NewaGyanKosh

  • उबहाःबही (जशश्री महाविहार)

    यलया ओकुबहाः (रुद्रवर्ण महाविहार)या लुखां जवय्‌ च्वंगु बहीयात उबाहाःबही (जशश्री महाविहार) धाइ । आकारया ल्याखं चिकूसां थुगु बही कलात्मक खनेदु । बहिलिइ दुहां वनेवं दुने पुलांपहःगु द्यःछेँ दु । नितँ जाःगु थुगु बहीछेँया मूलुखा कलात्मक अले लिं भुनातःगु दु । लुखाया जःखः निम्ह सिंह फ्यतुनाच्वंगु व पुलांगु ध्वाँय्‌ धंकातःगु दु । छखे गं छगः व मेखे माने तयातःगु दु । खवपाखे अमोघपास लोकेश्वरया मूर्ति नं दु । अथे हे मूलुखाया दुने लुँ सियातःम्ह अभिताभ पलिस्था यानातःगु दु । लुखाया फुसय्‌ अक्षोभ्य बुद्ध दथुइ तयाः जवंखवं भिक्षु व पञ्चबुद्धया मूर्ति नं दुगु तोरण तयातःगु दु । द्यःछेँया न्हापांगु तल्ला

    न्हय्‌पाः तिकिझ्याः तयाः कलात्मक ढंगं दयेकातःगु दु । थन हे बहीया आगं नं दु । वयां च्वय्‌ पल्लिइ धातुया पौ दुगु देगःचा थज्याःगु पुल तयाः उकिया द्यःने चैत्य आकारया गजू छुनातःगु दु । द्यःछेँ दुने गन्धुरी देवता कथं व्याकरण मुद्राया दनाच्वंम्ह बुद्ध दु । अथे हे बहीया मूलुखाया जवय्‌ छगू फल्चा दयेकातःगु दु । उकिइ वैरोचन बुद्ध दुगु तोरण तयाः अन छ्वासकामिनीया मूर्ति तयातःगु दु । अथे हे खवय्‌ अंगलय्‌ बज्रसत्व दुगु तोरण तयाः अन महांकालया मूर्ति नं तयातःगु दु । बहिलिइ लिच्छविकालीन चैत्य व परिभोग चैत्य यानाः निगः चैत्य तयातःगु दुसा उकिइ धर्मधातुमण्डल नं तयातःगु दु ।

    थुगु बही उकुबहाःया नापनापं हे दयेकूगु धाइ । अभिलेखया आधारय्‌ धायेगु खःसा थन जुजु जयस्थिति मल्लं ने.सं. ५११य्‌ भिक्षु श्री जयसिंह वीरभद्र संस्कारित धकाः थुगु बहिलिइ नां बियाः थन गन्धुरी द्यःया न्ह्यःने लक्षाहुति यज्ञ याःगु खँ उल्लेख जूगु सुवर्णपत्र थनया मूलुखाया फुसय्‌ तयातःगु दु । अथे हे मेमेगु थनया अभिलेखं थन ने.सं. ६७२य्‌ गन्धुरी द्यःया सुवर्ण प्रतिमा दयेकूगु, ने.सं. ७८८य्‌ बही जीर्णोद्धार याःगु आदि नं उल्लेख दु । थ्व ल्याखं थ्व बही म्होतिं नं खुसः दँ पुलांगु धकाः धायेगु लँ दत ।

    थुगु बहीया संघ ओकुबहाःया दुजःत हे जानाः दयाच्वंगु खः । न्हापा थुगु बहीयात बहीविहार संघया परम्पराकथं झिबही संघय्‌ दुथ्यानाच्वंगु खः । लिपा बही विहारसंघया परम्परा हे न्हनावंगु जुल । थुगु बहीया संघपाखें थन नं मेमेगु बहिलिइ थें बन्दे लुइगु व पञ्चस्थविर आजुपिनिगु व्यवस्था दुगु खः । लिपा थ्व बुलुहुं म्हो जुयावन । उकिया पलेसा थनयापिं शाक्य बन्दे लुइगु ज्या आः मूबहाः उकुबहालय्‌ न्ह्यानाच्वंगु दु । अथे हे थन बहिलिइ बहीद्यः पाः फयेगु व पुजाकर्म इत्यादि जुयावयाच्वंगु दु । अथे हे थन आः धर्मगोष्ठीया ज्याझ्वः न्ह्यानाच्वंगु दु । थनया धर्मगोष्ठीया दुजःतय्‌सं गन्धुरी द्यःयाथाय्‌ खेचायेकेगु, नित्यपुजा यायेगु आदि पाःकथं यानावयाच्वंगु दु । उगु नियमकथं न्हवंपुन्हिकुन्हु बहीद्यः बुसाधं यायेगु, मोहनिया दशमिकुन्हु दशमि पुजा यायेगु व गुंलाबलय्‌ चलन कथं बहीद्यः ब्वयेगु आदि नं यानावयाच्वंगु दु ।

  • उमेश स्थापित

    नेवाः अभियन्ता उमेश स्थापितया जन्म अबु प्रथमजीव स्थापित व मां माणिकशोभा स्थापितया कोखं ने.सं १०८७ गुंलाथ्व एकादशीया दिनस येँया मिखाद्वँय् जूगु खः । भाजु उमेश स्थापित जातिय पहिचान तथा आदिवासी जनजातिया अधिकारया आन्दोलनय् निरन्तर नेतृत्वदायी क्रियाशील भूमिका निर्वाह यानादीम्ह छम्ह जनजाति आन्दोलनया न्ह्यलुवा खःसा नेवाःतय्‌गु राष्ट्रिय दबू नेवाः देय् दबूया केन्दीय न्वकु जुयाः नेवाः हकहीतया नितिं ज्या यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः । अथे हे थ्वय्‌कःया मन थःगु भाषा, साहित्य,संगीत तथा संस्कृतिप्रति नं उलि हे क्वसाःगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु सम्पादनय् चकना दँपौ (ने.स१११५) पिकयादीगु दुसा थःगु संयोजकत्वय् थीथी सांगितिक, सांस्कृतिक कार्यक्रमया नं आयोजना यानादीगु दु ।

    नाटक, टेलिफिल्म तथा फिल्मया नितिं पटकथा तथा म्ये च्वयेगु, निर्देशन यायेगु जक मखु थः स्वयम् हे कलाकार जुयाः नं म्हितेगु यानादीगु दु । ख्वाँय् उस्तादया मुल्याःम्ह चेला नांगु ख्यालः थ्वय्‌कलं म्हितादीगु न्हापांगु ख्यालः खः । नेवाः युट्युबय् चिहाः संकिपा तथा नेपाल मण्डल टेलिभिजनया बाखंचा टिभि सिरियल (ने.सं.११३०—११३३) या पटकथा थ्वय्‌कलं हे च्वयादीगु खः । अथेहे थ्वय्‌कः लोकंह्वाःगु खोताबजि, बाखंचा टिभि सिरियलया सहायक निर्देशक नं खः । थ्वय्‌कः यल मंकाः खलः (ने.सं ११२१) व निभाः साहित्य पाःलाः (ने.सं ११२०) या ग्वसालय् जूगु म्ये धेंधेंबल्लाः कासाय् दकलय् बांलाःम्ह म्येच्वमि घोषित जुयादीगु खः ।

  • उमेशबहादुर मल्ल

    येँ, गणबहाःया भाजु गोविन्दबहादुर व मय्जु लक्ष्मी देवीया काय्भाजु उमेशबहादुर सन १९४३ स बूगु खः । वय्कः भारतया रुडकिपाखें इन्जिनियरिङ्ग शिक्षा क्वचायेका वःम्ह खः । लिपा वेलायतया एडिन्वर्ग विश्वविद्यालयपाखें सन् १९७६ स एमफिल उपाधि कयादिल । थ्वयकः नेपाःया शहरी बिकासया ख्यलय् योजना दयेकेगुली आपालं भूमिका दुम्ह विज्ञ खः ।

  • उर्मिला डंगोल

    थीथी पत्रिकाय् चिबाखं पिथनाः चिबाखं च्वमिया रुपय् खनेदयेकः झाःम्ह उर्मिला डंगोलं उपन्यास व हाइकु विधाय् नं च्वसा न्ह्याकादीगु दु । ने.सं. १०७२ य् जन्म जूम्ह मां सानुमाया व बौ सांहिला डंगोलया म्ह्याय् मय्‌जु थ्वय्‌कलं समाजय् जुयाच्वनीगु सामान्य घटना निसें मभिं मनिंगु विषययात बाखंया माध्यमं सरल रुपं न्ह्यब्वयेगु यानादी । थ्वय्‌कलं आत्मीय स्वापू (ने.सं.११४१) नांगु उपन्यास व च्वापु (ने.सं.११४२) नांगु हाइकु सफू पितबियादीगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलःया न्वकु तथा मेमेगु संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं आपालं ज्या यानादीगु दु ।

  • उर्मिला श्रेष्ठ

    उर्मिला श्रेष्ठ नेवाः संगीत ख्यलय्‌ प्याखं हुलाः म्ये हालावःम्ह खःसां खस् संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०६३ दिल्लाथ्वः दुतिया, आइतबारखुन्हु येँया त्यःरया घवाननी जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु बत्सलाल श्रेष्ठ व मां झुमादेबी श्रेष्ठ खः । वि.सं. २०२० सालय्‌ थ्वय्‌कःया संगीत सर्जक हिरण्य भोजपुरेलिसें इहिपाः जूगु खःसा थ्वय्‌कःपिनि छम्ह जक म्ह्याय्‌ दु 
    मचा इलंनिसें म्ये संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं नेवा दबुलिं थःगु सांगीतिक पलाः न्ह्याकादीगु खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’य्‌ नं थ्वय्‌कलं छुं छुं म्ये हालादीगु दु । स्कूलय्‌ म्ये हाला जुइम्ह थ्वय्‌कलं थः झिंन्हय्‌दँ दुबलय्‌ दकलय्‌ न्हापां दबुली हालादीगु ज्ञानबहादुर श्रेष्ठया लसय्‌ म.बि.बि.शाहया म्ये ‘चाँदनी दिलको थियो किन अन्धकार गरी गयो’ खः । थःगु सःया हुनिं नेपाली संगीत ख्यलय्‌ थःत छम्ह उत्कृष्ट म्येहालामिकथं थनेत थ्वय्‌कः ताःलाःगु दु । रेडियो नेपालय्‌ दुहां वनेधुंकाः थ्वय्‌कलं आपालं खस संगीतय्‌ थःत पानादिल ।
    मचा इलंनिसें थ्वय्‌कः ब्वनेगुली नं न्ह्यःने लाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं एम.ए. व बी.एल. तकं ताःलाका दिलसा क्यानाडां सामाजिक विकासय्‌ डिप्लोमा यानादिल । अथेहे दरबारय्‌ लजगाः न्ह्याकाः अन सचिवतकं जुयादिल । इहिपाः जुइधुंकाः निम्हं संगीतकःमिपिं हे जूगुलिं थ्वय्‌कःया झन् संगीत यात्रा सुथांलाक्क न्ह्यात । अले खस संगीत ख्यःयात थ्वय्‌कःपिन्सं ल्वःमंके मफैगु कथं योगदान नं यानादिल । थ्वय्‌कःपिनिगु जोडीयात अबलय्‌ ‘हेउ जोडी’ नं धायेगु याः । लेकाली समूहलिसें स्वापू दुपिं थ्वय्‌कःपिन्सं अबलय्‌ हेटौंडाय्‌ दीम्ह महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया लिधंसां नवकला कुञ्जपाखें नं नेवाः संगीतयात तिबः बियादीगु खः । सुप्रवल गोर्खा दक्षिण वाहुलिसें पदवी सिरपालं छायेपी धुंकूम्ह थ्वय्‌कः सच्छि व न्यय्‌पुं मल्याक थ्वय्‌कलं म्ये हालादीगु दु ॥

  • उलाखँ

    उलाखँ सफूया च्वमि भाषाख्यः व समाजसेवाया छम्ह स्थापित व्यक्तित्व सुवर्ण शाक्य खः । ने.सं. ११२८ न्हूदँ कुन्हु ओलम्पस क्लबं पिकाःगु थ्व सफुलिइ स्वीगुपु च्वखँ दु । थुकिइ समाजय् दुगु सुकृति व विकृतियात उलाक्यनेगु कुतः जूगु दु । विशेषः याना थुगु सफुलिइ मानव सभ्यता व संस्कृतिया लिधंसा कयाः शिक्षा, नीति शास्त्र, ज्ञानविज्ञान दर्शन, कामशास्त्र, नेवा संस्कृति, नेवाः स्वशासन आदि बारे च्वयातःगु दु ।

  • उल्फग्याङ्ग कोर्न

    जर्मनया क्रेफेल्ड कला महाविद्यालयपाखें वास्तुकला विषय ब्वनेगु झ्वलय् सिँकःमि व दकःमिया व्यावहारिक ज्ञान कयादीम्ह उल्फग्याङ्ग कोर्न भाजुं लजगाःया निंतिं थःगु नक्साङ्कनया नमूनात फ्रान्स, ग्रीस अले ट्यूनिसियाया सरकारयात औपचारिक निवेदननापं न्ह्यब्वल । लिपा सन् १९६७ इ जर्मन सरकारया विकास सेवाय् अन्तर्गत लजगाःया निंतिं पश्चिम अफ्रिकाय् वनेत निवेदन बिल । तर उगु लागाय् गुगुं पद खालि मदुगुलिं नेपाः वनाः ज्या यायेत धाल ।

    नेपाःया सम्बन्धय् छुं हे मस्यूम्ह उल्फग्याङ्ग भाजुयात न्ह्याथे यानाः जूसां जर्मनं पिने वने हथाय् । अथे जूगुलिं वय्‌क: नेपाः वल । स्वनिगःया नगरीय संरचना, चिचाब्यागु लँपु तर देगः, सतः अले थःगु कथंया वास्तुकला खँबलय् उल्फग्याङ्गया नुगलय् छगू कथंया मोह ब्वलन । सन् १९६८ इ नेपालय् वयाः दकलय् न्हापां श्री ५ या सरकार भवन तथा भौतिक निर्माण विभागया डिजाइन शाखाय् ज्या यानादिल । लिपा शहरी विकास परियोजनाया निंतिं स्वनिगःया स्वंगू लाय्कू लागााया देगः व संरचनाया सर्भे यायेगु ह्वताः चूलात । अथेहे थीथी नेवाः वस्तीया हवाई छाँयाङ्कन यायेगु ज्याय् नं दुथ्यात । न्ह्याइपुगु खँ, गुतँजाःगु बसन्तपुर दरवारया छगू स्केल ड्रइङ्ग जर्मनया छगू म्याग्जिनय् पिथनेवं स्विट्जरल्याण्ड, ज्यूरिखया छम्ह इन्जिनियर भाजुं थुज्वःगु ढाँचाया लिधंसाय् भौतिक संरचना निर्माण सम्भावना हे मदु धकाः विमति प्वंकाः पौ च्वयाहल । पाश्चत्य जगतया निंतिं नेवाःतय् वास्तुकलाया प्रविधि परिकल्पना तकं यायेमफइगु कथं खः । मात्र चा, अप्पा व सिँया लिधंसाय् उलिमछि तःजाःगु भौतिक संरचना धस्वायेफइमखु धयागु बिचाः खः । नेवाः वास्तुकलाय् भौतिक संरचनाया निंतिं चुकू तयेगु गुगु प्रविधि खः, थ्व अतिकं मौलिक व वैज्ञानिक धैगु उल्फग्याङ्गया निष्कर्ष खः ।

    रकफेल फाउण्डेशनया अनुदानय् तयार जूगु खम्पुया इन्द्रसतः, मरुसतः, लक्ष्मीनारायण सतःया विस्तृत नक्सांकनत मेरि सलस्सरया सफुलिइ पिदन । भाजु उल्फग्याङ्गपाखें स्वनिगःया थीथी सम्पदा, स्मारक रेखाङ्कन यानातःगु मूल प्रति तारागाउँयात, गुलिखे प्रति येँ व यल नगरपालिकायात लःल्हानाब्यूगु दु ।

    वय्‌क:या सन् १९७६ य् न्हापां पिदंगु सफू खः ‘Traditional Architecture of the Kathmandu Valley’ अजूचायापूगु खँ थ्व इलय्‌या नेपाःया राज्यसत्ताया दबाबया कारणं सफूया नां Newar Architecture तयेमखन । वय्‌क:या मेगु सफू खः Licchavi Chhaityas in Kathmandu.

  • उषा अनिरुद्र मिलन

    उषा अनिरुद्र मिलन ऐतिहासिक धार्मिक प्याखं कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ, शोणितपुरं च्वयादीगु खः । थुगु सफूया मू संवाद खस भासं खः । नेपालभाषां अनुवाद व सम्पादन यानादीगु रिजु श्रेष्ठं खः ।