नेपालभाषाया व्याकरणिक विधान

नेपालभाषाया वर्णयात माग्वः (स्वरवर्ण) व बाग्वः (व्यञ्जन वर्ण) यानाः निथीकय्‌ ब्वथले छिं ।

१) माग्वः अर्थात् स्वरवर्ण

नेपालभाषाय्‌ माग्वलय्‌ मान स्वरकथं इ, उ, ए, अ व आ यानाः न्यागः कयातःगु दु । प्रत्येक वर्णया दीर्घता, नासिक्य व दीर्घनासिक्य यानाः मेगु स्वथी नं दत । थुकथं नेपालभाषाय्‌ २० गः माग्व दत, थुपिं थथे खः –

मूलस्वर       इ      उ     य्‌      अ     आ

दीर्घस्वर इः     उः    एः     अः     आः

नासिक्य इँ      उँ     एँ      अँ     आँ

दीर्घनासिक्य     इँ(ः)   उँ(ः) एँ(ः)   अँ(ः) आँ(ः)

थुलि बाहेक च्यागः द्विस्वर अइ, अउ, अय्‌, आइ, आउ, आय्‌, इउ, उइ, नं दनि । थ्व द्विस्वरय्‌ निगः  – ‘आय्‌’ व ‘अय्‌’ यात पश्चिमा गुरुकूलं दीक्षित भाषाविद्पिंसं छगः माग्व– monopthong धाइ । ‘अय्‌’ व ‘आय्‌’ यात आइ.पी.ए.या धलः कथं छगः धाःसां नेपालभाषाय्‌ थुपि ध्वनि तात्विक रूपं परिवर्तन जुयावःगु द्वितियक स्वरजक खः । उकिं मानस्वरया झ्वलय्‌ नेपालभाषाया न्यागःजक स्वर वर्ण नालेमाःगु खनेदत ।

२) नेपालभाषाया बाग्वः अर्थात् व्यञ्जनवर्ण

नेपालभाषाय बाग्वः अर्थात् व्यञ्जनवर्ण २९ गः दु । उच्चारण स्थानया ल्याखं – द्वयोष्ठ्य –निगू म्हुतुसि ल्वाकाः नवायेगु ७, दन्तमूलीय १४, तालव्य १, हनुमूलीय ६, व स्वरयन्त्रमुखी १ दु । प्रयत्नया हिसाबं स्पर्शी १२, स्पघर्षी ४, संघर्षी २, नासिक्य ६, कम्पन १, पाश्र्चिक २, व अन्तष्ठ २ दु । अथेहे घोषत्वया ल्याखं सघोष १९ व अघोष १० दु । अथेहे प्राणत्वया ल्याखं अल्पप्राण १५ व महाप्राण १५ दु ।