NewaGyanKosh

स्वनिगःया छम्ह नांजाःम्ह भैरव टीकाभैरव यल जिल्लाया लेले गा.वि.स.या खुसि सिथय् बिज्यानाच्वंगु दु । स्थानीय भासं थुम्ह द्यःयात ट्याङ्गद्यः व द्यःजात्रायात ट्याङ्ग पुजा धाइ । दँय्दसं ल्हुतिपुन्हि (चउलाथ्व पुन्हि) व मांया ख्वाः स्वयेगु चउलागा आमाइकुन्हु द्यःया जात्रा जुइ । ल्हुतिपुन्हिकुन्हु वादेय्या (बज्रवाराही) एकुत्वालं (द्यःछें) थ्वँ जाःगु क्वंचाय् भैलःद्यःया ख्वाःपाः तिकाः निम्ह मनुखं कुबियाः सांस्कृतिक बाजं थानाः पीगमय् स्वनेयंकी । थुगु जात्राय् प्यंगः बुँधःया लखं वा पीमाःपिं फुक्क नेवाःतय्सं ब्वति काइ । द्यःछेँ निसें पही (पहरी) जातिपिंसं दुगु व च्वले ज्वनावइ । भैलःद्यःयात दुगु भोग बी । द्यः पुज्याये धुंकाः थुमिसं बालकुमारी द्यः पुज्याः वनीबलय् लँ क्यना बी । लँ क्यनेगु झ्वलय् थुमिसं प्राचीन इलय् बालकुमारीया मांबौपिंत ब्वनायंकूबलय् मछिनाः लुकुंछिनाः यंकूगु छगू निश्चित थासय् थौंतक नं लुकुंछिनायंकेगु हे चलन दनि ।
त्याङ्गद्यः व बालकुमारी आजु व अजि जूगुलिं जात्राय् निम्हं द्यःयात भोग बियाः द्यः पुज्याइ । अनंलि ब्वति काःपिं सकसितं चतांमरि, कह्रथ्वँ, छ्वय्ला इनी । थथे हे ‘लाता बजि इनेगु’ धकाः भोग ब्यूम्ह दुगुचिगु लाया ति तयाः वालातःगु बजि इनी । थ्व बजि सकस्यां निपु निपु नयेमाः । थथे नलकि प्वाः स्याःगु लनी, प्वाः स्याइमखु धयागु जनविश्वास दु ।
द्यः गमं थनाः जात्रा यानाः लित हयाः कुंसुख्यः धयागु थासय् थ्यनेवं अन नं द्यः पुज्यानाः ‘लाता बजि’ इनी । बहनी वादेय् थ्यनेवं थीथी बाजं थानाः देय् चाःहीकाः द्यःछेँय् थ्यनेवं लसकुस यानाः द्यःछेँय् बिज्याकी । थथे ट्याङ्गमय् द्यः थ्यनीबलय् त्याङ्गा व द्यः नाप वःपिंत लखं छ्वाकी । थथे लखं छ्वाकल धाःसा सिनाज्याय् वा वयाः लखं दुःख जुइमखु धाइ । निक्वःगु जात्रा मांया ख्वाः स्वयेगु दिनय् द्यःयात क्वंचाय् भैलःद्यःया ख्वाःपाः तिकाः बान्हि बीवं द्यःछें द्यः कुहांबिज्याकाः वादेय् चाःहीकाः जात्रा यानाः द्यःछेँंय् दुकायेवं जात्रा क्वचाइ ।

न्ह्याथाय्‌ च्वंपिं नेवाःत जूसां उमिगुु तजिलजि व धार्मिक सांस्कृतिक, नखःचखः रीतिरिवाज, परम्परा वा चलन स्वयेगु खःसा उथेंउथें खनेदु ।

विदुर, बट्टार, त्रिशूली, बेत्रावती व नुवाकोटया अप्वः धयाथें नेवाःत स्वनिगःया थीथी थासं थीथी हुनिं बसाइँ सरे जुयाः वनाच्वंपिं खः । स्वनिगःया परम्परागत जात्रा न्ह्याकाच्वंपिं नं विशेष रुपं नेवाः समुदाय हे खः । नुवाकोट दरबार लागा, त्रिशूली, बट्टार, देवीघाट व बेत्रावती लागाय्‌ नेवाःत आपालं दु । थनया नेवाःतय्‌सं दछिया दुने स्वनिगलय्‌ थें थीथी महिनाय्‌ वइगु नखःचखः हनेगु यानावयाच्वंगु दु ।

स्वनिगलय्‌ थें ततःधंगु रथजात्रा थ्यंक ला मदु तर अन स्थानीय लागाय्‌ दुपिं द्यःपिनिगु विशेष दिनकथं चीधंगु खः दयेकाःसां जात्रा यानावयाच्वंगु दु । उकी मध्ये बैशाखं स्वांयाःपुन्हि, सिथिनखः, गथांमुगः, गुंला, (गुंलाया इलय्‌ टाकटुके जात्रा, सिपाही जात्रा; सापारुया कन्हय्‌कुन्हु हनीगु सरकारी जात्रा, गुुगु थौंकन्हय्‌ लोप जुइगु अवस्थाय्‌ दु), विवाह जात्रा, रोपाईं जात्रा, किसि जात्रा, सापारु, कृष्णजन्माष्टमीकुन्हु कृष्णया जात्रा, लाखे जात्रा, भिंद्यः जात्रा, फागुनं चीर स्वाइगु इलय्‌ गणेद्यःया जात्रा, यःसिं थनेगु, मोहनि नखः, स्वन्ति नखः, यःमरिपुन्हि, घ्यःचाकु संल्हू, सिलाचःह्रे, होलि, चैत्रया रामनवमीकुन्हु रामया जात्रा व पाहांचःह्रे आदि हनेगु याना वयाच्वंगु दु ।

त्रिशूलीइ न्हापा न्हापा बांलाक यानाच्वंगु गणेद्यःया जात्रा थौंकन्हय्‌ आयस्ता मदुगुलिं मजुइधुुंकल ।

आः वयाः त्रिशूलीइ स्वांयाःपुन्हिया जात्रा, भिंद्यः जात्रा, कृष्णजात्रा व रामया जात्रा खः जात्रा जुयाच्वंगु दु । द्यःयात खतय्‌ तयाः धाःबाजं व धिमे बाजं थानाः त्रिशूलीया बजाः चाःहुइकेगु यानाच्वंगु दु । अथे हे मेमेगु थासय्‌ नं अनया ई कथं छुं छुं नखःचखः हनेगु याना वयाच्वंगु दु ।

किसि जात्रा

येँय्‌ पुलुकिसि प्याखं हुइकी थें त्रिशूलीइ नं किसिप्याखं हुइकेगु याः । थनया किसि हाकुम्ह जुइ । किसिया म्हगः पुलु वा पंयागु दयेकातइ । कापतय्‌ किसिया ख्वाःपाः च्वयातःगु दइ । व हे कापःया ख्वाःपाः पँथं दयेकातःगु म्ह स्वानाः किसिया रुप बियाः जात्रा याइ ।

कृष्ण जात्रा

कृष्णाष्टमीया कन्हय्‌कुन्हु त्रिशूलीइ कृष्ण द्यःया खःजात्रा जुइ । कृष्णाष्टमीकुन्हु न्हिच्छियंक स्थानीय भक्तजनत कृष्ण देगःया न्ह्यःने च्वनाः भजन कीर्तन यानाः अपसं च्वनी । बहनी कृष्णया मूर्तिइ भुनातःगु पिताम्बर कापःयात लिकयाः कृष्ण जन्म जूगु संकेत भाःपाः हर्षउल्लासं सकसिनं जयजयकार याइ । अले चीधंगुु खतय्‌ तयाः कन्हय्‌कुन्हु कृष्णया जात्रा याइ ।

गणेद्यः जात्रा

त्रिशूली बजारया नेवाः बस्तीया मछिन्द्र त्वालय्‌ च्वंम्ह गणेद्यःया जात्रा न्हापा न्हापा चीर स्वाइगुु अष्टमी कुन्हु चीधंगु खतय्‌ तयाः जुइगु खः । जात्राया इलय्‌ पाःलाःया छें द्यःखः पितहयाः बाजागाजासहित तःजिक बजाः चाःहुइकाः पाःलाःया छेँय्‌ थ्यंकाः विसर्जन यायेगु यानाच्वंगु खः । आयस्ता मदयावंगु हुनिं थ्व जात्रां दिपाः काये धुंकल ।

टाकटुके जात्रा

टाकटुके जात्रा नुवाकोट जिल्लाया त्रिशूलीइ च्वंपिं नेवाः समुदायं हनीगु परम्परागत जात्रा खः । थुगु जात्रा हनेत इहिपा जुयाः वंपिं म्ह्याय्‌मस्त थःछेँय्‌ वइ । इहिपा जुइधुंकूपिं नेवाः म्ह्याय्‌मस्तय्‌सं जवंखवं ल्हातय्‌ सिँया चीहाकःगु कथिचा ज्वनाः ल्वाकेवं थ्व जात्रा सुरु जुइ । थुगु जात्राय्‌ मिसा मिजं सकलें जानाः नेवाःवसः पुनाः, परम्परागत बाजं थानाः,कथि ल्वाकाः बजाः चाःहुली ।

राम जात्रा

त्रिशूलीया दक्वं समुदायं मंकाः कथं हनावयाच्वंगु जात्रा मध्ये रामया जात्रा नं छगू खः । न्हापा थुगु जात्रा त्रिशूलीइ च्वंपिं दक्वं मनूत वयाः हनीगु खः । लिपा विदुर, बेत्रावती, नुवाकोट, बट्टार आदि थासय्‌ अलग अलग हे रामया स्थापना जुइवं थःथःःगु हे थासय्‌ जात्रा यायेगु यानाहल । त्रिशूलीइ जुइगु जात्राया इलय्‌ राम, सीता व लक्ष्मणया प्रतिमूर्ति खतय्‌ तयाः धिमे, धाः बाजं थानाः, स्थानीय भजन खलःया मनूत मुनाः बजार परिक्रमा याइ ।

रोपाइँ जात्रा

गथांमुगःया हे झालय्‌ रोपाइँ जात्रा पिकायेगु याइ । रोपाइँ जात्रा धकाः स्थानीय मनूत वा पीगु भावं बाजं लिसें बजाः परिक्रमा याइ । थुबलय्‌ हास्यव्यंग्य कथं थीथी भेषभुषाय्‌ मनूत पिहां वइ ।

लाखे

गथांमुगःकुन्हुनिसें त्रिशूलीइ लाखे पिहां वइगु खः । थन निम्ह लाखे पिहां वइ । लाखेप्याखं लछि तक हुइकी । कृष्णाष्टमीकुन्हु कृष्ण जन्म जुइवं लाखेयात स्याःगु भाःपाः उबलय्‌निसें लाखेप्याखं हुइकेगुु ज्या दिकी । लाखेप्याखनय्‌ सकल समुदाययापिं मनूतय्‌सं ब्वति काइ । लाखे जुइत नेवाः समुदाय हे जुइमाः धयागु नं मदु । थौकन्हय्‌ त्रिशूलीइ नं थीथी त्वालं लाखे पिकायेगु यानाच्वंगु दु । गथे कि बौवाचा लाखे, कोलोनी लाखे, सामरी लाखे, बट्टार लाखे, विदुर लाखे, नुवाकोट लाखे गंगटे लाखे व देवघाट लाखे ।