संस्कृत भासं सिजःयात ताम्र धाइ । थथे सिजः या बसजा आदि दयेके ज्या याइपिंत तम्बः, तबः, ताम्रकार धाइ । थुमित तम्वः व तमोट नं धायेगु याः । तबःतय् पुख्र्यौली ज्या सिजःया ज्या खः । िथुमिसं नेवाः समाजयात बुसांनिसे सीबलय् तक थीथी संस्कारय् माःगु सिजःया थलबल दयेकेगु याइ । सिजः, वहः, लुँ लिसे सम्बन्धितपिं तबःतय्सं दँय्दसं पंजरांबलय् पञ्ज्रां जा बीगु तःचतं गुथि व दागिं गुथिनं स्वनातःगु दु । बौद्ध धर्म माने याइपिं तबःतय् बस्ती मरुत्वाः खः । मरु पिंगननि, तग्वः चीभाः, लुकुंफः, धइता, इलाछेँ व महाबती नं तबःतयगु बस्ती खनेदु । यलय् चक्रबहिल, तमो (तिच्छु) गल्ली, हःखाय् ख्वपय् गोल्मधि, थुच्वः व भार्वाच्वय बस्ती खनेदु ।
NewaGyanKosh
-
ताय्मरु बाखं
ताय्मरु बाखं सफूया च्वमि भाजु मोहनबहादुर कायस्थ खः । थ्व सफू कायस्थ सेवा सदन बन्दिपुरया लुखां बि.सं.२०६९ इ पिदंगु खः । गण्डकी अञ्चल, तनहुँ जिल्ला बन्दिपुरया च्वमि भाजु कायस्थया थ्व बाखं सफुलिइ नीगुपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफुलिइ च्वंगु फुकं बाखं बन्दिपुरया हे नेवाः भासं च्वयातःगु दु । अले थुकिइ च्वंगु बाखंया परिवेश नं स्वनिगलं पिनेया मनूतय्गु जःखः चाःहिलाच्वंगु दु । गुकिं छगू बिस्कं पहःया मौलिकता नस्वानाच्वंगु दु ।
-
तारा
संसारया दुःख व भय तरे यानाबीम्ह तारायात बोधिसत्व, मातृकादेवी, ज्ञानसत्वया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु दु । हिन्दू व बौद्ध निगू धर्मय् नं तारायात नालातःगु दु । हिन्दूधर्मय् दशमहाविद्याय् छम्ह तारा खः । ताराया धारणा खुगूगु शताब्दीइ वःगु खनेदु । भय, उपद्रव, रोग, शोध, बिघ्नपाखें रक्षा जुइ धैगु विश्वास दु । नेपाःया बौद्ध समाजय् मुद्दा मामिला, ल्वापुख्यापुया भयपाखें मुक्त याना बीगु धारणा दुगुलिं नेपाःया बौद्ध संस्कृतिइ ताराद्यःपिंत चिकं बुकेगु याना वयाच्वंगु दु । चैत्यया विदिशाय् न्याम्ह बुद्ध थें हे न्याम्ह तारापिं तइ । उकी मध्ये चैत्यया दथुइ वज्रधातेश्वरी दइ । लोचनी, मामकी, पाण्डुरा व आर्यतारा विदिशाय् दइ । न्याम्ह तारायात पंचबुद्धया शक्तिया रुपय् कायेगु याःसां बौद्ध ग्रन्थय् पंचबुद्धया स्वभाव वा प्रज्ञारुप धकाः काइ । न्याम्ह पंचबुद्धया पंचकुलपाखें जन्म जूपिं लः, मि, फय्, चा व आकाश तत्वया चिंया रुपय् हेवज्रतन्त्रय् न्ह्यब्वयातःगु दु । तुयू, वँचु, म्हासु, ह्याउँ व वाउँगु रंगकथं ब्वयेगु याइ । बौद्ध तुतः अष्टोत्तरशतनाम तारा स्तोत्र धकाः सच्छि व च्याम्ह तारा ब्वयातःगु दु । तारा पाराजिका, तारातन्त्र धैगु ग्रन्थय् ताराया बारे न्ह्यथनातःगु दु । उकीमध्ये आर्यतारा मूम्ह ताराया रुपय् कयातःगु दु । हरिततारा, श्वेतताराया नां भृकुटीयात न्ह्यथनातःगु दु । तारा ग्यानापुपिं व शान्तपिं निथी दु । बौद्ध समुदायय् ताराया स्तोत्र, धारणी ब्वनेगु, तारापूजा यायेगु चलन दु । तारायात चैत्यय् निपा ल्हाः दुम्ह, खवगु छपा ल्हाः अभय व जवगु ल्हाः वरद क्यनाः ललिताशनय् पलेस्वांया द्यःने फ्यतुनाच्वंगु दु । निपा ल्हातं नं पलेस्वांया दं ज्वनाःतःगु दु । गुरुमण्डल पूजाय् पंचबुद्धनापं पंचतारायात नं पूजा याइ । पौभालय् सप्तलोचन तारायात न्हय्गः मिखा क्यनातःगु दु ।
-
तारादेबी श्रेष्ठ
तारादेबी खस नेपाली संगीत ख्यःया ज्वः मदुगु सःया खानी अले स्वर किन्नरीकथं हनातःम्ह लय्चिनामि व म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म येँया वंघलय् ने.सं. १०६८ प्वहेलागाः नःमि, सनिबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्कःया अबु कृष्णबहादुर कार्की व मां राधादेबी कार्की खः । थ्वय्कःया इहिपाः वि.सं. २०२२ सालय् पाइलट शिवबहादुर श्रेष्ठलिसें जूगु खः ।अबुलिसें उखेंथुखें म्ये हाः जुइम्ह थ्वय्कलं न्हय्दँ दुबलय् हे रेडियो नेपालय् म्ये हालादीगु खः । थ्वय्कःया मखमली सःयात संगीत सर्जक नातिकाजी श्रेष्ठया हःपालं नेपाःया हे खस म्ये जक मखु नेवाःम्ये हालेत तकं बः जुयाबिल । वय्कः नेवाःतय् समुदायस ब्वलंम्ह जुयाः नेवाःभाय् ल्हायेसः । अय्सां गुलि लिपा तिनि वि.सं. २०३२ सालं जूगु संगीत पञ्चमी ज्याझ्वलय् नातिकाजिया संगीतय् नेवाः म्ये ‘मतिनाया मुखू स्वान झ्वाल जुयाः वन हाय्’ हालादिल । अथेहे कान्छाबुद्ध बज्राचार्यया लसय् ‘झ्यालनं फय् वयाः मत जक सित यमां झ्याः तीगु गय् ?’ हालादीगु दु । अथेहे रेडियो नेपालय् प्रेमध्वज प्रधानलिसें सिलु म्ये व बुद्ध जयन्तिया निंतिं धकाः ‘आहा गजाःगु दिन थौं वःगु दच्छी छकः जक वइगु’ हालादीगु दु । वय्कलं हालादीगु मेमेगु म्ये थुकथं दु– १) झंगः पन्छी ब्वयाःजूथें जिगु मन ब्वयाच्वन २) य पाजु य मल्जु मांयात धयाब्यु ३) चाहे मचाय्कं बैंसया रंग जिगु जायावल ४) लुमंकाः ख्वयाच्वंसा जिगु ख्वबिं पुखू जाइ ५) क्वलं बुइ मयः यःमां पाउडर क्रिम बुइगु (मिरा राणालिसें) ६) जि ख्वालं मुखूसां सुखूचिंगु स्वां थें (लय् – श्यामबहादुर थापा, दुर्गालाल श्रेष्ठया खँग्वः, म्येहना प्याखं बिहांचुलि) थुकथं वय्कलं ब्याक्कं १० पुति जक म्ये हालादीसां फुक्कं म्ये उत्तिकं लोकंह्वाः । तर लिपा विष्णु जल्मि व कृष्णमान डंगोलया सृजनाया ‘लाय्लामा’ म्येचालं वय्कःयात नेवाः संगीत ख्यलय् नं तसकं लोकंह्वाका बिल । थःगु यैपुगु सलं थीथी विधाया स्वद्वलं मल्याक म्ये हालादीम्ह लिपा रेडियो नेपालय् स्वंगू दशकतक जागिर नयाः वि.सं. २०४६ सालया बहुदल लिपा जागिर त्वःतेमाल । आपालं सम्मान, पदवीलिसें स्वर किन्नरीकथं हनातःम्ह थ्वय्कःया काय् वि.सं. २०५१ सालय् क्यान्सर ल्वचं मन्त, यःत्यः जुयाः इहिपाः जूम्ह भाःत नं वि.सं. २०५५ सालय् हवाइ दुर्घटनाय् मदयेवं वय्कः अतिकं विक्षिप्त जुल । लिपतय् वय्कः पार्किन्सन ल्वचं कयाः ने.सं. ११२६ प्वहेलागाः दसमि, बुधबारखुन्हु मन्त ।
-
तारेमाम
आर्यम नकःमि फिल्म्सपाखें ने.सं. ११२६ दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता गंगादेबी मानन्धर व एम बि नछ्यं खःसा थुकी बाखं व निर्देशक आर्यम नकःमि खः । अले संकिपाया छायाँकार मनराजा श्रेष्ठ खःसा कलाकारकथं हृदयप्रसाद मिश्र, भिन्तुना जोशी, आशिष्मा नकःमि, शोभा बज्राचार्य, सुनिता राजभण्डारीपिं दुथ्याः । संकिपाय् घमण्ड धयागु अप्वः याये मज्यू धकाः क्यनातःगु दु ।
-
ताल्जुइ डा. आनन्द जोशीया – खँग्वः : सीमाहीन, सीमाहीन जि
ताल्जुइ डा. आनन्द जोशीया – खँग्वः : सीमाहीन, सीमाहीन जि इन्द्र मालीया सम्पादनय् ने.सं. ११३३ यंलागा ८ कुन्हु कुतः पिकाकः ख्वप पाखें पिदंगु खः । थुगु सफू खँग्वः सीमाहीन : सीमाहीन जि बारे स्वम्ह समालोचक व न्हय्म्ह हाइजिनतय्सं च्वयातःगु थीथी अभिव्यक्ति नःलि मासिक पत्रिका व नेवाः हाइकु निलापतिइ पिदने धुंकूगु लेखत फुक्क छथासं तयाः सफूया रूप बियातःगु खः ।
-
ताहाः बाघ
ब्या, फि, हाकः काकेत छ्यलीगु ताःहाकःगु स्टिलया ज्याभः ।
-
तिकास्वां
विमल ताम्राकारया न्यागूगु हाइकु सफू तिकास्वां ने. सं. १११८ गुंलाथ्व पुन्हिया लसताय् कुतः पिकाकः पाखें पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ सच्छि व नीपु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी वंगलहःया हाइकु नीच्यापु नं दुथ्याःगु जुल । थ्व सहित सछि व नीपु हाइकु जुयाच्वंगु खः । थुकी लँ दापा जूम्हेसिया बाखं दु । ब्यांचिया सः थ्वयाच्वंगु दु । चखुंचा न्हाय्कनय् स्वयाः थःत मालाच्वंगु दु । अले प्रकृतिया बिम्ब ब्वयाः मनूतय्गु स्थिति न्ह्यब्वयातःगु दु ।
-
तिकि तिकि
मोक्षबहादुर अमात्यया तिकि तिकि हाइकु संग्रह ने.सं. ११४० य् ईलोहं प्रकाशन प्रा. लि. पाखें पिदंगु खः । थुकी निब्व हाइकु दुथ्याकातःगु दु । न्हापांगु ब्वय् ३+५+३ या बानाय् चिनातःगु हाइकु न्हय्नि पु दुसा मेगु ब्वय् परम्परागत शैलीया खुइपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी मनूतय्सं भोगे याये मालाच्वंगु विकृति विसंगतिया चित्रण यानाः समाजयात थनेत कुतः यानातःगु दु । अले सांस्कृतिक लिसे स्वानाच्वंगु मतिना, जीवनवोधया खँत दुथ्याकातःगु दु ।
-
तिकिझ्याः
तिकिझ्याः स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँया विशेषता जक मखु, उत्कृष्ट काष्ठकलाया ल्यनाच्वंगु दसु खः । छ्यं पिल्हुयाः पिने स्वये मजीक सिँया बालाचा ह्वनाः दयेकातःगु प्वाःप्वाः जकया झ्याः खः । देगः, लाय्कू, सतः जक मखु स्वनिगःया प्राचीन नेवाः छेँ छेँपतिकं तिकिझ्याः लुइकेफु । तिकिझ्याः थीथी ताजिया दु । तिकिझ्याः मातनय् व छ्यलिया दलान वा मूलुखाया जःखः निर्माण यानातःगु दु ।