विश्वय् संगीतयात ताःकालतक ल्यनीकथं न्हूगु प्रविधि डिस्क रेकर्ड वल । सन् १९०२ पाखे भारतय् बेलायतया वाक्स कम्पनीपाखें थ्व प्रविधि दुहां वल । भारतीय म्येया डिस्क रेकर्डत नेपालय् नं बय्बय् जुल । यद्यपि थुगु इलय्तक नेपालय् सुं नं नागरिकं थःगु छेँय् रेडियो तये मदु, तर सरकारयाके अनुमति (लाइसेन्स) कयाः धनाध्यपिन्सं जक तये खनाच्वंगु खः । उबलय् डिस्क रेकर्ड हायेकेगु ग्रामोफोनया छ्यलामि स्वनिगः तःमिपिं नेवाःत व राणात खः । भारतय् डिस्क रेकर्ड वयेवं उकिया चाकःत न्यनेत ग्रामोफोन नं व हे धनाध्यपिन्सं जक छ्यलेगु यात । लिपा जनमानसं ध्यबाः पुलाः न्यनेगु नं यायेखन । भारतय् उत्पादन जूगु डिस्क रेकर्डया नेपालय् आधिकारिक विक्रेता भद्रकालि हाउस खः । नेपालय् नं भारतीय म्येया डिस्क रेकर्डत लोकं ह्वायेवं भद्रकालि हाउसया हामापिंसं नेपाःयागु थःगु हे भासं डिस्क रेकर्ड पिथनेगु बिचाः यात ।
भारतसिबें नेपाः देय् चीकू व उकिसनं स्वनिगलय् जक लिकुनीगु बजाःयात कयाः कम्पनीयात विश्वास बीत पिथनेगु डिस्कया फुक्क ध्यबा न्हापां ब्यूगु धैगु नं सीदु । भद्रकालि हाउसं नेपाःया भासं डिस्क पिथनेगु साहसिक ज्याया निंतिं छम्ह नेवाःयात ल्यल । उबलय् स्वनिगलय् लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि सेतुरामया सलय् न्हय्पू नेवाः व न्हय्पू खस भासं यानाः मुक्कं झिंप्यपू म्ये पिथंगु खः । थुकी रेकर्ड जूगु मध्यय् न्हापांगु नेवाःम्ये राजमति कुमति जिके वःसा पिरति खः ।
डिस्क रेकर्डय् नेवाः म्ये हाःम्ह मिजं
डिस्क रेकर्डय् दकलय् न्हापां म्ये हालादीम्ह खः सेतुराम श्रेष्ठ । रेकर्ड जूगु न्हापांगु नेवाःम्ये खः राजमति कुमति जिके वःसा पिरति । थ्वय्कलं वि.सं. १९६५ स डिस्क रेकर्डय् म्ये हालादीगु खः । थुकिया निंतिं भद्रकालि हाउसया हामापिनिगु आपालं योगदान दु । सेतुराम श्रेष्ठजु नेवाःम्येलिसें खस म्ये रेकर्डय् हालादीम्ह, संगीत तयादीम्ह न्हापांम्ह नेपाःमि नं खः । थुबलय् थ्वय्कलं थीथी म्ये डिस्क रेकर्डय् हालादीगु खः । सेतुरामजुं हालादीगु १४पु नेवाः म्ये दु धाःसां झीगु न्ह्यःने १२ पु जक ल्यं दनि । थ्वय्कःयात आदिगायककथं हनातःगु दु । सेतुरामयात झीगु न्ह्यःने आदिगायककथं थनेहःम्ह सुवि शाहजु खः ।
थ्वय्कःया कुतलं हे झीसं नेपाःया न्हापांम्ह गायक धकाः सेतुरामयात धायेखंगु खः । शाहजुं सेतुराम श्रेष्ठयात प्रचार यानाबिल । थ्वयां लिपा तिनि सेतुराम, श्रेष्ठ मखु प्रधान खः धकाः प्रचार जुल । तर नं सामाजिक संजालय् सेतुराम श्रेष्ठया नामं हे आपालं जानकारीत ल्यनाच्वंगु दनि ।
डिस्क रेकर्डय् नेवाः म्ये हाःम्ह मिसा
डिस्क रेकर्डय् दकलय् न्हापां म्ये हालादीम्ह मिसा खः मेलवादेवी मानन्धर । थ्वय्कलं वि.सं. १९९१ पाखे नेवाःम्ये हालादीगु खः । नेवाः म्ये खः भूकम्प त्रास बियेमते नाथ । थ्वय्कलं हालादीगु न्हापांगु म्ये ९० सालया तःभुखाय्यात कयाः हालादीगु खः । थ्व म्ये बाहेक मेगु नं वय्कःया नेवाः म्ये दु धैगु सीदुसां आःतक्क लुया वःगु मदुनि । थ्वय्कः डिस्क रेकर्डय् म्ये हालादीम्ह अले संगीत तयादीम्ह न्हापांम्ह मिसा नं खः । थ्वय्कःया नेवाःम्येलिसें खस म्येत नं उतिकं हे लोकं ह्वाः । खय्त ला थ्वय्कः गुरुङ लामिछाने खः । राणाकालय् दरबार दुने हे उस्ताद भगतकृष्ण मानन्धरलिसें यःत्यः जुयाः ब्याहा यानादीगु खः । थ्वयांलिपा श्रीमती हिनादेबी, मिस राजलक्ष्मीपिं खनेदु । झीथाय् ल्याःचाः तयेगु ज्या मजूगुलिं मेमेपिं गुलि सर्जकत दु धैगु सी मन्त ।
डिस्क रेकर्डय् मचाम्ह म्येहालामि
छापाय् दुकथं डिस्क रेकर्डय् दकलय् न्हापां नेवाःम्ये हाःम्ह धका वाद्यशिरोमणि गणेशलाल श्रेष्ठया नां नं न्ह्यथना तःगु दु । थ्वय्कः यलयाम्ह खः । अले मिखां मखंम्ह छम्ह सर्जक खः । थ्वय्कः जन्म व रेकर्ड जूगु कथं १३ दँति दुबलय् म्ये रेकर्ड याःगु खनेदु । थ्व ल्याखं धायेगु खःसा थ्वय्कः नेपाःया न्हापांम्ह मचा म्येहालामि जक मखु विश्वया हे न्हापांम्ह मचा म्येहालामि जुइफु । तर अबलय् थज्याःगु कीर्तिमानया ल्याःचाः तयेगु ज्या मजूगुलिं अथे जुइ मफुत । थ्वय्कःया पिदंगु डिस्क रेकर्ड चाःत मध्यय् छगू थ्वय्कःया भिन्चायाके ल्यनाच्वंगु खः । उबलय् ग्रामोफोन सुयाकें मदुगुलिं ल्ह्ययेगु ज्या मजुल ।
डिस्क रेकर्डय् ‘नेपालभाषा’ खँग्वः
छ्यला व याकः सिर्जना
दकलय् न्हापां ‘नेपालभाषा’ खँग्वः छ्यलाः हालातःगु म्ये खः ‘गुलित बांलाः नेपालभाषा’ । थुगु म्ये मा. पूर्णमान शाक्यजुं थःम्हं हे च्वयाः लसय् हनाः हालादीगु खः । थ्व लिसें वय्कलं मेमेगु नं आपालं नेवाःम्येत हालादीगु दु । पूर्णमान शाक्यजु छम्ह कुशलम्ह तबला वादक नं खः । लिपा वय्कः कलकत्ताय् च्वनाः नेपालं डिस्क रेकर्डय् म्ये भरे यायेत वइपिन्त बाजं संयोजनलिसें माइकया छ्यला ज्या स्यनेगु यानादिल ।
डिस्क रेकर्डय् मेमेपिं नेवाः सर्जकत
वि.सं. १९६५ लिपा आपालं सर्जकतय्सं डिस्क रेकर्डय् म्ये भरे याःगु खनेदु । डिस्क रेकर्डय् आपालं नेवाःम्येत रेकर्ड जूगु खःसां झीगु न्ह्यःने म्ह्व हे जक ल्यनाच्वंगु दु । गुलि दु अनुमान याये मफूसां म्ये लुया वःकथं व छापाय् उल्लेख जुयाच्वंगु धलःकथं थ्यं मथ्यं ४० पू ति जक दु । थुकी दुने सेतुराम प्रधान, मा.पूर्णमान शाक्य, उस्ताद साहिँला, उस्ताद बद्री, मेलवादेबी, गणेशलाल श्रेष्ठ व मेमेपिनिगु दु । लिपा रेडियो नेपाल स्थापना धुंकाः नीस्वंगु रत्न रेकडिङ्ग संस्थानपाखें आपालं न्हूपिं सर्जकतय्गु डिस्क चाः पिथनेगु ज्या जुल ।
डिस्क रेकर्डय् नेवाः म्ये हाःपिं विदेशीत
डिस्क रेकर्डय् नेवाःम्ये हालादीपिं विदेशीत मिसापिं आपालं खनेदु । थुकिया मू हुनि धयागु उगु इलय् संगीत ख्यलय् म्ह्व जक मिसापिनिगु सहभागिता व लांलां बिकाः भारतया कलकत्ताय् वनेमाःगुलिं खः । थनं वनीपिं सर्जकतय्सं अन हे वनाः अन दुपिं मिसा म्येहालामिपिन्त स्यनाः हायेकेगु याःगु खनेदु । थुकी मध्धय् मिसापिं पञ्चबाला दासी, मिस तारा बाइ, मिस प्रभा, मिस चाइना पाताल (चीना पटेल) व मेमेपिं । थुकी मध्यय् वि.सं. १९९० पाखे दकलय् न्हापां म्ये हालादीम्ह मिस पञ्चबाला दासी खः । म्ये खः जिगु मन ब्वयेका काःम्ह व हे मिजं । थ्वय्कःया सलय् ४ पु ति म्ये खनेदु ।
गायक सेतुराम श्रेष्ठया जन्म वि.सं. १९४० य् अबु कृष्णचरण श्रेष्ठ व मां करिदेवी प्रधानया काय्या रुपय् असंया कमलाछिइ जूगु खः । वय्कः छम्ह प्रसिद्ध गायक व संगीतकार खः । आःतकया प्राप्त अभिलेख कथं वय्कः खस नेपाली व नेपालभाषाया आधुनिक संगीतया न्हापांम्ह गायककथं कयातःगु दु । नेपाःया अति प्रसिद्धगु ‘राजमति कुमति’ म्ये नं वय्कःया सलय् डिस्क रेकर्ड जूगु अभिलेख दु । वय्कःया सन्तान मध्यय् नारायणदेवी श्रेष्ठ नं छम्ह नांजाःम्ह कवियत्री खः । वय्कः वि.सं. २००२ सालय् मन्