NewaGyanKosh

बा गणेशबहादुर मानन्धर व मां गणेशमाया मानन्धरया क्वखं यलया लगं ख्यलय् ने.सं. १०५५ य् निबन्धकार भाजु जीतबहादुर मानन्धरया जन्म जूगु खः । एम.ए वि.एल तथा संस्कृति विषयय् फिलातेली ब्वने ज्यायानादीम्ह मानन्धर भाजुया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा अनुसन्धानात्मक निबन्ध च्वयेगु खः । सरकारी सेवाय् उच्च पदय् च्वनाः ज्या यानादीधुंकूम्ह गोरखा दक्षिणबाहु (द्वितीय, ने.सं. १११३) व विख्यात त्रिशक्तिपट्ट (तृतीय, ने.सं. १११०) थेंज्याःगु पदकं विभूषित जुयादीधुंकूम्ह भाजु मानन्धरया साहित्य क्षेत्रय् नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी थ्व  स्वताय्‌सकं अतिकं हे च्वसा न्ह्याः । थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् अनुसन्धानात्मक च्वसु पिथना झायाच्वनादीम्ह मानन्धर भाजुं थःगु हे जातिया विषयय् अनुसन्धान यानाः थःगु हे जातनाप स्वापू दुगु च्वसु मुना सफू मानन्धर निबन्ध मुना ने.सं. ११२४ य् पिथनादी धुंकूगु दु ।

जीवन खसुइ डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया च्वसां पिदंगु खुगूगु सफू खः । कुतः पिकाकः ख्वप पाखें ने.सं. ११४१ य् पिदंगु थ्व सफू च्वमिया धात्थेंगु जीवन परिचय, जीवनय् जूगु घटनाया विवरण, च्वमिया समाजया परिचय आदि दुथ्याकाः च्वयातःगु आत्मवृतान्तया सफू खः । थ्व सफुलिइ आत्मकथा लेखनय् छ्यलिइगु थीथी शैली मध्येय् विवरणात्मक शैली छ्यलाः सरल भासं व्यवस्थित रुपं च्वमियात अःपुक म्हसिइके फइकथं च्वयातःगु दु । थ्व जीवन खसुइ सफू थः हितचित्तम्ह पासा कवि भगतदासजुं कर हे यानाः च्वकादीगु व थःगु जीवनया अनुभव मेपिं ब्वमिपिंत ज्या वयेफु धयागु खँ मनन यासें कोरोनां सकसितं सातु कयाच्वंगु लकडाउनया ईयात सदुपयोग यानाः सृजना जूगु खँ च्वमिं थ्व सफूया भूमिकाय् न्ह्यथनादीगु दु । मुक्कं झिंनिब्वय् ब्वथलातःगु थुगु आत्मवृतान्त सफुलिइ थःगु पारिवारिक जीवन, शिक्षा, लजगाः, सामाजिक जीवन, राजनैतिक जीवन, धर्म, साहित्य, भाषिक आन्दोलन आदि बारे जक मखु थःगु धारणा भावना अनुभूति नं ब्वयादीगु दु । गथे — साहित्य जनपक्षीय जुइमाः, आत्मसन्तुष्टी कायेत जक च्वयेगुमखु,थःगु भासं जक च्वयाः कट्टरता क्यनाः मेमेगु भाषाया साहित्य व साहित्यकारपिं नाप ब्यागलं च्वनेगु आत्मकेन्द्रित प्रवृति त्वःताः मेमेगु भाय्‌यापिं नाप स्वापू क्वातुका यंकेमाः, भाय् हिलाः छगू भासं मेगु भाय् या लागाय् चक्कंका यंकेमाः, झीगु अस्तित्व ल्यंकेत, झीगु सः थ्वयेकेत राजनीति याये हे माः, राजनीति मयानाः थौं नेवाःत सिंहदरवारं झन्झन् पिने लाःवन आदि आदि । अथेहे थःगु जातीय पहिचानया न्ह्यःने गभर्नर ला छु व स्वयाः तःधंगु पद नं छुं मखु, भाषा जाति व राजनीति निगः नांचाय् पलाः न्ह्याके मफइगु जुयाः जिं एमालेया नांचा त्वःता छ्वया धकाः थःगु व्यक्तिगत जीवनया खँ व राजनीतिया बांमलाःगु कूटनीतिं नुगलय् झ्वयेपिउगु दुघाः नं प्वंकादीगु दु । थुकथं थ्व जीवनया खुसुइ सफूया — विशेषता ध्यागु थः अतिकं स्याःन्याःम्ह पासायात थःगु दुविस्ताया फुक्कं खँ कनाच्वंगु थें अनुभूति बिइफुगु खः।

रेणु श्रेष्ठया च्वसां पिज्वःगु थ्व जीवन घःमाः हाइकु सफू ने.सं. ११३६ बछलागा सप्तमिकुन्हु न्हू हिसु पुचः पाखें पिदंगु खः । थुकी १०४ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी प्रत्येक हाइकुनाप ज्वःलाःगु किपा नं बियातःगु दु । सफू दुने दुःख, वेदना कयेच्यानाच्वंगु, स्वतन्त्र रूपय् सर्गतय् ब्वयेगु मृगतृष्णा जक जुयाच्वंगुया पीडा, भूतुलिइ मि मच्याःगु पीडाया बाखं लिसें झीगु न्ह्यःने खने दयाच्वंगु विकृति विसंगतिया चित्रण यानातःगु दु ।

थ्व जीवन छगू यात्रा : लंगरुटया बाखं च्वमि हरिकृष्ण डंगोलजुया बाखं सफू खः । थ्व बाखं सफू नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लिया लुखां ने.सं.११३५ य् पिदंगु खः । खस नेपाली भाषं पराजित मान्छे नांयागु बाखं सफू पिकयादी धुंकूम्ह बाखं च्वमि भाजु हरिकृष्ण डंगोलया थ्व बाखं सफुलिइ झिंन्हय्पु बाखं दु । थुकी जीवनय् वइगु आरोह अवरोहया खँ थःगु हे शान्तगु शैलीं बाखंच्वमिं च्वयादीगु दु ।

जीवन छु खः निबन्ध तेजवृष्ण श्रेष्ठं च्वयादीगु खः । ने.सं १११९ य् थिमि च्वंम्ह रत्नकुमार श्रेष्ठपाखें थ्वः सफू पिदंगु खः । च्वमियागु थ्व न्हापांगु सफू खः । थुकी जीवन छु खः ?, स्वर्ग प्राप्तिया लँपु, धर्म छु खः ?, मनमयागु स्वभाव म्हसिके, सन्त कवीर सुखः ?, मृत्यु छु खः ?, धर्म छु खः ? आदि विषय दुथ्यागु दु । थ्व सफूपाखें च्वमिं जीवन छु खः ? धैगु न्ह्यसःया लिसः मालेगु कुतः याःगु खनेदु ।

सविन महर्जनया च्वसां पिज्वःगु थ्व जीवन लाप्चा हाइकु सफू ने सं. ११३८ चउलागा १२ कुन्हु ईलोहं प्रकाशनया लुखां पिदंगु खः । थुकी १०१ पू हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुगु सफू दुने जीवनया भोगाइया थथ्याः क्वथ्याःया, थीथी परिवेशय् मिखां खनाच्वंगु लू न्ह्यब्वयातःगु दु । थः विदेशय् थ्यने धुंकाः कम्प्यूटरं थःत मालाच्वनीगु थौंया यथार्थ किपाः ब्वयातःगु दु ।

रासाया च्वसां पिज्वःगु जीवन–अगिंमथः चिनाखँ सफू ने.सं ११२६ य् साय्‌मि प्रकाशनपाखे पिदंगु खः ।थ्व सफुलिइ थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदनेधुंकूगु विविध विषयया स्वीच्यापु चिनाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । धर्तिइ मनूत मामां बन्दुक ज्वनाः गिद्ध वयाच्वंगु दु, मनूत त्रसित गिद्ध खनाः, आः थ्व गिद्धयात पंजलय् सुनां कुनी धकाः च्वमिं थःगु च्यूताः प्वंकाच्वंगु दु । नापं कवि रासां ध्वंस–विध्वंसया प्रवृतिया दुने स्वस्थ्य मनू ब्वलंकेगु व खिउँया विरुद्धय् जःया पक्षय् सः थ्वयेकेगु कुतः यानादीगु दु ।

जीवनकुमार महर्जन नेसं १०९० दिल्लाथ्व १५ (गुरुपुन्ही) कुन्हु किपू नगरपालिका पांगा ध्वाखासि त्वालय् बूगु खः । मां तेजमाया महर्जन व अबु केशवराम महर्जनया काय् जीवनकुमार महर्जन नेपालभाषाया छम्ह स्यनामि खः । नेपालभाषा गुथि किपूया ग्वसालय् नेसं ११०७ सः जूगु नेपाल लिपिया कक्षाय् लिपि सयेकाः अनं लिपा स्यनामि जुयाः भाषिक लागाय् दुहां झाःगु खः । वय्‌कः थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषाया प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दुसा बलाामि नेवाः भाय्‌या वर्णनात्मक अध्ययन विषयय् विद्यावारिधिया नितिं अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु ।

नेपाल लिपि व उकिया चिन्ह प्रणाली (ने.सं ११२०) वय्‌कःया् न्हापां पिदंगु लेख खःसा गुंद्यः नांया गोष्ठीपौ (ने.सं ११२६) दकलय् न्हापां न्ह्यब्वःगु अनुसन्धनात्मक पौ खः । नेपालभाषाया प्राचीन वाङमय, नेवाः बस्ती, पुलांगु प्याखं, लिपि, अभिलेख आदि विषयदुने केन्द्रीत जुयाः वय्‌कलं थीथी पत्र–पत्रिकाय् अनुसन्धनात्मक लेख पिथनादीगु दु । नेपाल लिपिया ण संलिपि (ने.सं ११२३ ) वय्‌कःया पिदंगु कृति खः ।

वय्‌कलं थीथी सफू, पत्रिका सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । नेसं १११३ स्वनिगः दँपौ वर्ष १३ ल्याः ५, ने.सं ११२३ ज्यापु लुमान्ति पौ, ने.सं ११२७ व ११२९ स पिदंगु कीर्ति अनुसन्धनात्मक पत्रिका अंक १ व २ वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु पत्रिका खः । अथेहे ल्वहंपौ अभिलेखया थीथी पक्ष (नेसं ११२४) वय्‌कःया सम्पादनय् पिदंगु सफू खः ।

नेपालभाषाया पुलांगु नाटक कर्पावति चरित आलेखन यानाः पिकयादीगु खः । वय्‌कलं यल महानगरपालिकापाखें स्कूल स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु निंतिं पिथंगु पाठ्यसफू ‘यल ललितकलाया देय्’ च्वयेगु कमिटीया नं दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।

नेपालभाषा गुथि किपुली नेसं ११०७ निसें ११२० तक कोषाध्यक्ष जुयाः ज्या यानादीगु खःसा ने.सं ११२० निसें ११३० तक नेपाल लिपि परिषद् किपूया छ्याञ्जे खः । थौकन्हय् कीर्ति रिसर्च सेन्टरया छ्याञ्जे जुयाच्वनादीगु दु । नेपाललिपि व पुलांगु अभिलेखय् विशेष रुची तयादीम्ह वय्‌कः नेसं ११३८ स तत्कालीन सम्मानीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ज्यापु विशेष सम्मान पदं सम्मानित जूगु खः ।

जीवनकुमार महर्जन नेसं १०९० दिल्लाथ्व १५ (गुरुपुन्ही) कुन्हु किपू नगरपालिका पांगा ध्वाखासि त्वालय् बूगु खः । मां तेजमाया महर्जन व अबु केशवराम महर्जनया काय् जीवनकुमार महर्जन नेपालभाषाया छम्ह स्यनामि खः । नेपालभाषा गुथि किपूया ग्वसालय् नेसं ११०७ सः जूगु नेपाल लिपिया कक्षाय् लिपि सयेकाः अनं लिपा स्यनामि जुयाः भाषिक लागाय् दुहां झाःगु खः । वय्‌कः थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषाया प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दुसा बलाामि नेवाः भाय्‌या वर्णनात्मक अध्ययन विषयय् विद्यावारिधिया नितिं अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु ।

नेपाल लिपि व उकिया चिन्ह प्रणाली (ने.सं ११२०) वय्‌कःया् न्हापां पिदंगु लेख खःसा गुंद्यः नांया गोष्ठीपौ (ने.सं ११२६) दकलय् न्हापां न्ह्यब्वःगु अनुसन्धनात्मक पौ खः । नेपालभाषाया प्राचीन वाङमय, नेवाः बस्ती, पुलांगु प्याखं, लिपि, अभिलेख आदि विषयदुने केन्द्रीत जुयाः वय्‌कलं थीथी पत्र–पत्रिकाय् अनुसन्धनात्मक लेख पिथनादीगु दु । नेपाल लिपिया ण संलिपि (ने.सं ११२३ ) वय्‌कःया पिदंगु कृति खः ।

वय्‌कलं थीथी सफू, पत्रिका सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । नेसं १११३ स्वनिगः दँपौ वर्ष १३ ल्याः ५, ने.सं ११२३ ज्यापु लुमान्ति पौ, ने.सं ११२७ व ११२९ स पिदंगु कीर्ति अनुसन्धनात्मक पत्रिका अंक १ व २ वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु पत्रिका खः । अथेहे ल्वहंपौ अभिलेखया थीथी पक्ष (नेसं ११२४) वय्‌कःया सम्पादनय् पिदंगु सफू खः ।

नेपालभाषाया पुलांगु नाटक कर्पावति चरित आलेखन यानाः पिकयादीगु खः । वय्‌कलं यल महानगरपालिकापाखें स्कूल स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु निंतिं पिथंगु पाठ्यसफू ‘यल ललितकलाया देय्’ च्वयेगु कमिटीया नं दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।

नेपालभाषा गुथि किपुली नेसं ११०७ निसें ११२० तक कोषाध्यक्ष जुयाः ज्या यानादीगु खःसा ने.सं ११२० निसें ११३० तक नेपाल लिपि परिषद् किपूया छ्याञ्जे खः । थौकन्हय् कीर्ति रिसर्च सेन्टरया छ्याञ्जे जुयाच्वनादीगु दु । नेपाललिपि व पुलांगु अभिलेखय् विशेष रुची तयादीम्ह वय्‌कः नेसं ११३८ स तत्कालीन सम्मानीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ज्यापु विशेष सम्मान पदं सम्मानित जूगु खः ।