NewaGyanKosh

येँदेय्‌या उत्तरी लागाया छगू ज्वःमदुगु सम्पदा खः– थँबही । सामाखुसीं थःथ्याःगु थाय्‌ गल्कोपाखा जःखः पलिस्था यानातःगु बही जुयाः थँबही नामाकरण जूवन । तिब्बती ग्रन्थय्‌ ‘थम, थङ वा तंअन’ धयातःगु खः, लिपा बही जोडे याना थङविहार जुल । थँबही, ठमेल, विक्रमशील महाविहार, थम विहार, राजविहार, भगवानबहाः छगू हे खः । महामञ्जुश्री नं थः शिष्य धर्मश्री मित्रया निंतिं थन हे चैत्य प्रार्दुभाव यानाः बाराणसीया विक्रमशील महाविहारया नां क्वकयाः विहार दयेकाबिउगु धार्मिक मान्यता दु । थ्व बही बौद्धमार्गी प्रधानतय्‌गु खः ।

बहीलय्‌ दुहां वनेवं मू लुखाया न्ह्यःने स्वंगः चिभाः थापना यानातःगु दु । चिभाःया क्वसं दथुइलाक्क अक्षोभ्य बुद्ध, जवय्‌ प्रज्ञापारमिता व खवय्‌ अमिताभ बुद्धयात पलिस्था यानातल । मू लुखाया जवय्‌ जाःति अजिमाया देगः छगः नं दु । जाःति अजिमायात सिंहसार्थवाहुया लसिं कलाः धयातल । बहीया मू लुखाय्‌ ने.सं. ८०६ या बुद्ध (धर्मधातु बागिश्वर), धर्म (प्रज्ञापारमिता) व संघ (षद्क्षरी लोकेश्वर) सहितया तोलं दु । स्वतँ जाःगु बहीया मू छेँय्‌ निम्ह सार्दुल व निम्ह सिंह थापना यानातःगु दु । मू छेँय्‌ सिंहसार्थबाहुया मूर्ति थापना यानातःगु दु । अले बहीया मू द्यःकथं ह्याउँगु ख्वाःम्ह चकंद्यः पलिस्था याना तल । सिंहसार्थबाहुया पूजा यायेत बरेस्यस्यः धकाः प्रधानतय्‌गु पाखें न्यागू थरया श्रेष्ठ परिवारया छेँजःयात बरे छुनाः द्यःपाःलाःकथं तयेगु चलन दु । बरेस्यस्यःपिंत बरे (प्रबजित) छुइगु व दीक्षा बिइगु ज्या मखंबहीया गुभाजुपिंसं यायेमाः । तर आगमय्‌ दुहां वनेत कय्‌तापूजा याःसां गाः ।

थँबही लागा दुने हे मेगु द्यःछेँय्‌ उत्तराभिमुख जुया च्वनाबिज्याःम्ह अमिताभ बुद्धयात धाःसा क्वाःबहाःया गुरुजुपिंसं पुजा यायेमाः । तर थौंकन्हय्‌ धाःसा थ्व ज्या क्वाःबहाःयापिंसं त्वःताछ्वये धुंकल । अथेहे बही दुने अक्षोभ्य, छत्रपाल, मञ्जुश्री, हनुमान व अजिमा द्यः, थीथी थासय्‌ प्यंगः चिभाः व मन्दः नं थापना यानातःगु दु । बहिली दुहां वनेत दक्षिणपाखे नामसंगितीया तोलं सहितया मेगु छगू लुखा नं दु । थुगु लुखां दुहां वनकि दकलय्‌ न्हापां तुं चुकय्‌ लाइ । छुं नं धार्मिक ज्या यायेत थ्व तुंया लः हे छ्यलेमाः । बरेस्यस्यःतय्‌त प्रबज्या यायेगु व मोहनिबलय्‌ प्रधानपिनि पायाः पिकयाः भुइफसि पालीगु नं थ्वहे चुकय्‌ खः । थन चुकय्‌ स्वंगः चिभाः थापना यानातःगु दु । थ्व चिभाः मध्ये छगः चिभालय्‌ मेगु सिबें भचा फरक खनेदयेक वरदमुद्राय्‌ स्वम्ह व अभयमुद्राय्‌ छम्ह यानाः प्यम्ह बुद्धयात थापना यानातःगु दु ।

मू बहीया उत्तरय्‌ मेगु छगू बही दु । थुगु बहीया पश्चिमय्‌ क्वाःबहाःया कुमारी छेँ दु । दक्षिणय्‌ प्रधानपिनिगु दुगुद्यःया स्तुप दु । क्वाःबहाःया कुमारी तछला व पोहेलाया दिसि पूजा निन्हुयंक, सापारुकुन्हु व मोहनिबलय्‌ छन्हु यानाः प्यन्हु थुगु बहिली बिज्याकेमाः । मोहनिबलय्‌ प्रधानतय्‌सं कुमारीया विशेष पूजा यायेमाः । मोहनिया चालंकुन्हु पायाः पिथनेमाःगु चलन दु । थँबहिली दुगु प्रज्ञापारमितायात प्यंगू ब्वय्‌ ब्वथलाः सिखंमूबहाः (लाय्‌कु बही), क्वाःबहाः, झ्वाःबहाःया गुुर्जुपिंसं छगू छगू ब्व पाठ यायेगु अले ध्वाखाबहाःया गुर्जुपिंसं छगू ब्व गुंलाजःछि व चिल्लापुन्हिकुन्हु पाठ यायेमाः ।

अथेहे गुंलाजःछि थन लुँ आखः, वहः आखलं च्वयातःगु प्रज्ञापारमिता सपूm, सत्ययुगय्‌ सःगु तःग्वःगु जाकी, सिंहसार्थबाहुया बाखं च्वयातःगु बिलंपौ ब्वयेगु याइ । चिल्लाथ्व अष्टमिकुन्हु बहिया बुसादँ याना वयाच्वंगु थुगु बहिलय्‌ क्वाःबहाःया गुर्जुपिंसं पूजा यायेगु, प्रज्ञापारमिता पाठ यायेगु याना वयाच्वंगु दु । चिल्ला पुन्हि (होलीपुन्हि) कुन्हु चकंद्यःयात तँु चुकय्‌ तयाः पूजा यायेमाः । थ्वयां कन्हय्‌ कुन्हु जात्रा याइ ।

कन्हय्‌कुन्हु देजला यंकेगु चलन थौंतक न्ह्यानाच्वंगु दु । प्रधानतय्‌सं गरुडद्यः धयावयाच्वंम्ह सिंहसार्थबाहु (चकंद्यः)या स्वापू प्यम्ह मिसातलिसे स्वानाच्वंगु दु । दकलय्‌ तःधिकःम्ह कलाः इतुंबहाःया केशचन्द्र आजुया तता खः । निम्हम्ह कलाः ल्हासांनिसें वःम्ह लसिं अर्थात् जाःति अजिमा खः । स्वम्हम्ह कलाः वेश्या परिवारया म्ह्याय्‌मचा व प्यम्हम्ह कला नैं खः । चकंद्यः जात्रा याइबलय्‌ नैं कलाः नं सी धकाः बाजं मथासे सुतिसुति वनेगु चलन थौंतकं दनि । थ्व खास यानाः किलागलं इतुंबहाःपिने तक थथे बाजं मथासे हइगु व बहाःपिने थ्यनेवं लित यंकेगु याइ ।