् पिदंगु खः । इलय् ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् थःगु समालोचनात्मक च्वसु पिथनाझाःम्ह शर्माजुं महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीनाप हे स्वापू दुगु समालोचनात्मक सफू उपन्यासया चाकलय् गिरिजा ने.सं. ११४२ स पिथनादीगु खः ।
बौ सुब्बा ऋद्धिबहादुर मल्ल व मां आनन्दमाया मल्लया क्वखं ने.सं. १०४३ चौलागा १ कुन्हु गणबहाः त्वालय् बाखं च्वमि व नाटककार भाजु गोबिन्दबहादुर मल्लया जन्म जूगु खः । गोठाले वय्कःया कुनां (उपनाम) खः । विज्ञान विषयया ब्वने ज्या यानादीम्ह गोठले भाजुया भाषा साहित्यपाखे नं अतिकं नुगः क्वसाः । नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय्सं ल्हाः च्वःम्ह गोठाले भाजुया नेपालभाषा साहित्यया न्हापांगु बाखं जि मचा ने.सं. १०७० इ पिदंगु खः । नेपालभाषाय् म्हो हे जक बाखं च्वयादीसां मल्ल भाजुया मेगु लोकंह्वाःगु बाखं जि जुजुमान खः । बाखं, नाटक, उपन्यास विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह गोठालेजुयात थःगु रचनाय् पात्रतय्गु मानवीय मनोदशा जक मखु समाजया किपा हे मिखाय् लुइकाबीफुम्ह मनोविश्लेषणात्मक च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । अथे हे नाटककारया रुपय् वय्कः अन्धविश्वास, आडम्बर व विसङ्गति प्रति विद्रोह भाव प्वंकीम्ह व समाज हीकेगु नितिं न्हापां थःपिं निं हिलेमाः धैगु सन्देश बीम्ह कथं परिचित जू । गोरखा दक्षिणबाहु (द्वितीय), त्रिभुवन प्रज्ञा पुरस्कार (२०४२), भवानी साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार (२०४५), वेदनिधि पुरस्कार (२०४८), पहलमान सिंह स्वार पुरस्कार (२०५७) आदि थीथी पुरस्कारं सम्मानित जुइधुंकूम्ह नेपाल राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया मानार्थ आजीवन सदस्य (२०३३) व निर्वाचन आयोगया सदस्य (२०३६) तकं जुयाः झाःम्ह भाजु गोविन्दबहादुर मल्ल गोठाले नेपालभाषा साहित्यय् म्हो च्वयाः नं थःगु पलाःचिं त्वःतेत ताःलाःम्ह च्वमि जुयादीगु दु ।
भाजु गोविन्द हरि नेकूया जन्म ने.सं. १०५९ य् येँय् जूगु खः । वय्कलं कविता व रुपक च्वयादी । वय्कलं ने.सं.१०७७ य् दकलय् न्हापां शान्ति नांया रुपक च्वयादीगु खः । वय्कःया प्रकाशित कृति खः – शान्ति (रुपक, ने.सं.१०७७), लँय्लूगु (कविता, ने.सं.१०८०) ।
स्वनिगःया नेवाः कुलय् जन्म जूम्ह गौत्तम बज्र बज्राचार्यया जीवनया प्रारम्भिक इलंनिसें प्राज्ञिक ख्यलय् नांदंपिं विद्वत ख्यःया जःखः ब्वलन । धनबज्र बज्राचार्य थेंज्वाःम्ह विद्वान व्यक्तित्वया काय्चा जूगुलिं ल्याय्म्ह इलंनिसें इतिहास संशोधन मण्डल थेंज्याःगु बौद्धिक ज्या याइगु संस्थाया संरक्षकत्व दत । इतिहासकार नयराज पन्तया प्रशिक्षणय् संस्कृत भाषाया दुग्यंगु ज्ञान दत । संयोगया खँ खत संयुक्त राज्य अमेरिका स्मिथसोनियापाखें विद्वत्वृति अन्तर्गत नेपाः इतिहास, कला, संस्कृति, सम्पदाया अध्ययन यायेत वःम्ह मेरि सस्सलरनाप ज्या यायेगु ह्वताः चूलात । वय्कलं लसएन्जेल्सया कन्ट्रि आर्टस म्यूजिमया प्रमुख भारतीय व दक्षिण एसिया कला विषयया विशेषज्ञ प्रताप आदित्य पालनाप म्हसीकाबिल । पाल भाजुं गौत्तमयात थःनाप हे कला क्षेत्रयात कःघानाः ज्या यायेत सःतल ।
संशोधन मण्डलया नीतिगत परम्परा कथं गौत्तमयाके गुगुं औपचारिक शिक्षा ब्वनातःगु मदु । गुगुं शिक्षण संस्थाया दसिपौ मदु, तर अमेरिकाय् च्वनाः स्नातकस्तरया शिक्षा ब्वनेगु इच्छा । मेरि सस्सलरया विशेष प्रभावया कारणं गुगुं औपचारिक शिक्षाया दसिपौ मदुसां विनस्टनया म्याडिसन विश्वविद्यालयपाखें कला व इतिहास विषयय् स्नातकोत्तर क्वचायेकल । लिपा थ्वहे विषयया दुनेच्वनाः विद्यावारिधिया उपाधि नं प्राप्त यात । लिपा थ्वहे विश्वविद्यालयय् संस्कृत भाषा, भारतीय कला व सभ्यता विषयस प्राध्यापन यायेगु ज्या यानादिल ।
गौत्तम भाजुयात अन्तरराष्ट्रिय ख्यलं छम्ह मूर्तिकला विज्ञ कथं हनाबना तयावयाच्वंगु दु । आपालं च्वसु अले गोष्ठी पौ न्ह्यब्वयावयाच्वंम्ह गौत्तमया पिदनेधुंकूगु आपालं सफूत मध्ये अतिकं चर्चित मूमू कृतित खः –
– The Adaptation of Monsoonal Culture by Ayurvedic Aryans; A Further Study of the Frog Hymn
– Threefold intimacy; The recent discovery of an outstanding Nepalese portrait painting
– Iconography and Images – Murti
– Painted history; The Tuladana ceremony in a mediaeval Nepalese palace
– Himalayas; An Aesthetic Adventure
– Inscriptions of Ancient Nepal