सत्ययुगय् विजयपुरया नामं प्रख्यात येँया पूर्वी लागाय् लाःगु छगू बस्ती नरः (हाँडीगां) खः । थन दँय्दसं विशालनगरया तोरंद्यः (टुँडालदेवी, वैष्णवी देवी), मोपताद्यः व नक्सा भगवती (महामाया)या जात्रा जुइ । विशेष रुपं मू जात्रा छन्हु जक खःसां चौलाथ्व अष्टमी कुन्हु यःसिं थनाः जात्रा न्ह्याइसा चौलागा अष्टमी कुन्हु यःसिं क्वथला क्वचायेकी ।
चौलाथ्व द्वादशी कुन्हु तोरंद्यःया पिगमय् द्यःपालाः व दगू (डंगोल)त वनाः द्यःयात चिंक बुइकेगु याइ । त्रयोदशीया दिं कुन्हु पिगमय् होमया लिसें बलि बिइगु ज्या जुइ । चतुर्दशीया दिं कुन्हु नरःया प्रजापति खलकं स्वमुरी जायागु जा थुयाः नायः, नकिं, सिंह, त्रिशुल, म्ह्यखा, ग्वःजा, ज्वलान्हाय्कं, ल्हाःफ्वः छ्यंःग्वःया लिसें झिंनिता कथंया आकृति दयेकाः झिंनिपाः बौपाः दयेकाः तोरंद्यःयाथाय् यंकी । थथे दयेकाः पुजा यायेगुयात जालुद्यः पुजा धाइ । उगु हे दिनय् तोरंद्यःयाथय् नक्सा भगवती हइ । निम्हं द्यःयात अन दयेकातःगु खतय् तयाः थतु त्वाः, दथु त्वाः व कोता त्वालय् पुजा कायेत यंकी । उगु हे दिनय् थुखे मोपता द्यःयात देगलं पिने हइ । पुं (चित्रकार) पाखें लँपु (रंगरोगन) छाइ । सनिलय् मोपता द्यःयात तोरंद्यःया थासय् हयाः सतलय् तयाः भक्तजनपिनिगु पुजा काइ । पुन्हिया दिं कुन्हु तोरंद्यःयात तःधंगु खतय् तइ । पारुया दिं कुन्हु सरकारी पुजा यानाः प्वंगा पुयाः मू जात्रा याइ । जात्राया झ्वलय् थतु त्वाः जुयाः ढोकाबहाः, दथु त्वाः, दबली, कोता त्वाः, भगवती बहाः, न्यालम त्वाः जुयाः द्यःखःयात तिसापुखुलिइ दुने यंकी । थुकथं द्यःखः स्वकः तक पुखू चाहिका च्वनिगु इलय् पुखूया पिने नक्सा भगवती चाहुला च्वनी । थुकथं पुखू चाहिलेगुयात तोरंद्यःया पुखलिइ कुतुवंगु तिसा मालेगु प्रतीक कथं कयातःगु दु । पुखू स्वचाः चाहुले सिधयेकाः पिने हयेवं नक्सा भगवतीं तोरंद्यःयात स्वकः तक भागियाये धुंकाः नक्सा भगवती थःगु थासय् लितयंकी । तोरंद्यःया खः अन हे च्वंगु दबुली निन्हु तक दिकाः स्वन्हु दुकुन्हु मोपताद्यःयाथाय् आकाश ब्रम्हायणीयात नापलाकाः थःगु थासय् लित यंकी । आकाश ब्रम्हायणी तोरंद्यःया म्ह्याय् धइगु जनविश्वास दु । चौलागा अष्टमी कुन्हु आकाश ब्रम्हायणी द्यःयात इहि, बाह्राः आदिया फुक्कं पुजाविधि क्वचायेकाः देगलय् दुतयंकी । यःसिं नं क्वथली । थुकथं नरःया तिसा मालेगु जात्रा क्वचाइ ।
नरः येँया छगू ऐतिहासिक शहर खः । किरातकाल व लिच्छवीकालय् तसकं प्रख्यात नगरयात सत्ययुगय् विजयपुर धकाः धायेगु याः । थुगु हे शहरय् कौलागा पारुकुन्हु नरनारायणया जात्रा जुइ । ब्रम्हा, बिष्णु व महेश्वरया जात्रा कथं हनीगु थुगु जात्राया नितिं थतु त्वाः, न्यालम त्वाः व कोटु त्वाःलय् स्वंगू विशेष आकारया खः दयेकी । साय्मितय्सं विशेष पहलं खः दयेकेगु यानावयाच्वंगु दु । खःयात छायेपिइगु विशेष म्हासुगु मैन स्वां अर्थात स्वर्ण स्वां पुजारीया जिम्माय् दु । स्वतँजाःगु चाकलाःगु खतय् तुयुगु कापतं भूना हिमालय् पर्वतया रुप बियातःगु दुसा उकिया छचाखेरं धुपी स्वांयात महाभारतया प्रतीक कथं तयाः सिथय् म्हासुगु मैन स्वांया झल्लरं छाय्पिया तःगु दइ । अथेहे क्वस्वःगु गुजूयात निखें निपू खिपः तयाः चा हुइकाः पृथ्वीया प्रतीक कथं कयातःगु दु । उकिं हे थुगु जात्रायात गनं मदुगु जात्रा कथं कायेगु याः ।
किम्बदन्तिकथं मचा प्वाथय् दुम्ह रानीया अपहेलनां क्रोधित जुयाः हिमालय् पर्वतय् तपस्या च्वंवम्ह नारांद्यःयात विशेष कथं देशय् गनं मदुगु खःतय् विराजमान याकाः नेपालमण्डलय् बिज्याकेगु विश्वकर्माया प्रस्तावयात स्वीकार यानाः नारांद्यः थ्व हे खतय् विराजमान जुयाः भूलोकय् बिज्यागु धाइ । अनं लिपा नाराद्यःया कोप भाजन जुया १२ दँ तक नं मचामबूम्ह रानीया लिसें सकल प्वाथय् दुपिं मिसातय् मचा बुल धइगु किम्वदन्ती दु ।
थ्व जात्राय् प्वाथय् दुपिं मिस्तसें वःलाछिं नं च्वनेगु याः । अथेहे मचा बुइ थाकुया ब्यथा जुयाच्वंपिं मिसातय्त मैनमत वा स्वर्ण स्वां कपालय् थिइका बिइवं याउँक मचा बुइगु जनविश्वास नं कायम हे दु ।
मैन स्वां मैनयात नायेकाः उकिइ म्हासुगु रंग ल्वाकछ्यानाः स्वांया थासाय् तयाः दयेकीगु छताजि स्वत तकिया
स्वां खः ।