Newa Sankritik Gyankosh

NewaGyanKosh

७ अ आ इ ई उ ऋ ए ऐ ओ क ख ग घ च छ ज झ ञ ट ठ ड त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व श ष स ह

तः तक तज तन तप तय तर ता ति ती तु तू ते तो तौ त्

तौथली

तौथली बागमति प्रदेशया सिन्धुपाल्चोक जिल्लास्थित त्रिपुरासुन्दरी गाउँपालिका वडा नं. ५ दुनेया छगू ऐतिहासिक प्राचीन बस्ती खः । त्रिपुरासुन्दरी गाउँपालिकाया कुल क्षेत्रफल ९४.२८ वर्ग कि.मी. दु । थुकिं नेपाःया ०.०६४ प्रतिशत भू–भाग कय्च्यानाच्वंगु दु । तौथली ‘तगोथली’ खँग्वःया अपभ्रंस रुप खः । ‘तगो’ धाःगु तःधंगु व ‘थली’ धाःगु समतल थाय् खः । तौथलीयात हाजीपुर नं धाः । तौथली येँनं ११० कि.मी. उत्तर पूर्वय् लाः । २०६८ सालया जनगणना कथं थन जनसंख्या २७६२ व छेँ ७७६ खा दु । तौथली समुन्द्री सतहं २००० मीटर उचाइलय् दु । तौथलीया पूर्वपाखे दोलखाया खरिढुङ्गा व पश्चिमी सिमाना टेकनपुरनापं स्वानाच्वंगु दु । अथेहे उत्तरी सिमाना पिस्कर व दक्षिणी सिमाना जेठल, पेटकुर व वर्ना खुसिनाप स्वानाच्वंगु दु ।
तौथली ऐतिहासिक, भौगोलिक विविधता, प्राकृतिक सौन्दर्य, धार्मिक, सांस्कृतिक व मौलिक सभ्यतां जाः । थनया धार्मिकस्थलत द्वःछिदँ पुलांगु त्रिपुरासुन्दरी माई देगः, शिव देगः व भिमेश्वर देगः प्रख्यात जू । थनया जात्रात धयागु विशेष यानाः धौ जात्रा, खड्ग जात्रा, लिङ्गो जात्रा व थीथी प्याखंत खः । अथेहे मोहनि, स्वन्ति, फागु पुन्हि, घ्यःचाकु संल्हू, भूमि पुजा व थीथी नखःचखःत नं थन हनेगु याइ । थनया पर्यटकीय थाय् खगल त्रिशुल डाँडा, महाविर झरना आदि खः । थनं जुगल हिमाल व गौरी शंकर हिमाल प्रष्टं खनेदु ।

July 2, 2025
तौथलीया जात्रा

सिन्धुपाल्चोकया प्राचीन शहर कथं नांजाःगु थुगु शहर येँय्‌ नं उत्तर पूर्वय्‌ लाः । तौथलीया पूर्वय्‌ दोलखा जिल्ला, पश्चिमय्‌ टेकनपुर, उत्तरय्‌ पिस्कर व दक्षिणय्‌ पुइकु जेठल गां लाः । तौथलीयात हाजिरपुर नामं नं सम्बोधन यायेगु याः । थुकिया अर्थ पवित्र तीर्थस्थल खः । थन त्रिपुरासुन्दरी माइ, भिमेश्वर, नाट्येश्वर, गणेशथान, रक्तकाली, सेतीदेवी, कामधेनु आदि देवदेवीया देगः दुगुलिं हाजिरपुर धकाः धायेगु यानाच्वंगु धयागु स्थानीयतय्‌ धापू दु ।

तौथलीइ अप्वः धयाथें नेवाः व थामी जातिया बसोबास दु । थनया मनूत कृषि, व्यापार, ज्याकःमिया लिसें मेमेगु पेशाय्‌ संलग्न दु ।
तौथलीइ थःगु हे मौलिक नेवाःपन दुगु थीथी धार्मिक, सांस्कृतिक परम्परा दु, गुगु अनया स्थानीयतय्‌सं पुर्खाया धरोहर संस्कृतिकथं नालाः न्ह्याका वयाच्वंगु दु । थन च्वंपिं नेवाःतसें ईब्यः कथं थीथी नखःचखः, पर्व व जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु दु । मोहनी (दशैं) तिवार (तिहार), फागु पुनिस, मांया ख्वाः स्वयेगु, गुनिला पुनिस (गुंला पर्व), इन्द्रजात्रा, कृष्णाष्टमी आदि जात्रापर्व हनाच्वंगु दु । मोहनिबलय्‌ थन धौ जात्रा, पाइँ जात्रा (पायाः जात्रा), कुभिन्डो जात्रा व खड्ग जात्रा हनी । थनया नेवाःतय्‌सं न्ववाइगु भाय्‌ द्वाल्खाया नेवाः भाय्‌लिसे ज्वःलाः ।

ठुप्चुक पुनिस (गुंला पर्व)

गुंलाथ्व पुन्हिनिसें गुंलागा चतुर्थी तक तौथलीइ न्यान्हु तक हनीगु पर्वयात स्थानीय भासं गुनिला पर्व, हिले जात्रा, रोपाईं जात्रा धाइ । छगू धापू कथं गुताजि बूबः, गुताजि वसः पुनाः थ्व जात्रा हनिगुलिं गुनिला पर्व नां च्वंवंगु धयागु जनश्रुति दु । अथे हे मेगु छगू धापू कथं न्हापा न्हापा थ्व पर्व गुन्हु तक निरन्तर हनीगु जुयाः गुनिला धाःगु खः । थौंकन्हय्‌ धाःसा थ्व पर्व न्यान्हुतक जक हनेगु यानाच्वंगु दु । जात्रा न्यान्हुतक खःसां प्यन्हु व न्यान्हुया न्हिया जात्रा विशेष कथं हनीगु परम्परा दु । थुकुन्हु भिंmनिताजि प्याखं व जात्रा पिकाइ ।

ठुप्चुक जात्रा (गोरु नाच)

ठुप्चुक जात्रा जनै पुन्हिया न्हिनिसें मदिक न्यान्हु तक जुइगु छगू महत्वपूर्ण जात्रा खः । सिथि नखःया न्हिनिसें स्थानीयतय्‌ बुँइ वा पीगु सुरु जुइसा जनै पुन्हिनिसें न्यान्हुतक देवीया रोपाईं यानाः दच्छिया वा पीगु क्वचाःगु कथं काइ । देवीया रोपाईया नितिं स्वज्वः ल्याय्‌म्हतय्‌त हल गोरुया रुपय्‌ छ्यनय्‌ पुलुया (पं सालुक चानाः दयेकातइगु) तपुलि तयाः छ्वालिया सिंग दयेकाः च्वाम्वचां चिनाः ठुप्चुक छाय्‌पीगु याइ । थुकिया नितिं न्हिनसिया २ बजेपाखे भजन खलकं चोया हयाः दबुलिइ च्वनाः ठुप्चुकया न्वः (सिंग) दयेकेगु याइ ।
ठुप्चुक जुइपिं ल्याय्‌म्हतसें निपां नाडिइ ह्याउँगु रिबन चीसा जँय्‌ गं घाइ । व हे ठुप्चुकयात लिउने मेपिं ल्याय्‌म्हतसें खिपतं सालाः बुँइ हलो जोते यायेगु प्रतीक कथं अभिनय याइ । थथे यायेगुयात नेवाः भासं क्वाक्कुली वाये धाइ । सनिलय्‌ दात्छेमी गुथियार व कुसले गुथियारत दात्छेमाय्‌ मुनाः तान्त्रिक विधिं पुजा यानाः देवी नाच, मारुनी नाच, नांगानांगी प्याखं पिकाइ । दात्छें पिहांवःगु प्याखं दबुलिइ थ्यंकाः थीथी देवदेवीयात जात्राया सफलता व क्षमापुजा याये धुनेवं छथ्व ठुप्चुक भिमेश्वर द्यःया लुखा व त्रिपुरासुन्दरी द्यःया लुखा चायेकेत वनी । गुम्ह ठुप्चुकं लुखा चायेकवंगु खः जात्राया अन्तिम दिनय्‌ नं वं हे लुखा बन्द यायेमाःगु चलन दु । थथे यायेगु धयागु प्राणीया ८४ जुनी मध्ये गोरु जुनी काये म्वाःलेमा धयागु मान्यता खः । मेगु निज्वः ठुप्चुक बाजंया तालय्‌ देवीनाच लिसेलिसें भिमेश्वरपाखे वनाः छगू चरण प्याखं हुलाः त्रिपुरासुन्दरीइ थ्यंकाः विसर्जन जुइ ।

मेमेगु प्याखं

देवीनाच (कुमारी, भैरव व चण्डी), नांगानांगी नाचया लिसें स्याबरे अर्थात् ख्यालःया रुपय्‌ थीथी भेषभुषां छाय्‌पियाः पिहां वइपिं ठुप्चुक जोडीया लिसें मानवीय जीवनया भोगाइया प्रतीक अभिनय यानाः बुँइ द्यां दयेकेगु, सुका चायेगु, कापः थायेगु, ख्यालः प्याखं बाजं व म्वाहालिया तालय्‌ प्याखं हुलाः बजाः चाःहुली । देवीनाच, नांगानांगी नाच भिमेश्वर दबुलिइ व त्रिपुरासुन्दरीया प्रांगणय्‌ छगू छगू चरण प्याखं हुइकीसा मारुनी प्याखं उगु थासय्‌ बाहेक लँदुछि हे सोह्रसय गोपिनी व कृष्ण भगवानया प्रेमलीला स्वरुपया हाउभाउ यानाः मिजं पात्र छम्ह दथुइ तयाः मेपिं मिसातय्‌गु भेषभुषाय्‌ प्याखं हुला बजाः चाःहुली । थुकथं न्हापांगु जात्रा समापन याइ । थ्व प्याखं न्यान्हुयंकं पिकाइ ।

लाखे प्याखं

नेवाः समुदायय्‌ लाखे नामं नांजाःगु लाखे प्याखंयात तौथलिइ धाःसा राकस धाइ । थनया लाखे प्याखं मेमेथाय्‌ लाखे प्याखंसिबें पृथक व मौलिक खनेदु । थन लाखे चान्हय्‌ जक पिकाइ । स्थानीय मनूत न्हिछि ज्याय्‌ तक्यनीगु हुनिं फुर्सद मदइगु व बहनी मनोरञ्जन यायेभनं लाखे प्याखं हुइकीगु खः । थ्व लाखे जात्रा सापारुकुन्हुनिसें येँयाःपुन्हितक लच्छि प्याखं हुइकेगु याइ । सापारुया सम्पूर्ण जात्रा क्वचाये धुंकाः बहनी लाखे पिकाइ । दात्छेमी तान्त्रिक गुरु, कुसले गुथियार व लाखे प्याखं हुलीम्ह (दात्छेमी बाहेक) दात्छेँय्‌ मुनाः लाखेया ख्वाःपाः व पोशाक लाखे जुइम्हेसित पुंकाः तान्त्रिक गुरुं तन्त्रमन्त्रपाखें लाखे दुबिकी । लाखे दुबिके धुंकाः भीमेश्वर प्रांगणय्‌ यंकी । थन लाखे निगू प्रकारं प्याखं हुलेगु याइ । न्हापांगु कथंया लाखेया निम्ह सहयोगी दइ । लाखेयात निम्ह मनुखं जवंखवंया ल्हाः ज्वनाः बाजंया तालय्‌ न्ह्यःने व लिउने स्वकाः इरुथिरु जुयाः प्याखं हुइकी । जनकथन कथं न्हापा थथे याकःचा न्ह्यःने लिउने इरुथिरु जुयाः प्याखं हुलाः त्वाःया दुवाः पुला वनेवं लाखे सिकु पोको धाःगु थासय्‌ वनाः सिनाच्वंगुलिं अज्याःगु घटना हानं मजुइमा धकाः निम्ह मनू सहयोगी कथं तःगु धाइ । लिपांगु लाखे प्याखं स्वतन्त्र रुपं याकःचा हुलीगु प्याखं खः । थथे प्याखं हुलीगु बखतय्‌ मनूतय्‌सं टिनया बाकस, भु वा मेमेगु सः वइगु बस्तुइ कथिं दायाः च्यो लाखे च्यो ….. धकाः हिस्याना च्वनी । थथे प्याखं हुलीगु इलय्‌ लाखे नं मनूयात ज्वन धाःसा दक्षिणा बिल धायेवं जक त्वःतेगु याइ ।

सडप्याखन (घोडा नाच)

गुनिला जात्राया स्वन्हु व प्यन्हुया न्हिकुन्हु तसकं हे न्ह्यःइपुगु व आकर्षक ढंगं जुइगु जात्रा खः सडप्याखन अर्थात घोडा नाच । पौराणिक बाखनय्‌ वर्णन जू कथं घोडा सवारया राजा, महाराजा वा सामन्ती सेनामेनासहितया आभाष बीगु झलक थुगु प्याखनं क्यं । सडप्याखनय्‌ सल गइम्ह मनुखं हाकुगु चश्मा, हाकुगु कोट, म्हय्‌खाया पा व थीथी रत्नजडित मुकुट
छ्यनय्‌ पुयातइ । सडप्याखं पिहां वइगु इलय्‌ सेनामेना हातहतियार सहित सवारीया लँपु चिइकाः बाँसुरी, खरी व छ्वालिया तालय्‌ सलया म्हगःयात च्वय्‌ क्वय्‌ यायां लँपुइ प्याखं हुलाः न्ह्याःवनी । थन सडप्याखनय्‌ क्यनीम्ह सलया छ्यं मदु । मात्र चिग्वःगु डुंगा थें जाःगु आकारय्‌ दथुइ ह्वः तयाः न्ह्यःने व लिउने च्वाम्वःचा व न्हिप्यंया प्रतीक कथं हाकुगु सँ तयातःगु दु । थ्व प्याखं हुलेत थ्व हे जातिया मनू माः धयागु मदु, न्ह्याम्ह ल्हूसां ज्यू । सडप्याखन निखुतय्‌सं पाल्पां क्वसःया रुपय्‌ ज्वना वःगु जात्रा धाइ । उकिं आःतकं निखुतय्‌गु छेँय्‌ नं हे थ्व जात्रा पिकाइसा बजारय्‌ सडप्याखन ल्हुल्हुं भिमेश्वर दबू जुयाः त्रिपुरासुन्दरीइ थ्यंकाः जात्रा क्वचायेकी । सडप्याखन तौथलीया मौलिक जात्रा धाःसां थज्याःगु हे सल्चा प्याखं बुंगय्‌ नं हुइकेगु यानाच्वंगु दुसा द्वाल्खाय्‌ नं गुंलाया इलय्‌ कुमारी, भैरव प्याखं नापं सलप्याखंया रुपय्‌ सलया छ्यं प्वाथय्‌ घानाः जात्रा याः ।

माझिपा प्याखन

माझिपा प्याखन तौथलीया मेगु महत्वपूर्ण प्याखं खः । पंयात सालुक तासे यानाः मुकुटया रुप बी । उकिया द्यःने च्वाम्वःसाया सँ फंफं छ्यनय्‌ घाकाः (लाखेया सँया रुपय्‌) माझिपा रुप बी । माझिपा जुइम्ह मनुखं रंगीचंगी बुट्टेदार जामा व ल्हातिइ जवंखवं ज्वाराज्वारां थीगु मिसा पुतुलं फिनातःगु दइ । ख्वालय्‌ धाःसा ह्वः ह्वः बुट्टा तयाः उनं थानातःगु रुमालं भुनातःगु दइ । जँय्‌ चिचिग्वःगु गं खिपतय्‌ तयाः घानातःगु दइ । माझिपायात प्यखेरं उकथं हे ख्वालय्‌ उनया रुमालं भुनातःपिं प्यम्ह मनुखं कम्मरय्‌ चिनातःगु प्यपु खिपःयात ज्वनाः छचाःखेरं भुनाच्वंगु दइ । थ्व प्याखं महाजनया पुर्खापिं प्राचीन शहर द्वाल्खां बसाइँसराइ जुयाः तौथली वःगु इलय्‌ ज्वनावःगु जात्रा धाइ । लिपा उमिसं सञ्चालन याये मफयेवं दात्छेमी खलःयात जिम्मा बिउगु धयागु स्थानीयतय्‌ धापू दु । थ्व प्याखनय्‌ माझिपा अर्थात् राकसं बस्तीइ मनूतय्‌त दुःख बिउगुलिं ज्वनातःगु व राकसं थःत उमिगु बन्धनपाखें त्वःतकेत सनाजूगु प्रतीक कथं प्याखं हुलेगु याइ । माझिपायात गुप्तदेवीया रुप नं धायेगु याः । थःत स्थानीयवासीं ज्वनाः सजाय स्वरुप चिनातःगुलिं आकाशदेवीयात ग्वाहालिया निंतिं बिन्तिभाव याःगु प्रतीक कथंया प्याखं नं धाः । थ्व प्याखं नं बजाः चाःहीकाः भिमेश्वर दबू जुनाः त्रिपुरासुन्दरी थ्यंकाः क्वचायेकी । द्वाल्खाय्‌ नं गुंला पर्वय्‌ थौं तकं माझिपा लाखे पिहां वयाच्वंगु दु । उकिं नं थ्व द्वाल्खां हे तौथली थ्यंगु धयातःगु धापू पाय्‌छि हे खनेदु ।

रक्सिन प्याखं

रक्सिन प्याखंयात आकाशदेवीया प्रतीक नालातःगु दु । थ्व प्याखं माझिपा राकसया प्याखं क्वचायेवं पिहां वइगु प्याखं खः । थ्व प्याखनय्‌ याकःचा स्वतन्त्र रुपं हे प्याखं हुली । रक्सिन जूम्हं म्हासुगु ख्वाःपाः, मुकुट व बुट्टेदार जामा पुनातःगु दइ । प्याखं हुलीगु इलय्‌ सुद्र्यःयात नमस्कार याःगु भाव कथं प्याखं हुली । थ्व प्याखं स्थानीय मनूतय्‌त दुःख बिउगुलिं माझिपायात खिपतं चिनाः बजाः चाहीकूगु इलय्‌ थःत उगु बन्धनं मुक्त यायेत याःगु इनापयात स्वीकार यानाः ग्वाहालि यायेत आकाशदेवी प्रकट जूगु कथं कायेगु यानाच्वंगु दु । गुम्हेसिनं धाःसा सुनानं अपराध याःगुयात क्षमा बीधुंकाः वा यमराजपाखें मुक्ति प्राप्त धुंकाःया स्वतन्त्र प्याखं नं धायेगु याः । थ्व प्याखं दात्छें सुरु जुयाः भिमेश्वर दबुलिइ हइ । अनं लिपा त्रिपुरासुन्दरी जुयाः हाकनं दात्छेँ हे थ्यंकाः समापन जुइ । थ्व प्याखं मेमेगु प्याखं थें त्वाः बजारय्‌ थ्यंकाः चरण चरण कथं हुइकीगु प्याखं मखु । दात्छें शुरु जुयाः गन गन प्याखं हुहुं वनेमाःगु खः अनया लँपु जुयाः गनं हे दिपाः मकासे प्याखं हुलाः क्वचायेकी।

ट्वाकल प्याखन
ट्वाकल प्याखन धकाः स्वज्वः अर्थात्खु म्हेसिगु प्याखं खः । खुम्ह मनुखंं थवंथवय्‌ ल्हातिइ खिपतं चिनाः ल्हातय्‌ कथिपु ज्वनाः बाजंया तालय्‌ ट्वाक्क ट्वाक्क सः वइकथं प्याखं हुलिगुयात हे तौथलीइ ट्वाकल प्याखन धाइगु खः । थ्व गुनिलाया न्यान्हुया न्हिकुन्हु पिहां वइगु जात्रा खः । थुकी नर्तकीया रुप कयातःपिंसं ल्हातय्‌ रंगीचंगी रिबन, जँय्‌ घण्टी चिनाः छाय्‌पीगु याइ । बाजंया तालय्‌ जोश व फुर्ति क्यनाः कथि ल्वाकाः प्याखं हुलीगु थज्याःगु जात्रा मेमेगु नेवाः बस्ती, गथेकि ख्वप, द्वाल्खा, चौतारा व मेमेगु थासय्‌ नं हुइकेगु याः । तर तौथलीइ धाःसा मेमेथाय्‌ थें हुल हुल मुनाः ज्वः दयेकाः कथि ल्वाकाः प्याखं हुलेगु चलन मदु ।

डुंगा पार

तौथलीइ गुनिला पुनिस पिहां वइगु थीथी जात्रा, प्याखं मध्ये थ्व डुंगा पार प्याखं विशेष मौलिकतां जाःगु प्याखं खः । डुंगा प्याखं धकाः खुम्ह न्हय्‌म्ह मिजंमस्त ताःहाकःगु पं निपुया दथुइ क्वथाचा क्वथाचा जुइ कथं दयेकातःगुलिइ दुने च्वनाः पंयात ज्वनाः खुसि छिनाच्वंगु भाव क्यंक्यं लँपुइ न्ह्याःवनेगु याइ । अथे हे पं क्वथां पिने लँपुइ ल्याय्‌म्हतय्‌सं खुसिइ न्या लायेभनं अभिनय याइ । हानं मेपिंसं जात्रालुत दुथाय्‌ खुसिइ न्या लायेत जाल तःगु भाव क्यनेगु याइ । थुगु प्याखनय्‌ नं मस्तसें छ्यनय्‌ हेलमेट थेंजाःगु तपुलि पुयातःगु दइसा ख्वालय्‌ रंगीचंगी उनं थानातःगु रुमालं त्वपुया तःगु दइ । थ्व जात्रा गुनिलाया लिपांगु न्हिकुन्हु जक पिकाइगु जात्रा खः ।

बासा लाये (पुतली नाच)
बासा लाये अर्थात् पुतली नाच । थ्व जात्राया लिपांगु न्हिकुन्हु डुंगापार नाचलिसें पिकाइगु नाच खः । गुथियारतय्‌सं न्ह्याकीगु थुगु जात्राय्‌ कालिकाया म्येँ हालेगु चलन दु । थ्व कालिकाया म्यँेय्‌ कालिका देवी व महादेव त्रिपासा म्हितूगुया बखान दु । कालिका त्रिपासा कासाय्‌ बुइवं दुःख तायेकाः बैरणीया रुप धारण यानाः हिमालय श्रृंखलाय्‌ उखेंथुखें जुयाः दुःख कष्ट भोगे यायेमाःगु व्यथाया बाखं दु । म्यँेया भावं थम्हं दुःख सिउगु व्यथानाप ल्वाल्वां कालिञ्चोक डाँडाय्‌ थ्यंकाः मचा बुइगु बाखं दुथ्याः । अथे हे महाद्यः सिलुइ वनाः च्वंवंगु व अन हे शान्ति प्राप्त याःगु धयागु बाखंम्येँ थुकी प्रस्तुत जुइ । थुकियात हे स्थानीय भासं बासा लाये धाइगु खः ।

गुनिलाया दकलय्‌ लिपांगु न्हि

न्यान्हुया न्हि अर्थात् चतुर्थीया दिन गुनिला जात्राया दकलय्‌ लिपांगु न्हि कथं हनेगु चलन दु । थुगु न्हिकुन्हु जात्राया प्यन्हुया न्हिकुन्हु क्यनीगु सकतां ख्यालः, व्यंग्य, प्याखं क्यनेगु चलन दु । मेमेगु न्हिकुन्हुु सिबें सकतां प्याखं छन्हुं हे स्वये दइगु हुनिं यानाः वर्णा, सेतकु, बन्धन, जेठल, पिस्कर, धुस्कुन, जलबीरे, तेकानपुर, बेते लगायत अन्य थाय्‌या मनूत तौथली जात्रा स्वयेत वइ । थुगु न्हिकुन्हु विशेष यानाः भिमेश्वर दबू व त्रिपुरासुन्दरीया प्रांगणय्‌ जात्रालुतय्‌ उपस्थिति दइ । थ्व दि कुन्हु जात्राया शुरुंनिसें प्यन्हुतक पिहांवःगु सकतां प्याखं छसिकथं क्यने धुंकाः बहनीपाखे हाकनं ठुप्चुक नाच पिकाइ । गोरु जोते यायेगु, बाउसे यायेगु, आली तयेगु, हिलो तयेगु अभिनय यानाः ल्याय्‌म्हतय्‌सं तसकं न्ह्यइपुक हो हो हाहां प्याखं हुलीसा गुगुं पुचलं वापुसा तयेगु धकाः ल्हातय्‌ वामा ज्वनाः बाजंया तालय्‌ वा पिइगु अभिनय यायां प्याखं हुली । तौथलीया जात्राय्‌ मचा, ल्याय्‌म्ह व ज्याथपिनिगुु सहभागिता दइ । वापुसायात जनै पुन्हिया न्हिकुन्हु श्रद्धापूर्वक छखेलाक तयातःगु दइ । व हे वापुसायात जात्राया लिपांगु न्हिकुन्हु रोपाइ जात्रा कथं वा पिनाः प्याखं हुलाः न्ह्याइपुकी । थुकियात हे रोपाइँ जात्रा धाइ । थ्व जात्रा नं भीमेश्वरया दबुलिं सुरु जुयाः त्रिपुरासुन्दरी भगवतीया दर्शन व परिक्रमा लिसें क्वचायेकी ।

धौ जात्रा

नेपाःगालय्‌ थीथी थासय्‌ ब्यागलंया जात्रा पर्व दुसां तौथलीया धौ जात्रा थेंज्याःगु जात्रा मेगु थासय्‌ मदु । तौथलीइ फुलपातिनिसें न्यान्हु तक जात्रा जुइ । दक्वं न्हिया जात्राया थःगु हे विशेष महत्व दु । तर न्यान्हुया न्हिकुन्हु अर्थात् एकादशीकुन्हु तौथलीइ धौ जात्रा यायेगु परम्परा दु । तौथली जात्राया नितिं सा, म्येय्‌ लहिना तःगु छेँय्‌ छन्हु न्ह्यः दुरुया धौ दयेकाः त्रिपुराभगवतीं थःगु छेँय्‌ सदां कृपा तयाच्वनेमा धयागु मनंतुनाः द्यःयात धौ छायेगु याइ । अथे देवीयात छाःगु धौ पुजा धुंकाः प्रसादया रुपय्‌ दक्वं गामय्‌ च्वंपिंत इनेगु चलन दु । तर भतिचा धलिं सकसितं मगाइगु हुनिं यानाः जात्रालुतय्‌त दबलिंनिसें त्रिपुराभगवतीस्थान तक धौ ह्वलाः प्रसादया रुपय्‌ बीगु चलन लिपा जात्राय्‌ हिलावन । जात्राया न्हिकुन्हु सकलें मचा, ल्याय्‌म्ह व बुरातय्‌सं धौ ज्वनाः जात्रालु, रोजा गुथियारया लिसें थवंथवय्‌ हो हो हो रे हो हो धकाः लय्‌बद्ध सुर मिले यानाः धौ थवंथवय्‌ छ्वाकेगु यानाः देवीथान तक वनेगु याइ । देवीथान तक वनाः ल्यंगु धौ भक्तजनपिंत इनाबी । थ्व धौ नल धाःसा ल्वचं थी मखु धयागु जनविश्वास नं दु ।
जात्रा सुरु जुइ न्ह्यः त्रिपुरासुन्दरीइ सकलें गुथियार, डोबरछेमी, कोर्छेमी व बिसौरी रोजापिं मुनेगु याइ । सकलें मुने धुंकाः पुजाया तयारी यानाः रोजा गुथियार (लिंगो जात्रा), खड्गजात्रा (हातहतियार), गुरु गोरखनाथ, खाडा, महिषासुर शीर छेदन आदिया जात्रा पिकयाः देय्‌ चाःहिली । तौथलीया उत्तरपाखेया वालेफ्वाले दुवाःनिसें च्यांटाय्‌ दुवा, दबूतक थ्यंकाः थीथी तान्त्रिक विधिविधानं महिषासुर शीर छेदन, मोहनि भजन, गुरु गोरखनाथपाखें राक्षसयात लिनाः लँपु कुनेगु, खाडा प्याखं हुइकेगु व रोजायात थासंथासय्‌ गुथियारतय्‌सं सगं बीगु व वसः द्यछायेगु याइ । रोजा अर्थात् लिंगो जात्रा दबुलिइ थ्यनेवं मंगल धुनया लसय्‌ सगं बियाः जात्रा क्वचायेकी ।

September 7, 2025
त्यः मत्यः

अःखः लाकां न्ह्यायेगु
जवया खवय्‌ व खवया जवय्‌ यानाः लाकां न्ह्यायेगु । अःखः लाकां न्ह्यानाः न्हय्‌पलाः छित धायेवं अलछिन जुइ धायेगु याइ । अथे जुयाः सुनानं खंसा काचाकाचां पलाः छिउगु पनी । खंपिनि दशा मभिनी धाइ । अथे खन धायेव मन तये कथं स्वकः तक थुथु यानाः दशा फायेकेगु याइ । अःखः लाकां न्ह्यानाः न्यासि वनेबलय्‌ बानि मदयाः पलाः बांलाक थातं तयेमफये यः । अथे जुइबलय्‌ थ्वाक थिक लुफिं हानाः दइगु संभावना नं दइ ।

अपसं च्वनेगु
द्यांलानाः न्हिं छछाः जक नयेगु । अपसं च्वनेगुयात धर्म कथं काइ । थीथी कथं अपसं च्वनेगु प्रावधान दयेकातःगु दइ । थौंकन्हय्‌ थुकियात डाइटिङ्ग यायेगु कथं काइ ।

अगिलां तयेगु
सिकापतिंपाखे मप्वंकुसे बुरापतिंपाखे प्वंकाबीगु । धवः पन्युखं तयेबलय्‌ क्वपुसां पुइकाः मतसे थपुसां पुइकाः तयेगु । सुयातं छुं तयाबीबलय्‌ अगिलां तयेमजिउ धकाः धायेगु याइ । थुकियात अलछिन कथं कायेगु याइ । प्यं थइबलय्‌ बिकःयात तयाबीबलय्‌ जक अगिलां तयेगु याइ । अथे जुयाः नं थुकियात अलछिन धायेगु याइ । अगिलां तयेबलय्‌ मछिं मछिं थें जुइक तये माली । अथे जुइबलय्‌ तये माःथाय्‌ मलासे मेथाय्‌ नं लाःवनेगु याइ ।

असारं बाजं थायेगु
वा पीबलय्‌ बाजं थायेगु । वा पीबलय्‌ बाजं थाये मत्यः धाइ । वा पीगु ज्या धयागु दछि नयेमाःगु अन्न पीगु खः । असारं पी मफुत धायेव बांमलाये यः । बाजं थायेगु धयागु न्ह्यइपुकेगु खः ।
बुँज्या यायेमाःपिं बाजनय्‌ भुलय्‌ जुल धायेव ज्या यायेगुलिइ पंगः जुइ । असारं वा वयाच्वनी । लखं प्यात धायेव बाजंया छ्यंगू माःबुयाः स्यनीगु भय दइ । वा वयाच्वनीगु व ज्या हथाय्‌ जुइगुलिं व बाजं स्यनी धकाः थथे धायेगु यानातइ ।

आंग्सा फंफं तयेगु
तपुलिं मपुसे आंग्सा ब्वयेगु । थःलाःम्ह मनू सित धायेव तपुलिं पुइमजिउगु नेवाःतय्‌ संस्कार दु । आंग्सा फंफं तयेगुलिं सुं नं सीगु संकेत याइ ।

कुलेबौ तयेगु
कुले तयाः तइगु बौ । मचात मफयाः इलिंइलिं जुल धायेव छ्वासय्‌ कुलेबौ तयेगु याइ । च्वकाबजि म्हू ज्यानाः मचायात च्वं निसें क्वथ्यंक पीकाः कुले तयाः उकी द्यःने इताः मत तयाः तयेगु याइ ।

कैद्यः पुज्यायेगु
तःकै मवयेकेत खोपय्‌ यानाः कैद्यः पुज्याइ । खोपय्‌ यानाः नीछन्हु दतकि नीछपु ख्वाखः नापं दुगु चिपुगु लैं व यचुपिचु यानाः बुकातःगु ब्यांचिया ला तयाः कैद्यः पुज्याइ । ब्यांया ला कै वःम्हेसित प्रसाद यानाः नकेगु याइ ।
ब्यांया छ्यंगुलिइ छगू कथंया रसायन दइ । थुकिं ब्यांयात चिकुलाज्वःछि लुमुकातइ । घाः जूसां छुं कथंया विकार मजुइक सुरक्षित यानातइ । थ्व रसायनं खोपय्‌ यानागु घालय्‌ छुं कथंया विकार मजुइक कै याकनं पाकय्‌ यानाः नं सुकूगंकाछ्वइ ।

क्वः लाय्‌बुयाः हालीगु
मदिक क्वः हालीगु । लाय्‌बुबुं क्वः हाःगु ताल धायेव छुं नं अपशकुन जुइ धयागु धन्दा कयाः सुबोल सुबोल धकाः धायेगु याइ ।

क्वःया खिं कइगु
क्वःया खिं लाके सुयातं यइमखु । न्ह्याबलें लाइगु नं मखु । कल धायेव दशा मभिनी धाइ । म्हय्‌ सिकं छ्यनय्‌ कल धायेव झन् हे मभिं धाइ । कल धायेव भाकल यानाः पुजा तकं याइ ।

क्वखं दाइगु
क्वखं पपुतिं दाइगु । छ्यं हे इन्न मिंक दाइ । दशा मभिन धायेवं जक क्वखं दाइ धयागु भाःपी । क्वखं दाल धायेव दशा भिंकेत थीथी कथंया कर्म यानाः दशा फायेकेगु याइ । क्वखं दाइगु धयागु क्वःया स्वः तयातःथासय्‌ जःखः वनेबलय्‌ दायेगु याइ । न्ह्याम्हसितं व न्ह्याबलें दाइमखु । स्वलय्‌ ख्यें वा मचा थ्वयातइबलय्‌ जक दाइ । अन वनेबलय्‌ स्वलय्‌ मिखा तःपिं थें च्वंगु ताल धायेव जक दायेगु याइ । छकः दाये धुंकूपिंत दाग तयाः हानं हानं नं दाइ ।

क्वस्वयाः थहां वनेगु
छेँय्‌ वनेबलय्‌ लुखां दुहां वनाखतं क्वस्वयाः स्वाहानेय्‌ थहां वनेगु याइमखु । थुकियात अशुभ कथं काइ । छुं जुयाः छिं हे मछिंसा न्हापांगु छत्वाथः जूसां मेथाय्‌ स्वकी ।

क्वस्वयाः भुतू च्याकेगु
दक्षिण अथवा क्वय्‌पाखे स्वयाः भुतुलिइ मि च्याकेगु । अथे यानाः भुतू च्याके मत्यः धाइ । सीया दूब्यंकीबलय्‌ आती दायेकेत क्वस्वयाः मि च्याकीगुलिं अथे धायेगु याइ ।

क्वस्वयाः म्वःल्हुइगु
क्वस्वयाः म्वःल्हुइगु याइमखु । क्वस्वयाः म्वः ल्हुइगु धयागु लः न्ह्याःपाखे स्वयाः ल्हुइगु जुइ । मनू सीबलय्‌ वा ह्वलीपिंत क्वस्वकाः म्वःल्हुकेगु याइ । थुकियात मभिं ज्या कथं काइ । लः न्ह्याःपाखे स्वयाः क्वछुइबलय्‌ तुतिया काःह्वतं लः न्ह्यानाच्वंगु खनी । थथे स्वयेबलय्‌ मिखाया दृष्टिया कोण अःखः लाइ । लःया सतह म्हया द्यःने वयेत्यंथें च्वनाः इतिमिति कंथें जुयाः क्वःदलीगु नं जुइफइ । तःधाःगु लखय्‌ अथे जुल धायेवं चुइकीगु भय दइ ।

खाइबःसिया सिं सी उइगु
खाइबःसिमाया सिं सी उइगु भिं व श्रीखण्डं उनागुति ग्यं धायेगु याइ । थुकिया सिँया राप यक्व दइ । अथे जुयाः सी याकनं मुइ । थुकिया सिँइ छगू कथंया ज्वलनशील पदार्थ दइ । अथे जुयाः थ्व प्याःसां नं च्याइ । गनीबलय्‌ सिँ हे दुसुनाच्वनी । सी उइबलय्‌ नवइगु नं थ्व पदार्थ च्याइबलय्‌ थुकिया बासं त्वपुइ । सी उइत दछिं दतले खाइबःसिमाया सिं उइगु याइ । मदुसा छका निका जूसां माः धकाः कूताः दयेकीगुलिइ जूसां तयेगु याइ ।

खाय्‌ न्हापा नयेगु
समय्‌ नये न्ह्यः खाय्‌ नयेगु । स्वनाः द्यः पुज्याइबलय्‌ द्यांलाःपिंसं समय्‌ नये न्ह्यः खाय्‌ निं नयेगु याइ । खाय्‌लय्‌ पञ्चतत्व दइ । थुकिं प्वाथय्‌ च्वंगु फय्‌ पितिनाहयेगु याइ ।

खालि घः खनीगु
गनं पिहां वनेबलय्‌ खालि घः खनकि अलछिन जुइ धायेगु याइ । अथे जुइबलय्‌ लिहां वनाः भचा जायेकाः जक पिहां वनेगु याइ । कि मखुसा घः जायेका मवःतले अन हे पियाः जाःगु स्वयाः जक वनेगु याइ ।

खिचा ख्वइगु
खिचा ख्वलकि मभिं धाइ । अपशकुन याइपिं वःगु खनकि ख्वयेगुु याइ । गुखे स्वयाः ख्वल उखेपाखे अप्वः मभिनी धाइ ।

खिचां खिपलाः हुइगु
खिचां खिपलाः हूगु खनकि अपशकुन जुइकीगु तायेकी । थःपाखे स्वयाः हूगु जुल धायेव झन् हे तच्वःगु तायेकी । थथे जुइबलय्‌ छु म्वाःमदुगु खँ न्यने मालीगु जुइ धकाः धन्दा तकं कायेगु याइ । मन तयां तये मफुपिंसं भाकल व पुजाविधि यानाः दशा फायेकेगु तकं याइ । पशुपंछिया म्हय्‌ किलं न्यानाः वा मेगु छुं नं जुयाः चासुइगु छगू स्वाभाविक प्रकृया खः । खिचाया प्यनय्‌ चासुइगु अवस्थाय्‌ चासुवँये मछिनाः बँय्‌ प्यं घिसिघिसि याइबलय्‌ खिचां खिपलाः हू थें जुइ ।

ख्याकं त्यलीगु
न्ह्यलय्‌ अथे सं थथे सं मजुइक सनीगु । ल्हाःतुति चाताचाता वाइ, म्हुतु वाकावाका संकी । उँउँ हाःथें सःवइ । सः पिकाःसां खँग्वः तिफ्याये फइमखु । थुकियात छगू ल्वय्‌ कथं कायेगु याइ ।

चि साः तयेगु
बँुइ चि ह्वलेगुयात चि साः तयेगु धाइ । चि धयागु साः तये मत्यः धाइ । बुँइ चि ह्वल धायेव अन छुं नं बालि यायेमजिउ धयागु धार्मिक मान्यता तइ । सुयां नं बुँ दान यानाः गौचर (बस्तु जइगु थाय्‌) यायेमाल धायेव चि ह्वलेगु याइ । चाय्‌ दयेमाःगु थीथी कथंया तत्व मध्ये चि नं छता खः । थ्व मन्त धायेव चा बांमलाः । अथे जुयाः सिनाज्याबलय्‌ चिलुक कय्‌गू फ्वयाः ल्वसा तयाः थ्वँ त्वंकी । चिलुयाः नये मफुत धायेव ह्वलाछ्वयेगु याइ ।

छस्वां बँ पुइगु
छफि हे तुफिं तलंनिसें पिखालुखुतक बँ पुइगु । थथे यानाः बँ पुइ मजिउ, मभिं जुइयः धकाः धाइ । थथे यात धायेव लक्ष्मीद्यवं सहयाये फइमखु, तंचाइ धायेगु याइ । पिखालुखु धयागु पिने लँय्‌ लाइ । अन फोहर नं जुयाच्वनी । फोहरथाय्‌ पुनागु तुफिइ कीत थानाच्वनेफु । तलय्‌ नं उकिं हे पुइबलय्‌ कीत न्यनावनीगु जुइ । थुकिं सुयातं ल्वय्‌ जुल धाःसा दुख कष्ट फयेमाली । अथे जुयाः थुकियात मभिं धायेगु याइ ।

छेँय्‌ गिद्ध जूवइगु
छेँय्‌ गिध्द जूवल धायेव मभिं व शान्ति यायेमाः धाइ । गिध्द गुँइ च्वनीम्ह मांसाहारी झंगः खः । थुमिसं ध्वगीगु व नवःगु ला नयेगु याइ । च्वं च्वं ब्वइबलय्‌ तापाकंनिसें हे लाया बास तायेकी । लाया बास दुथाय्‌ जूवयेगु याइ ।
बस्ति दुथाय्‌ नं अज्याःगु ला दुथाय्‌ वयेगु याइ । चकंगु ख्यलय्‌ थें न्ह्याथाय्‌ नं जुइछिनी मखु । गुगु छेँय्‌ छिं अन जूवइ । नवःगु व ध्वगीगु ला नइगुलिं थुपिं दुर्गन्धित जुइ । थुमिके थीथी कथंया ल्वय्‌या जीवाणुत दइ । थुपिं जुइथाय्‌ अज्याःपिं जीवाणु त्वःफिइगु भय दइ । थथे जुइगुलिं मभिं जुइ धकाः शान्ति यायेगु याइ ।

छेँय्‌ भौ सिनाच्वनीगु
छेँय्‌ भौ सिनाच्वनकि मभिं व अलछिन जुइ धाइ । थथे जुइबलय्‌ नीसी यानाः श्राध्द तकं यायेमाः धाइ । कापिइकिपिइ जुयाः नसा माःवनेगु भौतय्‌ बानि दु । छुं जुयाः सिनाच्वनीबलय्‌ नं थज्याःथाय्‌ हे सिनाच्वनेगु याइ । काचाक्क खंके मफइबलय्‌ ध्वगिनाः की नं दायाच्वनीगु जुइ । थथे दाइपिं कीतसें भिंकीमखु । अथे जूगुलिं श्राध्द याइबलय्‌ छेँ छखां बँ थिलाः यचुपिचु याइ थें यायेगु याइ ।

छ्वासय्‌ वायेगु
सीम्हेसिया वसः छ्वासय्‌ तयेयंकेगु । मिसातय्‌सं याइ । याइपिं मदुसा गुथ्याःतसें याइ । वानावःम्हेसित पिखालुखुइ तयाः ल्हाःतुति सिकाः नसला कायेकी ।

जातः चिप यायेगु
जातः चिप जुइ धकाः म्हुतुइ थीकेगु व नयाच्वनाथाय्‌ यंकेगु याइमखु । जातः नेपाली भ्वँतय्‌ च्वयेगु याइ । थुकी मनूया आगं च्वयातइ । मसीतलें स्वथनातयेगु याइ । चिपय्‌ लानाः प्यात धायेव आखः गिजिमिजि जुयाः सीमदयावनी । पुलां जुयाः किलं नल धाःसा नं आखः स्यनी । उकें च्वये न्ह्यः हे किलं मनकेत भ्वँतय्‌ ता तक बिषया प्रभाव दयाच्वनीगु हरिताल इलातइ । जातः थियाः म्हुतु वा नयेमाःगु नसाय्‌ थिल धायेव हरितालया प्रभाव लाइ धकाः चिप याये मत्यः धाइ ।

ताहालं लँ त्वाःल्हाइगु
लँय्‌ वनाच्वनेबलय्‌ लँया छखे सिथं ताहाः वया मेखे सिथय्‌ वन धायेव लँ त्वाःल्हात धाइ । अथे जुइबलय्‌ न्ह्याःवनेगु याइमखु । वने हे माःसा ताहाः वंगु दिशाया अःखः सुपः छपुं कियाः जक वनेगु याइ वा सुं छम्ह वंकाः जक वनेगु याइ । ताहाः च्वनीथाय्‌ गलय्‌ तसकं तांन्वल धायेवं पिहां वयाः उखेंथुखें वनेगु याइ । सुं वःगु आभास जुल धायेव हथासं गलय्‌ वनेगु याइबलय्‌ लँ त्वाःल्हाः थें जुइ ।

तिछुँ माःहना वइगु
तिछुंँ झ्वःलिं वं वयागु वं वयागु न्हिप्यंप्वः वांन्यानाः वइगुयात माःहना वःगु धाइ । ल्याखय्‌ यक्व दतकि अथे वयेगु याइ । अथे वःगु खनकि दशा मभिनीगु व म्हं मफयेयः धकाः धायेगु याइ । तिछुं प्याः थचाः वःथाय्‌ च्वनाः नाइसे च्वंगु फोहर नयेगु याइ । फोहर दुगु थासय्‌ थुपिं यक्व दइ । फोहरगु थाय्‌ दुर्गन्धित जुइ । दुर्गन्धित वातावरणं उसाँय बांमलाकीगु स्वभाविक खः । उसाँय्‌ बांमलाइगु हे मभिं व दशां कइगु जुइ ।

तुफि थ्वायेगु
तुफि बर्मा घासं दयेकी । वसिबँ पुइगु व बँय्‌ च्वंगु धू पुनाः यचुकेगु याइ । स्वन्तिबलय्‌ म्हपुजाकुन्हु हासा, घः व तुफियात नं द्यः भाःपाः पुजा याइ । द्यःयात थ्वाये मत्यः धाइ । बँ पुइबलय्‌ थन अन धयागु दइमखु । न्ह्याथाय्‌ नं पुइ । पुपुं ज्यलाः च्वका नं च्वामुयाच्वनी । तुतिं थ्वाक्क थ्वायेबलय्‌ ज्यलाच्वंगु च्वकाय्‌ लात धायेव घाः नं जुइफु । गनं फोहर थासय्‌ पुनातःगु लात धाःसा घालय्‌ फोहरं असर जुइगु नं भय दइ ।

तुल्सीमाय्‌ पुजा यायेगु
तुल्सिमायात द्यः भाःपियाः न्ंिह न्ंिह द्यः पुज्यायेगु याइ । बांलाक ब्वलनावल धायेव हः छहः लिकयाः प्रसाद कथं खालि प्वाथय्‌ नयेगु याइ । तुल्सिमां न्ह्याबलें भिंगु फय्‌ बियाच्वनी ।

त्यप हालीगु
गबलें गबलें अय्‌लाःमा दयेकातःगु त्यप हालेगु याइ । त्यप हाल धायेवं मभिनेयः धाइ । अय्‌लाःमा दयेकातःगुलिइ मना बजि तयाः प्वक नं दुल्हानाः क्वाक्क भुनाः त्वपुसा तयातइ । क्वानाः बुत धायेव दाइ । दायावल धायेव घुरुघुरु सः वःथें जुइ । थुकियात हे त्यप हाःगु धाइ । त्यप हाल धायेव कः भचा लिकयाः मेगुलिइ तइ । हाःगु मताल वा ताःसां वास्ता मयात धायेव दासिया चापं भचा बमलाःगु त्यप जुल धायेवं त्यप हे तज्यानाः कः दक्वं वाइ । त्यप तज्यानाः कः सितिकं वन धायेव झन् हे मभिं तायेकी ।

थीमजिउ जूपिं मिसातसें बँ थिलेगु
थीमजिउ जूपिं मिसातसें बँ थिले मत्यः धायेगु याइ । इमिसं थिलीगु बँ चोखो जुइमखु धाइ । बँ थिलेगु धयागु पुतुं च्वनाः थिलेगु खः । बँ थिलेत सियूचा व सौ ल्वाकछ्यानाः इली । ध्वगीगु सलिइ धनुषटंकारया कीत दयाच्वनी । मिसातय्‌ मासिक धर्म जुइबलय्‌ हि वयाच्वनी । थुपिं हिया माध्यमं शरीरय्‌ दुहां वनेगु याइ । क्षणभरं हे ल्याखय्‌ यक्व दयेफुपिं थुपिं की दुहां वनेलात धायेव टिटानसया ल्वय्‌ जुइगु भय दइ ।

दिप च्याइगु
सी उनातःगु मदुसां मि च्यानाच्वनीगु । शुद्ध चान्हय्‌ खिउँसे च्वनीबलय्‌ जक खनी । मि फ्वाल्ल्ल फ्वाल्ल्ल वःथें जुइ । यक्व तापाकं व यक्व सतिकं खनीमखु । चाबँ व अप्पां सियातःगु दिपय्‌् च्याइ ।

द्यः छानाः नयेगु
द्यःया नामं तयेगु । जा भ्वय्‌ नयेबलय्‌ नये न्ह्यः दक्वं छकू छकू कयाः द्यःया नामं बँय्‌ तयेगु याइ ।
चय्‌पि खय्‌पि घासाता दःसा व नं तइ । द्यवं बँय्‌ च्वंपिं कीत नसाय्‌ मवयेकीगु याइ ।

द्यःपिंके रश्मि दइगु
द्यःपिंके रश्मि दइ धयागु भाःपी । खिउँसे च्वनीबलय्‌ जक खनेदइ । झिलिक्क झिलिक्क जुयाः वइ । न्यास तयातःपिंके जक दयेगु याइ ।

धलिं फांगा यानाः द्यनेगु
धलिं बेथां लाकाः द्यनेगु । द्यनेबलय्‌ धलिं पंmागा यानाः द्यने मत्यः धायेगु याइ । बेथां लाकाः द्यनेबलय्‌ छेँ दुंसा स्वंगः प्यंगः धलिमं ल्हाइ । मलाकूसा कापिइ नं लाइ ।

धू मुंकातयेगु
धू मुंकातल धायेव अलछिन धाइ । पुलां जुयाः फ्वसावःगुलिइ की दायाः उखें थुखें न्यनावनी । झन् जक फोहर जुइ ।

नकिमं ताइगु
नकिमं सुइगु । पालिइ वा गनं नं नकिमं सुल धायेवं मभिं धाइ । सूथाय्‌ चः पिकयाः मभिं लिकाइ । चः पिकयागु कपाय्‌ च्याकेबलय्‌ मि वाउँसे वल धायेव मभिं पिहां वःगु भाःपी ।

नसाय्‌ सँ वइगु
नसाय्‌ सँ वल धायेव मभिं धाइ । नयेत ल्हातिइ ल्ह्वने धुनागु नसाय्‌ वल धायेव सत्रु अप्वल धायेगु याइ । सँ लिकायेबलय्‌ नसा नापं हिनाः याताप्याता घाःगु जुल धायेव यगानाः सीम्हं नःगु धकाः नसा नापं वांछ्वयेगु याइ । थुकियात झन् हे मभिं कथं काइ । सँय्‌ ल्वय्‌ जुल धायेवं जक सँ हाइ, चानागु नं यचुथाय्‌ वांछ्वइ मखु । थज्याःगु सँ हे फसं ब्वयेकाहयाः नसाय्‌ लाःवयेगु याइ । थथे वइगु सँ फोहर जुइ । फोहरगु सँ नसाय्‌ लाइगु अवश्य नं मभिं जुइ ।

नागं लीगु
गरुडं नाग ज्वनीगु । नागं लीबलय्‌ खिउँसे च्वंक ग्वारा ग्वारागु सुपाँय्‌ वइ । गरुड बल्लाःसा सुपाँय्‌ चिलाः निभाः त्वइ । नाग बल्लाःसा घनघोरं वा वयाः गरुडया पपू प्याकी धायेगु याइ ।

निभाः बिकाः बँ पुइगु
निभाः बित धायेव खिउँयावइ । खिउँकाः बँ पुइमत्यः धाइ । पुल धाायेव लक्ष्मीद्यः तंचायाः पिहां वनी धायेगु याइ । खिउँबलय्‌ धूया नापं न्ह्यागु पुनावंसां मखनीगु जुइ ।

पंब्व स्यंकाः छेँ दनेगु
पंब्व स्यंकाः छेँ दन धायेव लाखे लसिं वयेयः, नागया म्हय्‌ लात धायेव छेँ हे नं दुनेयः धाइ । अथे जुयाः पंब्व स्यंकाः छेँ दने मत्यः धकाः दनेगु याइमखु । पंब्व दुथाय्‌ चा छ्वासुइ । छुं म्हुयातयेगु नं याइ । छेँ दनेत चा पिचिनेमाः ।
छ्वासुगु चाय्‌ जग तयाः छेँ दनेबलय्‌ जायावःलिसे क्वचिनावनी । क्वचिनीबलय्‌ काताकुतु पातापुतु सः वइ । अप्वः क्वचिउपाखे धेचुला नं वनी । छ्वासुगु चा लिकयाः जग तल धाःसा मत्यः जुइमखु ।

पर्सिम्वः लिउने लाकेगु
पर्सिम्वः लिउने लाकाः पर्सिं सिनी मखु । अथे यानाः सिउँपिंत अलछिन धायेगु याइ । सुनां नं सिनावःगु खन धायेव वयात मस्वसे फस्वयेगु याइ ।

पिहां वने त्ययेकाः हाछिकाः वइगु
पिहां वनेत्यनाबलय्‌ हाछिकाः वल धायेव अशुभ जुइ धाइ । अथे जुल धायेव दुपिनाः भचा लंच्वनाः लिपा जक पिहां वनेगु याइ ।

पुइँ हायेगु
नागयात हनेगु । नागपुजाय्‌ पुइँ हायेगु याइ । पाछि पाछि पाक चित्याः व ग्वाराचा वयेकाः पुइँ दयेकी । छग्वारायात छपुइँ भाःपी । ग्वःपुइँ माःगु खः वःग्वारा तयाः पुँइ हायेगु याइ ।

पुजाय्‌ च्वनेत द्यांलायेगु
पुजाय्‌ च्वनेत छुं मनसे द्यांलानाच्वनेगु याइ । थथे यायेगुयात आत्मा शुद्ध यानाः ध्यान भावना दयेकेगु धाइ ।

पुनातयागु वसतय्‌ मुलुसुकां सुइगु
पुनातयागु वसः गुत, पुतु चबुत वा ताँख लिहांवल धाःसा वसः पुनांतुं मुलु सुकां सुयाः भिंकेगु, ताँख पुतु आदि तयेगु याइमखु । मनू सीबलय्‌ दुखापिखां तीत जक कापतं भुनाः म्हय्‌ तुं मुलु सुकां सुइगु याइ । थुकियात मभिंज्या कथं कायेगु याइ ।
थःथम्हंतुं वसः पुनाः गूथाय्‌ सुइबलय्‌ मछिंथाय्‌ लात धाःसा झ्वाक झिक वनाः मुलुं सुइगु भय दइ । मेपिन्त सुइके बीबलय्‌ कापतय्‌ जक मलासे म्हय्‌ नं सुइगु भय दइ । थथे लाइबलय्‌ थःथम्हं तुं सुइबलय्‌ थें मजुइफु ।

पुनाहइगु
पुनाहल धायेव म्हसुख मदइ । छ्यं स्याःला, म्वः स्याःला जुइ । जाकि वा बजि म्हू ज्यानाः म्हदुछिं पीकाः ह्वलाछ्वयेगु वा बौ तयाः फायेकेगु याइ ।

पू/नी च्वनेगु
छ्वासम्यास मयासे छखेलिक च्वनेगु । गनं नं तापाक व तःन्हु बिकाः वनावइपिं छुं दिन तकया लागि पू÷नी च्वनेगु याइ । पू च्वं ज्वःछि उखेंथुखें गनं वनेगु याइमखु । थम्हं नयागु चिप तकं थम्हं हे सिलेगु याइ । अवधिभर छुं जूगु खनेमंत धायेवं पञ्च भलादमि न्ह्यःने तयाः म्वःल्हुकाः नीसी यानाः छेँय्‌ दुतयंकी । थथे यायेबलय्‌ पिनें वयेफइगु छुं नं कथंया खतरां सुरक्षित जुइफइ धायेगु याइ ।

फुंगाय्‌ न्हुइगु
फुंगा छगू छ्यं दिकेगु वस्तु खः । थुकी न्हुइमजिउ धायेगु याइ । तुतिं न्हूगु फुंगाय्‌ द्यनेबलय्‌ छ्यं स्यानावइ । छगू हे शरीरया अंग खःसां तुतियात क्वह्यंगु कथं काइ । धार्मिक मान्यताय्‌ तुति व
छ्यंयात बेवाला तयेगु याइ । द्यःयात छ्यनं भागियाःसां तुतिं थीकेमजिउ । तुति बँय्‌ न्हुयाः जुइमाःगु अंग जूगुलिं फोहर जुयाः कीटाणुत नं दयाच्वनी । फोहर तुतिं
फुंगाय्‌ न्हुल धायेव कीटाणुत फुंगाय्‌ पुनीगुलिं न्हुइमजिउ धायेगु याइ ।

बलिं पीगु
चोखो यायेगु । ईका पःकाया कुँइ ल्हाः पंकाः पालु नकाः बलिं पीगु याइ । सीम्हेसिया समिपय्‌ लाःपिं सकसितं सिथं यंकाः लिहां वइबलय्‌ छ्वासय्‌ तयाः पीकेगु याइ ।

बहनी धू वांछ्वयेगु
बँ पुनाः मुंकीगु धूयात बहनी वांछ्वये मजिउ धयागु मान्यता तइ । निभाः बिकाः वा बहनी सुयातं छेँय्‌नं पितिने मजिउ धयागु सामाजिक मूल्य मान्यता दइ । थज्याःगु मान्यता कथं बहनी धू तकं वांछ्वये मजिउ धाइ । आः थें बिजुलि मत मदुबलय्‌ बहनी खिउँसे च्वनी । छुं नं बहुमूल्य वस्तु कुतुं वनाच्वंगु दःसा धू नापं पिने वनी । थथे मजुइकेत बहनी जुलकि धू
वांछ्वये मजिउ धाइ ।

बहनी म्वःल्हुइगु
बहनी म्वःल्हुइ मत्यः धाइ । अतेरि जुयाः ल्हुइपिंत अलछिन धाइ । बहनी म्वः ल्हुइपिंत मस्वसे फस्वयावनी । बहनी म्वःल्हुइबलय्‌ खिति वं मवं बांलाक खने दइमखु । चिकुबलय्‌ जूसा ख्वाउँयाः ज्वर नं वइ । बहनी म्वःल्हुइबलय्‌ सँ उजुंसुजुं गनीमखु । सँ ताःहाकःपिं मिसातय्‌ ला सँ बांलाक गंके मफुत धायेव द्यनेबलय्‌ फुंगा नापं प्याइ । बुंगाः, तुं आदि थासं हयागु लखं म्वःल्हुइबलय्‌ प्या दयाच्वन धाःसा प्यां न्याइगु भय दइ ।

बोक्सिं हि त्वनीगु
लाग्वाराय्‌ ह्याउँक वँचुक चातः वइगु । थथे वइगुयात बोक्सिं हि त्वंगु धाइ । गनं गनं भचा ह्याकिं नं वनी । थुकियात वाकुबां धाइ । चासुसे च्वनी, न्ह्यः वःथें झुकुझुकु जुइ । थुबलय्‌ मन बाःपिंनाप एकतर्पिm रुपं मनमुताव ब्वलंकी । लाग्वाराय्‌ चिचीपुगु हिनू अल्याख दइ । भचा जक पंगः वलकि थज्याःगु हिनू चबुनाः ह्याउँक चातः खनेदयावइ । यक्व चबुत धायेव ह्याकुं वनी । थज्याःगु परिपूर्ति जुइकेत झुकुझुकु न्ह्यः वयेकेबीगु याइ ।

भतिं लँ त्वाःल्हाइगु
लँया छखे सिथं मेखे सिथय्‌ भौ वनीगु । भतिं लँ त्वाःल्हात धायेव बिछुक जुइ धकाः न्ह्याःवनीमखु । सुं नं छम्ह वने धुंकाः वा भौ वंगु अःखः दिशां सुपः छपुं कियाः जक वनी ।

भाजं माथंवंक दिकेगु
भाजं दिकीबलय्‌ प्यनं चुइकाः माथं वंक दिकीमखु । मनू सिनाः सिथं यंकेत पाखाकुँ थनीबलय्‌ जक माथं वंक दिकी । अथे जुयाः माथं वंक दिकेमत्यः धाइ । भाजंया प्यनय्‌ हाखः दयाच्वनी । थ्व दिकाथाय्‌ हाखः पुनीगु भय दइ । मखँसें दिकेबलय्‌ लः दुथाय्‌ वा बँ प्याःथाय्‌ लात धायेव बँय्‌ हाकलं इले थें जुइ । क्वानाच्वनीबलय्‌ थज्याःथाय्‌ दिके लात धायेव वाःतां संकाः प्यं सालुयाच्वंगु जुल धाःसा क्वाः ख्वाउँ जुयाः तज्याइगु अवस्था नं जुइ ।

भुजिंखां न्याइगु
भुजिंखां न्याइबलय्‌ म्हय्‌ भुल्ल्ल काचः काचः वयाः चासुयाः हीसे च्वनी । थ्व क्वलाकेत न्या लायेगु जालं बुलाः जाःयात स्वाहानें कुर्काः ल्वहंमाया मचां त्ययेकी । भ्वसाच्वकि म्हू ज्यानाः म्हय्‌ पीकाः साःगालय्‌
ह्वलाछ्वयेगु याइ ।

भुलुखा हालीगु
चान्हय्‌ भुलुखा हाल धायेव छुं नं छुं मभिं जुइ धाइ । सुनांनं झ्यालं स्वइमखु ।

भू न्ह्यःने लाकाः तपुलिं पुइगु
तपुलिं पुइबलय्‌ भू न्ह्यःने लाकाः पुइमखु । थुकियात अलछिन धाइ । अथे पुयावःगु खन धायेव बिछुक जुइ धकाः थुथुयानाः फस्वयावनी ।

भू पिने लाकाः वसः पुनेगु
अःखः यानाः वसः पुनेगु । भू पिने लाकाः छुं नं कथंया वसः पुनीमखु । अथे वसः पुनातःगु स्वये मत्यः धाइ । खन धायेव बेसाइत जुइ धाइ ।

मचा बूपिंत तुख्वः च्याकाः पंकेगु
मचा बूपिंत चिकं बुकीबलय्‌ तुख्वः च्वाकाः पंकेगु भिं धाइ । फसय्‌ ह्वाल्लफ्वाल्ल याइमखु । निभाः क्यातुलकि क्वथाय्‌ यंकी । निभाः मदइबलय्‌ चिकं बुकेत तुख्वः च्याकाः मी पंकाः बुकेगु याइ । तुख्वतय्‌ चाकुया मात्रा दइ । चाकु क्वाकेबलय्‌ लुमुक राप वइ । राप तच्वः मजुसे क्वथा ताउत क्वानाच्वनी । क्वथाय्‌ दुने जूसां थुकिया कुं उसुसे च्वनीमखु । गुम्म च्वंगु क्वथाय्‌ सिँ च्याकेबलय्‌ उसुइ ।

मत कायेगु
ल्हातिइ मत फयाः बँय्‌ तयेगु । तःन्हु तक भ्वजय्‌ च्वनेबलय्‌ मत कायेगु याइ । ल्हातय्‌ वा छपुचःचा तयाः उकी द्यःने च्याःगु इताःमत तइ । मत बांलाक च्यातकि भागि यानाः बँय्‌ तइ ।

माय्‌बिलिचां कइगु
माय्‌बिलिचा कुतुं वयाः लाइगु । की ज्वनेत माय्‌बिलिचा तिंक थिकःन्हुइगु याइ । गबलें गबलें चुलुबियाः कुतुं वइ । म्हय्‌ लात धायेव माय्‌बिलिचां कल धाइ । माय्‌बिलिं कलकि दशा मभिनी धाइ । माय्‌बिलिचा कुतुं वइबलय्‌ च्व पिकायेगु याइ । इमिगु
छ्यंगू व च्वय्‌ दइगु रसायन झीगु म्हय्‌ लात धायेव कै वःथें फ्वं गाःथें जुयाः काचः काचः वइ । चासुसे हीसे च्वनी । बांलाक वासः याये मफुत धायेव ध्वध्वधायाः पाकय्‌ नं जुइ ।

मिइ पालितः पनेगु
मि पालितः पने मत्यः धाइ । मियात शक्तिया प्रतीक स्वरुप द्यः नालेगु याइ । पालितः धयागु शरीरया दकलय्‌ क्वह्यंगु अंग जूगुलिं गनं वनेबलय्‌ पालितः खन धायेव अशुभ जुइ धाइ । ख्वाउँसे च्वन धायेव मि पनेगु याइ । मिं याकनं क्वाकी । ठोस वस्तु क्वात धायेव तःधं जुइ । ख्वाउँयाच्वंगु पालितःया कोशिका छक्वलं क्वात धायेव भौतिक संरचनाय्‌ हिउपाः वयाः कोशिका तपु जुयाः पुचाइ । पुचाःगु तच्वः जुल धायेव तुतिइ ग्वारा थाइ ।

मिखाय्‌ गाच्वतं दाइगु
गां न्ययेत गाच्वः पाछाइबलय्‌ लिउने सुं दःसा वयात लाइ । अथे लाइबलय्‌ मिखाय्‌ लात धायेव मभिं धाइ । मिखाय्‌ गाच्वतं लाइगु स्याइ । मिखाय्‌ छुं नं चोट लाइबलय्‌ क्वाः तल धायेव याउँइ । गाच्वतं लाइबलय्‌ नं याउँकेत गाच्वः ज्वनाः क्वाः तयेगु याइ । तयेके मबी धकाः लाकूम्हेसिया गां न्यये मखने यः धायेगु याइ । क्वाः तयाः गापू छकू लिकायेकाः थुथु यानाः मिखा पियाः वांछ्वयेकाः दशा फायेकेगु याइ ।

मिसापिंसं फसि स्यंकेगु
मिसापिंसं फसि स्यंके मत्यः धाइ । सामाजिक मूल्य मान्यता कथं ग्वःगुयात बाजात व पागुयात माजात धाइ । ग्वःगुफसि स्यंकेगु धयागु बाजातयात स्यंकेगु कथं कायेगु याइ । पाकय्‌ जूगु फसि स्यंकेबलय्‌ छगू कथंया चाकुक माकुक बास वइ ।
मिसा धर्म जुयाच्वंपिंत थज्याःगु बासं प्रजनन क्षमताय्‌ असर लाइ । क्वः जूगु व सिमा क्वःदःगु पाःलाइ धाये थें जुइ धकाः स्यंके मत्यः धायेगु याइ । मस्त व मचा ब्याःपिंसं स्यंकीबलय्‌ व चिग्वःगु स्यंकेबलय्‌ छुं जुइमखु धाइ ।

मिसापिंसं सौ हाचां गायेगु
मिसापिंसं सौ हाचां गाये मत्यः धाइ । सौयात पवित्र भाःपी । बँ थिलाः नीसी यायेत व पञ्चगव्य बीत सौ नं तयेगु याइ । ध्वगिनाच्वंगु सली धनुषटंकारया कीत दयाच्वनेगु याइ ।
थ्व कीत हिया माध्यमं शरीरय्‌ वनेगु याइ । मिसा धर्म जुयाच्वंपिं मिसातसें सौ हाचां गाइबलय्‌ ध्वगिनाच्वंगु सौ लाइगु अवस्थाय्‌ हिया माध्यमं अज्याःपिं कीत शरीरय्‌ दुहां वनीगु भय दइ ।

मुलु नांगां तयेगु
मुलुइ सुका मतसे तयेमजिउ धायेगु याइ । मुलु नांगां यानातल धायेव लं फी मखनी धाइ । अथे जुयाः मुलु नांगा जूगु खनकि मुलुकय्‌ तियाः सुका घायेगु याइ । मुलु छगू चीपु जुयाः नं च्वामुगु वस्तु खः । चीधंगु वस्तुयात मुलु थें का धाइ । थ्व कुतुं वन धायेव माले थाकुइ । सुका घानातःगु दःसा सुकां यानाः माले अःपुइ । मुलुं सुयाः दुने थ्यंक वंसां सुका ज्वनाः तीजक सालाः लिकाये अःपुइ ।

म्ह दुछि पीगु
बुँइ बालि यायेत पीबलय्‌ म्हदु ग्यछि जक पी ल्वःमन धायेव मभिं जुइ धायेगु याइ । अथे जूगु खन धायेव व थासय्‌ पुजा यानाः पीगु याइ ।

लं फिनाः म्वःल्हुइगु
लं फिनाः म्वःल्हुइ मत्यः धायेगु याइ । अथे याइपिंत अलछिन धाइ । लं फिनाः म्वःल्हूगु खनकि अशुभ जुइ धकाः फस्वयाः वनेगु याइ ।

लखय्‌ खिच्व फायेगु
लः जीवनयात मदयेकं मगाःगु पञ्चतत्व मध्ये छगू तत्व खः । थ्व मदयेकं सुं नं प्राणी म्वाये फइमखु । लःयात द्यः भाःपीगु याइ । थुकी खिच्व फायेगु पाप कथं काइ । अथे जुयाः मत्यः धायेगु याइ । गन गुबलय्‌ लः त्वने प्याःचाइ धाये फइमखु । लः फोहर जुल धायेव थुकिं ल्वय्‌ जुइकी । अथे जुयाः कलहिति मदुबलय्‌ लः वइथाय्‌ श्रोतयात द्यः भाःपियाः यचुपिचु यानाः पुजा नापं यायेगु याइ ।

लाकां न्ह्यानाः नयेगु
जा बजि नयेबलय्‌ लाकां न्ह्यानाः नये मत्यः धाइ । लाकां न्ह्यानाः नयेगुयात फोहरि कथं काइ । लाकां तुतिइ न्ह्याइ । थ्व न्ह्यानाः न्ह्याथाय्‌ नं वनी । थज्याःगुलिइ फोहर आदि थाइगु व कीत नं दयाच्वनी । जा बजि नयेबलय्‌ लाकां न्ह्यानाः नलकि थज्याःपिं कीत नसाय्‌ वनाः ल्वय्‌ नापं जुइकीगु भय दइ ।

लाकां फातापूगु स्वयेगु
लाकां फातापुइका तइमखु । लाकांया तलबः स्वयेगु अशुभ धाइ । लाकां फातापूगु स्वयाः पिहां वन धायेव ज्या फते मलाइगु कथं काइ ।

लासाफांगा छगू यानाः द्यनेगु
द्यनेत लासा व फांगा अलग्ग अलग्ग यानाः द्यनी । छगू हे यानाः द्यने मत्यः धाइ । छुं जुयाः काचाक्क दने माःसा ग्वारामारा जुयाः दने मफयाच्वनी ।

लुफिं हातकि थुकलं बीगु
लँय्‌ वनेबलय्‌ लुफिं हात धायेव शत्रु अप्वल महिताःत दत धाइ । लिफः तुलाः लुफिं हाकूगुयात थुकलं बियाः मन तयेगु याइ । लुफिं हाःथाय्‌ स्याइ । स्याःथाय्‌ ईभ्याः तल धायेव स्याःगु क्वलाइ । ईभ्याकय्‌ छगू कथंया वासः ब्वति दइ । छुं जुयाः लुपिंm हाःथाय्‌ घाः लाःसां ई भ्याः तल धायेव घाः स्याइगु म्हो जुइ । थुकलं बीबलय्‌ लुपिंm हाकूथाय्‌ बीगु मखु लुंिपंm हाःथाय्‌ बीगु याइ ।

लुसि ध्यनेबलय्‌ अलः तयेगु
नीसी याइबलय्‌ लुसि ध्यनेगु याइ । लुसि ध्यने धुनकि अलः तयेगु याइ । मतलकि अशुभ जुइ धाइ । यःपिनि बांलाक तइ । मयःपिनि तयेभाय्‌ जकसां यायेगु याइ ।

वंगलसिमा पुज्यायेगु
वंगलसिमायात पुजा यायेगु धर्म कथं कयातःगु दु । थुकियात पुजा याइबलय्‌ पुजा जक मखु कचिकां नं हिनाः ताउत च्वनेगु याइ । वंगलसिमां न्ह्याबलें भिंगु फय्‌ पितबियाच्वनी । .

वसिघः तज्याइगु
वसिघः तज्यात धायेव देय्‌ व देय्‌या हामायात मभिं जुइयः धाइ । थ्व चां दयेकाः उनाः बुकातःगु छगू तग्वःगु चाभारा जुइ । कापः छीगु ज्या याइपिनि रंग दयेकाः तयातइगु घःयात वसिघः धाइ । भवितव्यं तज्यात धायेव लाय्‌कुलिइ सः बिउवनेगु याइ । मभिं फायेकेत म्वाःमदु कथंया हल्ला देशय्‌ न्यंकेबीगु याइ । जुइ फइथें मच्वंगु छुं नं खँ जुइबलय्‌ म्वाःमदुगु खँ धायेत वसिघः तज्याःगु हल्ला जकं मखुला धकाः न्ह्यसः थनेगु याइ ।

सँ फं फं तयेगु
सँ मछ्यँसे छ्यांग्रांक तयेगु । सुं सित वा भाःत सीपिं मिस्ततय्‌सं जक अथे तइ । अथे तइपिन्त अलछिन व गतिमलाःपिं धायेगु याइ ।

सँ वांछ्वयेत थुकलं बीगु
सँ छ्यनीबलय्‌ सँ भचा भचा हायावइ । हायावःगु सँ वांछ्वयेत थुकलं बीगु याइ । थुकलं मबिसे
वांछ्वत धायेव सँ कयाः महिताःतसें स्यंकी धायेगु याइ । सँ याउँसे च्वनी । वांछ्वयाथाय्‌ मलासे फसं उखेंथुखें ब्वयेकी । म्वाःमदुथाय्‌ नं लाःवनी । सँ प्याकल धायेव छगूनाप मेगु प्यपुनी । थुकलं बियागु ई तयाः प्याकीबलय्‌ प्यपुनाः नं ग्वारा जुइ । उखेथुखे मवंक थम्हं गन वांछ्वयेत्यनागु खः अन लाकेफइ ।

सनिचरं लीगु
याना यानागु ज्या स्यन धायेवं सनिचरं लित धाइ । दशा मभिन धायेव सनिचरं ली । सनिचरं लित धायेव दशां फायेकेत थीथी कथंया पुजापाठ यानाः सनिचरयात लय्‌तायेकेगु याइ ।

सर्गः फांगा यानाः द्यनेगु
चकंथाय्‌ म्हय्‌ द्यःने छुं मतसे द्यनेगु । सर्गः फांगा यानाः द्यने मत्यः, इमां दाःवइ धाइ । इमाया मिखा त्यय्‌लाइ । तातापाक तकं खनी । ब्वब्वं हे नयेगु गन दु धकाः स्वइ । म्हय्‌ छुं मदयेक चकं थासय्‌ द्यनाच्वंगु खनधायेव नयेगु नसा जुइ धकाः दाःवइ । अथे जुयाः मस्तय्‌त चिकं बुकाः निभाः पाकीबलय्‌ मचाकथि तयाः इचां भुनेगु याइ । झंगःत ब्वब्वं खि फाइपिं नं दइ । संजोगं अथे फानाहःगु खि म्हय्‌ लाइगु भय दइ ।

सिसाबुसा ह्वलेगु
मस्त इलिंइलिं मफयाच्वन धायेव सिसाबुसा ह्वलेगु याइ । वाउँगु वा फ्वयातःगु चिग्वः कय्‌गू द्यःपिनिगु नां कयाः माःमाःपिंत का धयागु इच्छा यानाः पलिइ ह्वलेगु याइ ।

सीम्हेसित सु लानाः तयेगु
मनू सित धायेव सौबँ इलाः सु लानाः तयेगु याइ । थुकियात चोखो यायेगु कथं काइ । प्याः थचाः वयाः सीम्ह माःमबुइकेत नं थथे यायेगु याइ ।

सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वयेगु
सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वये मत्यः नुगः मदइ धाइ । सुपाँय्‌ न्ह्याःगु स्वयेबलय्‌ स्वस्वं न्ह्यइपुसे च्वनावइ । गज्याःगु मती तल अज्याःगु हे आकृति लुयावइ । गबलें मखना थें ज्याःगु लु नं खनावइ । स्वस्वं स्वये मगाः थें जुइ । तःधीपिंत स्वयां मस्तय्‌त झन् हे जुइ । मेगु छुं नं मती तये फइमखु । न्ह्याःगु स्वस्वं थःगु म्ह नं धेचुलाः वं थें जुइ । फी मफुत धायेव क्वः नं दइ । मछिंथाय्‌ क्वःदइबलय्‌ घाःपाः नं जुइ ।

स्वम्ह पाचिनेगु
लँय्‌ वनेबलय्‌ स्वम्ह पाचिनाः वनेगु याइमखु । मनू सीबलय्‌ मि तइम्हेसित निम्ह जःखः च्वनाः पाचिना यंकीगुलिं स्वम्ह पाचिने मत्यः धायेगु याइ ।

स्वम्ह पिहां वनेगु
स्वम्ह नापं पिहां वने मत्यः तिनतिकः महाबिकः जुइ धाइ । अथे जुयाः स्वम्ह पिहां वने मालीबलय्‌ छम्ह न्हापा वा लिपा वनेगु याइ ।

स्वाहाने हाचां गायेगु
निपु स्वाहानेय्‌ छम्ह क्वय्‌ मेम्ह च्वय्‌ जुइगु । स्वाहाने हाचां काये मत्यः हाचां गाःम्हेसित पाप लाइ धाइ । अथे जुयाः स्वाहानें जुइबलय्‌ बिन्हांबि धयाः जुइगु याइ ।

हासाय्‌ फ्यतुइगु
हासाय्‌ फ्यतुइ मत्यः, फ्यतुतकि प्यनय्‌ कै वइ धाइ । अथे जुयाः जंक्व याइबलय्‌ खतय्‌ हासा तयाः फ्यतुकेत वा व ध्यबा द्यःने कापः लानाः जक फ्यतुकेगु याइ ।

June 7, 2025
त्यने

क्व वयेके । छ्वकमना व प्वक दयेकेत छ्व व जाकि हायाः हाजा दयेकाः मना वालाः क्वंचाय् तयाः घाँय्म्वः, भांग्रा, सुकू आदिं भुनाः क्व वयेके ।

April 24, 2025
त्यप

चायागु तग्वःगु भारा । १२ फां निसें १५ फा तक न्ह्यनी । च्वय् हः दइ । म्हुतुप्वाः चकनी । ककु भचा ती । ककुं क्वय् तत्याः जुइ । वयां क्वय् खः ला मखु ला धया थें जुइक चित्याः जुयाः प्यं ग्वः मुं थें जुइ । बांलाक माथं वनी मखु । धंकेत प्यनय् प्यचाः तइ । अय्लाःमा थुइगु व यक्व थ्वँ तयेमाःगु भ्वकाभ्वजय् थ्वँ तयेगु याइ । संगुबाः थें व नःमू थें जुल धायेव पुसावा, छ्व, कय्गू आदि अन्न तयेत ज्या काइ ।

April 24, 2025
त्यप थुइगु

अय्लामा दयेकेगु । हाजा हायाः मना, बजि, लः त्यपय् तइ । घाँय्म्वः भांग्रा आदिं भुनाः क्व वयेकी । छकःपतिं संकी । ह्याउँक ति थहां वल धायेवं बुत धाइ ।

April 24, 2025
त्याकः

तु कुचा याइम्ह । लुखाया नापसं खलय्
च्वनी । त्याकःख्वँतय् तयाः चुपिं पालाः तु कुचा
थली । हाकः म्हुकुछिति जक याइ । पालेत तु नं वं हे सालाकाइ ।

May 1, 2025
त्याकःख्वं

तु पालाः कुचा यायेत दिकेगु सिँ । ग्वय्छासिँ बाय् बल्लाःगु सिं दयेकी । म्हुकुछि फि, निकु हाकः व कुछिति ब्या याइ । थुकियात जन्मकाःसिँ नं धाइ ।

May 2, 2025
त्याकःचुपि

नँयागु चुपि । म्हूलाक सिँयागु बाय् नत्याःयागु हे चु दयेकातइ । भचा झ्यातुइ । पाँय् तयाः धाः दयेका तइ । छक्वलं प्यपु न्यापु तु पाले जीकातइ ।

May 2, 2025
त्याग

साम अडियो भिडियो प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३२ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता जोग्यलाल ताम्राकार अले बाखं व निर्देशक बीरेन ताम्राकार खः । थुकिया संगीतकार कृति व विजय खःसा छायाँकार शंकर महर्जन खः । थुकी कलाकारकथं धिरेन शाक्य, हिसिला महर्जन, भिन्तुना जोशी, विनोद श्रेष्ठ , लक्ष्मी गिरीपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ त्याग हे जीवनया तःधंगु तपस्या खः धकाः क्यनातःगु दु ।

July 8, 2025