नेवाःतय्गु सांगठनिक जीवनया आधार हे गुथि खः । न्हापा जूसा धार्मिक ख्याच्वःया आधारय् मनूतय्सं छुं नं गुथि न्हंके ग्याः । तर मनूतय्के बुलुहुं अधर्म, धर्मप्रति अनास्था ब्वलंगु कारणं गुथिप्रतिया थःगु जिम्मेवारी त्वःतेगु याना हयाच्वंगु दु ।
छगू ला पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःगाः त्याके धुंकाः थःलिसे वःपिं सैनिक, सेनाया कलाः व छँेजःपिंत तयेगु लागि जग्गा हरण यायेगु व सेनायात ध्यबा बीगु पलेसा थनया जग्गा बिर्ता बीगु यात । रणबहादुर शाहया पालय् नं दक्षिणपाखें अंग्रेजतय्सं आक्रमण याइगु व आन्तरिक कलहया कारणं धन मुंकेगु लागि जग्गा हरण यायेगु यात । अथे हे राणाशासनया इलय् राणातय्सं ततःखा जुइक दरबार दयेकेगु लागि नं जग्गा अधिकरण यायेगु, छुं छुं मुआब्जा बीगु जुल । वयां लिपा २००७ सालया प्रजातन्त्र वये धुंकाः विकास यायेगु, स्कूल चायेकेगु लागि नं थनया जग्गा अधिकरण यायेगु, हरण यायेगु यात । वि.सं. २०२१ सालं भूमिसम्बन्धी ऐन, नियम पिहां वल । गुथि संस्थान अधिनष्ठ जग्गा भूमिसुधारं पिने लाकाः संरक्षण यायेगु, जनतायाके च्वंगु गुथिया जग्गा गुथि संस्थानय् दर्ता मयाकुसे निजी बिर्ता सरह रैकरय् हिलेगु यायेमाःगु जुल ।
प्रजातन्त्र वयेधुंकाः म्हय्तय्गु अधिकार अप्वः जुल, गुकिया कारणं म्हय्तय्सं गुलि बाली तयेहये माःगु खः उलि तये महल । दुगु जग्गा रैकरय् परिणत याये दइगु जुसेंलि मीगु सुरु जुल । देशया राजनैतिक हिउपाः नापनापं नेपाःगाः दुने पिनेया मनूतय्गु बसोबास अप्वयावल । २०६२ सालया आन्दोलन लिपा नेपाःगाःया जग्गाया मू तसकं अप्वयेवं गुथिया जग्गा नं गुथि संस्थानया कर्मचारीतय्गु मिलोमतोय् रैकर यानाः मीगु जुल । गुलिसियां जग्गाया सत्ता ध्यबा अक्षयकोषया नामं बैंकय् तयेगु यात । अथेखःसां चल सम्पत्ति जूगुलिं स्थीर मजुल । देय्या बेसाःभाः झंझं थहां वनीगु व बैंकया ध्यबाया ब्याज झं झं म्हो जुइगुलिं गुथि न्हापा थें चले मजुल । नापं थः बाज्या अबुपिंसं गुथिया जग्गा मियाः वनेवं काय छय्पिंसं वास्ता यायेगु म्हो जुल । अथे हे सरकारी प्रयोजन, लँ दयेकेगु, विश्वविद्यालय, औद्योगिक क्षेत्र, अस्पताल थेंज्याःगु अति आवश्यक भौतिक संरचना निर्माण यायेवं गुथिया अस्तित्व ह्रास जुयावंगु खः । सरकारी तवरं गुथि मदया वं थें पारिवारिक रुपं दाजुकिजा अप्वः दयाः दुगु जग्गा कुचाकुचा जुयावन । जग्गाय् न्हापा थें उत्पादन मजुल । न्हापाया ध्यबां गुथियात माःगु सरसामान जोरजाम याये मफुत । याइपिं गुथियारतय्सं माक्व ई बीमफुत । गुथि व्यवस्थापनया लागि दयेकातःगु गुथि संस्थान, संस्कृति मन्त्रालयय् गुथिया ज्ञान दुपिं पदाधिकारी नियुक्त मजुइगु जुयावल । ईया माग कथं गुथिइ हिउपाः हयेमफुगु थज्याःथज्याःगु हे कारणं नं गुथिप्रति मनूतय्गु आशक्ति म्हो जुयावंगु खः । व्यक्तिगत जीवनय् याये मफुगु ज्या मंकाः वा संस्थागत रुपं पूवंकेफइ तर गुथिया आयस्ता स्यनावंगुलिं गुथि थम्हं हे त्वःतावनेगु, व्यक्तिगत जीवन हनेगु, गुथिया विकल्प मालेगु आदिया कारणं गुथि जक मखु नेवाःतय् दथुया स्वापू हे स्यना वनाच्वंगु दु ।