NewaGyanKosh

नेवाः सङ्गीतया छगू पुलांगु स्वरुप दापा खः । खिं (दापाखिं÷देसिखिं÷लालाखिं), ताः (तं) व बभू (बमूचा÷बौ÷बपू)या गुहालिइ पुचः च्वनाः हालीगु भजनयात दापा धकाः थुइके फु । नेवाःपहःया शास्त्रीय सङ्गीतकथं न्ह्यानाच्वंगु थुगु ज्वः मदुगु सङ्गीत परम्परायात येँय्‌ दापा धाइसा यल, ख्वप आदि थासय्‌ दाफा धाइ । दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेगुयात दापा थायेगु धाइ । दापा छगू कथंया भजन हे खःसां थुकिया विधि परम्परा मेमेगु भजन स्ययां पाः । उप्वः थें द्यःया भजन म्ये हालीगु जुयाः दापायात तप्यंक आध्यात्मिक ज्याकथं जक व मुक्कं सङ्गीतकथं जक काये मछिं । दापां नेवाः समाज व तजिलजिइ थुलि हा काये धुंकलकि थ्व छगू नेवाः संगठनया स्वरुप व नेवाः पहिचान जुयाच्वंगु दु ।
तःजिगु व पुलांगु सङ्गीत परम्परा जूसां च्वयातःगु इतिहास मदुगुलिं दापा संस्कृति गुलि पुलांगु खः धयागु तप्यंक सी मदु । दापाय्‌ च्वयातःगु धयागु हे दापाम्ये सपूm खः । तिथिमिति सीदुगु दापाम्ये सपूm थ्यं मथ्यं निसः दँ पुलांगु जक लूगु दु । गुलिखे दापाम्येय्‌ जुजु व लानिपिनिगु नां दुगुलिं व म्येया ई सीके फु । दापाम्येय्‌ आःतक नां लूगु मध्यय्‌ दकलय्‌ न्हापायाम्ह जुजु महिन्द्र मल्ल जूगुलिं दापा थ्यं मथ्यं प्यसः दँ पुलांगु खनेदु । दापाय्‌ हालीगु संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवं च्वःगु गीत गोविन्दया म्ये गुसःदँ पुलांगु खः । अथे हे मैथिलि महाकवि विद्यापतिं च्वयातःगु खुसःदँ पुलांगु म्ये नं दापाय्‌ हालाच्वंगु दु । तर गीत गोविन्द व विद्यापतिया म्ये नेवाःतय्‌सं गुबलय्‌निसें दापाय्‌ हालेगु यात धयागु सीमदु । न्हापा न्हापा ख्वाःपाः प्याखं व नाटकय्‌ नं दापा छ्लाबुलाय्‌ हइगु खः । थुकिं नं नेवाःतय्‌गु दापा तसकं पुलांगु खः धयागु क्यं ।
दापाम्येय्‌ येँ, यल, ख्वपया यक्व मल्ल जुजु व लानिपिनिगु नां दुकथं मल्लकालय्‌ दापा संस्कृति तसकं च्वन्ह्याःगु खनेदु । प्यम्ह न्याम्ह शाह जुजुपिनिगु नां नं दापाम्येय्‌ दुसां वयांलिपा खास हे न्हूगु दापा म्ये चिनातःगु खने मदु । बरु पुलांगु दापाम्येया लसय्‌ न्हूगु म्येग्वः तयाः छुं भचा दापाम्ये च्वयेगु ज्या जुयाच्वंगु दु ।
ततःधंगु देगलय्‌ न्हिथं दापा थायेत जुजुपिनिपाखें हे दापा खलःयात गुहालि यानातःगु दसि दु । देगलं त्वाः त्वालय्‌ न्यनावंलिसे त्वाः त्वालय्‌ दुगु फल्चा हे दापा थाइगु थाय्‌ जुल । नेवाःतय्‌गु दक्व धया थें बस्तिइ दापाया संस्कृति न्यनाच्वंगु दु । नेवाः संस्कृतिइ गुंला, ञंला, कार्तिक ला आदि थीथी बखतय्‌ जक मखु ततःधंगु जात्रा, पुजा व उत्सवय्‌ दापा मथासे मज्यू । न्हापा न्हापा गुलिखे नेवाः जातिइ भौमचा लँस्वः वनेत दापा मदयेकं मगाः ।
दक्व धया थें नेवाः जातिं थःथःगु थासय्‌ दापा खलः नीस्वनाः दापाया संस्कृति न्ह्याका वयाच्वंगु दु । स्वनिगः दुने व पिने बरे, उराय्‌, स्यस्यः, ज्यापु, साय्‌मि, नाय्‌, पुतुवाः, गोपालि, बलामि, गमाल, नापित, पोडे, द्यःला आदि नेवाः जातिं दापा थानाच्वंगु दनि ।
दापाय्‌ थाइगु मूबाजं खिं खः । छम्ह बाय्‌ इताथिता च्वनाः निम्हसिनं खिं मुलय्‌ तयाः निपा ल्हातं थाइ । ताल क्यनेकथं गं थें तिसः वइगु ताः थाइ । अले वयात गुहालि बभू थाइ । खिं थाइपिनि निखे निपुचः च्वनाः छक्वलं बाय्‌ पालंपाः दापाया म्ये हाली । वलिसें इलय्‌ ब्यलय्‌ प्वंगा नं पुइ । गनं गनं दापाय्‌ शंख नं पुइमाः । गुलिखे थासय्‌ आरति मत च्याकाः जक दापा थाइगु नं चलन दु ।
दापा थायेत दकलय्‌ न्हापा म्ये महासे दक्वं बाजं जक थानाः नासःद्यःया आह्वान याइ । थुकियात द्यः ल्हायेगु धाइ । व धुंकाः गुगु रागया म्ये हालेगु खः उगु रागया आलाप हाली । थुकियात राग कायेगु धाइ । राग कायेधुंकाः तिनि बाजं थानाः म्ये हाली । म्ये हाले क्वचालकि हाकनं राग कायेमाः । दापा थाये क्वचायेकेत हाकनं द्यः ल्हाइ ।
दापाय्‌ हालीगु म्ये निथी दु— ग्वारा व चालि । न्हापालाक ग्वारा हालीसा वयां ल्यू चालि हाली । दापा थायेबलय्‌ ग्वारा जक हालाः क्वचायेके मज्यू, चालि नं हालेमाः । बरु चालि जक हालाः दापा क्वचायेके ज्यू । दक्वं दापाम्ये छुं न छुं शास्त्रीय रागय्‌ चिनातःगु दु । दापाम्ये सफुलिइ रागया नामं हे दापा म्ये ब्वथला तइ । दापाय्‌ तःगूमछि मौलिक नेवाः ताल दु । स्वनिगःया मू स्वंगू देय्‌ येँ, यल व ख्वपया दापाया तालया नां व संरचना पाः । अथे हे म्ये नं थाय्‌कथंया देवदेवी व जुजुपिनिगु नां दुगु म्ये दइ । सलंसः दापा खलः दुपिं नेवाःतय्‌ दापा थायेगु पहःचहः थाय्‌पतिकं भचा भचा पाः । बाजंया बोल दापा खलःपतिं पाः । छपु हे म्ये नं थाय्‌पतिकं हालेगु पहः छुं भचा पाःगु खनेदु । शास्त्रीय पहः व पुलांगु सङ्गीत जूगुलिं मेमेगु परम्परागत नेवाः सङ्गीतय्‌ दापाया यक्व प्रभाव खनेदु । गथेकि गुंलाबाजा, न्यकूबाजा, बाँसुरी खलः, क्वंचाखिं बय्‌ आदि यक्व नेवाः सङ्गीतया विधाय्‌ दापाया पहःचहः खनेदु । दापा परम्परागत ल्याखं मिजंपिंसं जक न्ह्याका वयाच्वंगु खः । मेमेगु परम्परागत नेवाः बाजंख्यलय्‌ मिसापिं न्ह्यःने वःगु खनेदुसां दापाख्यलय्‌ मिसांपिं उलि खने मदुनि ।

दापा खलः
दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत नीस्वना तःगु पुचःयात दापा खलः धाइ । थ्व नेवाः संगठनया छगू पुलांगु स्वरुप खः । छगूकथं गुथि हे धायेछिंगु दापा खलःया थःगु हे संरचना व नियम दु । यक्व थासय्‌ नासःपुजा गुथिपाखें दापा न्ह्यानाच्वंगु दु । ख्वप व भ्वँतया थीथी थासय्‌ विशेष दिनय्‌ दापालिसें नवबाजा (नौबाजा) नं थायेमाः । थुज्वःगु दापा खलःयात नवदाफा खलः धाइ ।
दापा खलकय्‌ गुरु, कजि व हामूया मू भुमिका दयाच्वनी । गुरुं दापाया बाजं व म्ये स्यनेकने याइगु व दापा थाइबलय्‌ नायः जुयाः माःकथं हःपाः बी । छगू दापा खलकय्‌ छम्ह जक गुरु मखसे खिं गुरु, राग गुरु, म्ये गुरु, प्वंगा गुरु धकाः दापाया थीथी कचापतिं तःम्ह गुरुपिं नं दयेफु । कजिं नं दापाया हलंज्वलं बिचाः यायेगुनिसें दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत पुजा, भ्वय्‌ आदि माःकथं भाला कयाः सकसितं अह्रय्‌पह्रय्‌ याइ । हामूया ज्या धयागु दापा खलःया दुजःपिन्त माःगु खबर थ्यंकेगु खः । दापा खलःया म्येपिं जःपिन्सं थःथःगु सीपकथं दापाया ज्याझ्वः न्ह्याकेत म्ये हालेगु, बाजं थायेगु, भ्वय्‌ ज्वरे यायेगु आदि माःमाःगु गुहालि याइ ।
दापा म्ये हालेत म्येसफू ब्वने सयेके माःगुलिं न्हापा न्ह्याम्हसिनं आखः ब्वने मदुगु इलय्‌ नं दापा खलःया जःपिन्सं आखः ब्वनेदु । अथे हे झारा प्रथा दुगु इलय्‌ न्हिथं दापा थायेत सरकारं हे जिम्मा बियातःगु दापा खलःया दुजःपिन्त झाराया ज्याय्‌ यंकी मखु । थुकथं न्हापा दापा खलकय्‌ दुहां वनेगु तःधंगु सम्मान व सुविधाया विषय खः । बिसं. २०७३ सालं यलय्‌ जूगु नेपालमण्डल दाफा महोत्सवय्‌ स्वनिगः दुने व पिनेया थ्यं मथ्यं १६० दापा खलकं ब्वतिकाःगु खः । उगु महोत्सवय्‌ ब्वति मकाःगु नं यक्वं दापा खलः दयेमाः । थुकिं निसलं मल्याक दापा खलः आःतक नं न्ह्यानाच्वंगु अनुमान यायेथाय्‌ दु ।

दापाया राग
दापा नेवाः पहःयागु शास्त्रीय सङ्गीत खः । दापाया दक्वं म्ये छुं न छुं रागय्‌ चिनातःगु दु । अथे जुयाः दापाम्ये सफुलिइ रागया नामं हे दापाम्ये ब्वथला तइ । म्ये पतिकं च्वय्‌ उगु म्येया राग व तालया नां च्वयातइ ।
नेवाःतय्‌सं हालाच्वंगु दापा म्येया राग गुलि दु धयागु यकीन मदु । पूवंक दक्वं दापाम्ये छथासं दइ मखु । थःथःगु दापा खलकय्‌ मुनातःगु दापाम्ये कथंया रागया नां जक अन दइ । यलया छगु दापाम्ये सफुलिइ ९२ पु रागया म्ये मुंकातःगु दु । थ्व हे आःतक लूगु दकलय्‌ उप्वः दापा रागया ल्याः खः । मेमेथाय्‌ थ्व स्वयां म्ह्व जक रागया म्ये दु । दापा सङ्गीतया रागया सैद्धान्तिक खँ गनं च्वयातःगु मदु । रागमाला धकाः रागयात जात जातिकथं ब्वथलाः उकिया गुण वर्णन यानातःगु छुं छुं पुलांगु सपूm दुसां उकी रागया सिद्धान्त मदु । संगीतज्ञ व संस्कृत कवि जयदेवं च्वःगु गीत गोविन्दया गुलिखे राग दापाय्‌ नं छ्यलाबुला दु । गथेकि सोरथ, मालव, गुर्जर, बसन्त, विहाग, रामकलि, भैरवी आदि ।
गुलिखे दापाया रागया नां हिन्दुस्तानी शास्त्रीय सङ्गीतया रागया नांलिसे ज्वःलानाच्वंगु खनेदु । गथेकि श्री, भुपाली, रामकली, विभाष, सारङ्ग, बसन्त, यमन, भिमपलासी, विहाग, गौरी, सोरथ आदि । दापा रागया नां हिन्दुस्तानी शास्त्रीय रागया नां अपभ्रंश जुयाच्वंगु थें नं खनेदु । गथेकि राग भुपालीयात दापाय्‌ भुपारि÷भुपार, राग विहागयात दापाय्‌ ब्या÷व्याग÷व्याहाग, हिन्दुस्तानी शास्त्रीय राग भिमपलासीयात दापाय्‌ भिम्परास÷भिमफरास÷भिमप्रास, राग यमनयात दापाय्‌ इमन, राग बिलावलयात बेलावत च्वयातःगु दु । नां उत्थें च्वंसां दापाया राग व हिन्दुस्तानी शास्त्रीय रागया स्वरुप ज्वःला कि मलाः धइगु अध्ययनया हे विषय तिनि ।
दापा परम्पराया व्यवहारय्‌ राग व उकिया म्ये हालेगु ई बाय्‌ बखत क्वःछिना तःगु दु । मेबलय्‌ व रागया म्ये हाले मज्यू मत्यः धयातःगु दु । तर, थुकिया सैद्धान्तिक हुनि गनं न्यनेब्वने मदु । न्यनेकने दुकथं नेवाः परम्पराय्‌ रागया ई बाय्‌ बखत थथे दु–
राग गुञ्जली — ह्याउँनिभाःया ई
राग ब्यांचुलि, राग रामकलि — सुथया ई
राग विहाग — बाचा ईनिसें द्यः मलूतले
राग धनाश्री — कतिंपुन्हिनिसें सकिमिलापुन्हितक
राग कोला — बालाचःह्रे जःखः
बसन्त — श्री पञ्चमीनिसें खाइसंल्हूतक
राग मल्हार÷मल्लाः — वर्षा ऋतु
राग सोरथ — बुंग करुणामय रथय्‌ बिज्याःतले
राग मारसि/मालश्री — कायास्तमिनिसें कतिंपुन्हि
राग आरति — आरति मत च्याके धुनकि
राग मंगल — तःधंगु उत्सव, पुजाय्‌ मंगल हालेत
थ्व मान्यता नं दक्व थासं उत्थें मजू ।
दापा थायेगु पद्धति
थ्व वाद्यप्रधान संगीत खः । थुकी खिं बाजंया मू भूमिका जुइ । लिसें प्वंगा, ताः, बभू नं मजिमगाःगु धातुबाजं खः । अथेहे सहायक बाजंकथं पछिमा, नगरा, धोलक, कान्तां दबदब नं इलय्‌ ब्यलय्‌ थायेगु याइ । म्येयात परिस्थिति स्वयाः ताःहाकः यायेगु, चीहाकः यायेगु अले क्वचायेकेगु नियन्त्रण खिंबाजनं याइ ।
दकलय्‌ न्हापां छगू तालया ताःहाकःगु द्यः ल्हाइ । उकी स्वानाः त्वाःद्यः ल्हाइ । अले म्येया राग काइ । ग्वाराया छुमां काइ । जव पुचःपाखें विशेष यानाः दाफाम्ये गुरुपाखें म्ये छुनाहइ । दाफा खलकय्‌ दुथ्याःपिं मध्यय्‌ जवय्‌ खवय्‌ बच्छि ब्वथलाः पालंपाः म्ये हालेगु याइ । जवं म्ये छुनाहइ, खवं क्वचायेकी । गनं गनं जवं म्ये हालीपिन्त जवगायाँ व खवं म्ये हालीपिन्त खवगायाँ नं
धायेगु याः । व ग्वाराया निंतिं स्वथी खिंबोल रचना जुयाच्वंगु दइ । न्हापांगु बोल निक्वः काइ । मेगु छक्वः छक्वः कयाः क्वचायेकी । थ्व प्यधू तक छधू पतिकं दिनाः म्ये हाली । अनं लिपा घ्वं कायेगु सुरु जुइ । घ्वं काइबलय्‌ म्ये मदिक हाली । ग्वाराय्‌ दुथ्यानाच्वंगु थीथी तालय्‌ मिले जुइक बाजं थायेमाः । घ्वं धुंकाः हाकनं छक्वः लिपायागु ग्वारा (माधू÷क्वत्वाः) कयाः ग्वारा क्वचायेकी । थ्व भजनय्‌ ग्वारा चालिया पद्धतिकथं म्ये हालेगु याइ । ग्वारा हालेबलय्‌ छपु हे म्ये दुने थीथी ताल दुथ्याना च्वंगु दइ । चो, पलेमां, जति, प्रताल, लंताः, अस्तरा, ग¥हः आदि दाफा संगीतय्‌ दुथ्याना च्वंगु ताल खः । अपवादकथं जक गुलिं ग्वारा छगू हे तालय्‌ लानाच्वंगु दु ।
ग्वाराया रागया लिधंसाय्‌ छगू तालय्‌ चालि म्ये हालेगु सुरु जुइ । ग्वारालिसे स्वानावःगु चालि खःसा खिं बाजनं छुमां काये म्वाः । ग्वारा मदुगु चालि जक खःसा चालि छु तालयागु खः, व हे तालय्‌ छुमां कायेमाः । चालिइ छधूयात छचिलं धाइ । छचिलं दुने धुवा, न्ह्याः, कोलाः हालेगु चलन दु । चालि क्वचायेकाः नं हानं राग काइ । अले कोलाःद्यः (मध्यम) व त्वाःद्यः ल्हानाः क्वचायेकी । थः स्वयां थँजिपिं सकसितं भागि यानाः सत्कार न्ह्यब्वइ । कौला तुच्चा यानाः ज्याझ्वः क्वचायेकी ।

राग कायेगु
दापाया म्ये हालेन्ह्यः गुरु बाय्‌ सःम्हेसिनं याकः बाय्‌ पुचलय्‌ आलाप थें रागया स्वर हाली । थुकियात राग कायेगु धाइ । दापाय्‌ राग काइगुलिइ म्येग्वः दइ मखुसा छुं तालय्‌ नं लाइ मखु । रागया स्वर जक क्यनेकथं आ, ना, नाइँ, नय्‌, ता, रि, रित्, रिनां, हे, हां, आं आदि आखःग्वः जक हाली ।
छु रागया म्ये हालेगु खः, व हे रागया राग कायेमाः । थुकिं हालेत्यंगु म्येया रागया स्वरुप क्यनी । छपुं मल्याक म्ये हालीबलय्‌ म्येया राग हिलीगु जूसा हिक्वपतिं न्हूगु राग कायेमाः । दापा बाहेक मेमेगु छुं नं नेवाः सङ्गीत परम्पराय्‌ राग काये म्वाः । थुकिं दापायात छगू विशिष्टता ब्यूगु दु । दापाया प्रभावकथं गुंलाबाजाय्‌ ग्वाराया धून पुलकि दापाय्‌ थें राग नं पुइगु चलन दु ।
दापा थायेबलय्‌ स्वक्वः बाय्‌ निक्वः राग कायेमाः । न्हापांगु द्यः ल्हाये धुनेवं छक्वः छुवां, जाः व दिवां दयेक पूवंक राग कायेमाः । दापाया ग्वाराया न्हापांगु धू (माधू) सिधलकि जाः व दिवां जक राग कायेमाः । अथे हे दापाम्ये हाले सिधयेकाः क्वचाःगु द्यः ल्हायेन्ह्यः छुवां जक राग कायेमाः ।
दापा खलःपतिकं खिंया बोल पाः थें छगू हे नांया रागया राग काइगु नं दापा खलःपतिकं पानाच्वंगु दु । सयेके, सीके, थुइके व हाले थाकुगु जुयाः यक्व दापा खलकय्‌ राग कायेगु म्ह्व जुजुं वनाच्वंगु दु ।

दापाया ताल
दापाया परम्परा विशिष्ट नेवाः पहःया जूगु दापा म्येया ताल मौलिक जूगुलिं नं खः । दापाय्‌ छ्यलाबुला दुगु ताल मेमेगु सङ्गीत परम्परा स्वयां पाः । मेमेगु नेवाः परम्परागत सङ्गीतय्‌ नं फुक्कं धया थें दापाया हे ताल छ्यलाबुला जुयाच्वंगु दु । छुं छुं ताल जक हिन्दुस्तानी शास्त्रीय सङ्गीतय्‌ छ्यलाबुला दुगु ताललिसे ज्वःलाः । गथेकि दादरा, रुपक, झपताल आदि । नेवाः संगीत ख्यलय्‌ चौताल, पंचताल, कर्खा (कर्षा) ताल व खूटगंगा (ख्रंगा) आदि नं खास यानाः दाफा संगीतय्‌ चलनचल्ती खनेदु । व थेंतुं पुलां पुलांगु दाफाम्ये सफुतिइ थौंकन्हय्‌ मथुइ धुंकूगु प्रतिम, गद तालया नं म्ये दु ।
दापा परम्पराय्‌ छ्यलाबुला दुगु तालया नां व स्वरुप दक्वथासं छथी हे मजू । येँय्‌ उप्वः थें न्हय्‌गू तालया दापा म्ये हालेगु चलन दुसा यलय्‌ व ख्वपय्‌ गुंगू तालया म्ये थौंकन्हय्‌ चलनचल्तिइ दु । अथेसां यल व ख्वपय्‌ नं ताल पाः ।
येँय्‌ छपु निपु ग्वाराय्‌ झपताल व त्रकताल नं दु । गनं गनं रुप ताल नं च्वयातःगु दु । थ्व बाहेक पुलांगु दाफा सफुलिइ च्वयातःगु प्रतिम थें जाःगु तालया म्ये हाःगु व बाजं थाःगु न्यने मदु ।
यलया दापाय्‌ ग्वाराय्‌ छ्यलातःगु ताल छथी हे जक जुल धाःसा उकी ग्वःचाः (आवर्तन) दु व स्वयाः नां तयेगु चलन दु । गथेकि तुता, माथेमाँ व बाधा ।

दापाय्‌ छ्यलाबुला दुगु तालया धलः
येँ – यल – ख्वप
च्वः-,थकताः – च्वख
लंताः – एकतालि – एकताः
प्रताल -प्रताल- पर्ताल
जति/षजति – जति – जति
पलेमां- पलिमा – परिमां
अस्त्रा/अस्तरा – अस्त्रा/ ब्रह्मताल – अस्त्रा
गह्रः – धलंजति/गन्धः -थकताः
झपताल – रुप- षर्जति
त्रकताल – चौताल – लाँजति

स्वनिगःया स्वंगू मू थासय्‌ गुलिं गुलिं दापाया ताल (ताल च्वः, प्रताल, पलेमां, अस्त्रा) दुरुस्त हे ज्वःलाःसा गुलिं नां व हे जुयाः नं मात्रा पानाच्वंगु दु (ताल जति) । स्वथासं ज्वः मलाःगु ताल नं दुगु हे जुल । येँय्‌ यक्व छ्यलाबुला दुगु ताल लंताः यल ख्वपय्‌ मदु । येँय्‌ लंताः ताल च्वयातःगु म्ये अन एकताः (एकतालि) च्वयातःगु दुसां मात्रा दुरुस्त मजू ।
यल ख्वपया धलंजति, लाँजति, थकताल ताल येँय्‌ मदु । ख्वपय्‌ ताल जति व लाँजतिया मात्रा उलि हे जूसां तिं छु (तालि÷खालि) पानाः निथी ताल जूगु दु । षर्जति व थकताःया मात्रा व तिं छु (तालि÷छु) उत्थें जूसां निथी ताल जुयाच्वंगु दु । थुकथं दापाया तालय्‌ थाय्‌पतिकं यक्व हे विविधता दु ।

छुमां/छुमां कायेगु
दापा थायेबलय्‌ म्ये हालेन्ह्यः बाजनं जक हालेत्यंगु म्येया ताल थाना क्यनेगुयात छुमां कायेगु धाइ । यलय्‌ किपुलिइ थुकियात छातं बियेगु नं धाः । छुमां कायेबलय्‌ थाइगु बाजंबोलयात छुमां धाइ ।

जाः
दापाम्येया चिलंया न्हापांगु झ्वःयात जाःधाइ थें उगु म्येझ्वः हालीबलय्‌ थाइगु बाजं बोलयात जाः बोल धाइ ।

त्वाः ल्हायेगु
जाः बोल थाथां म्ये क्वचालकि दिपा काये थें बाजं बोल सिधयेकेगुयात त्वाः ल्हायेगु धाइ ।

न्ह्याः
दापाम्ये मदिक्क हालायंकेत थाइगु बोलयात न्ह्याः धाइ । थ्व बोल तःक्वः लिसा कयाः थानाच्वनी । दापालिसे प्याखं दुसा न्ह्याः बोलय्‌ प्याखं ल्हुइगु याइ ।

गौ/गौ कायेगु
न्ह्याः धुनेवं थाइगु विशेष बोलयात गौ धाइसा गौ बोल थायेगुयात गौ कायेगु धाइ । थ्व बोल स्वक्वः लिसा काइसा लिपांगु बोलया बच्छि निक्वः थायेमाः । गौ बोल थाइबलय्‌ प्वंगा पुइमाः । गौ बोल धुनेव खिंयात पाः हिले थें मेमेगु बाजं थाये ज्यू ।
चल्ति
गौ बोल थाये धुनेव चीहाकःगु व अःपुगु बाजंया बोल थाइ । थुकियात चल्ति धाइ ।

दिमां
दापाम्येया चिलं क्वचायेकेत थाइगु बोलयात दिमां धाइ ।

दाफा महोत्सव
नेवाः बस्तिपतिकं न्यनाच्वंगु दाफा संस्कृतियात तःब्याकेगु तातुनाः नेपालमण्डल टेलिभिजन व ललितपुर मल यलया मंकाः ग्वसालय्‌ ने.सं. ११३६ कौलागाः चःह्रे, सनिबारनिसें ११३७ चिल्लाथ्वः खस्थि, सनिबारतक नेपालमण्डल दाफा महोत्सव न्ह्याकूगु दु । नेपालमण्डल दुनेया १५३ गू दाफा खलकं ललितपुर मलया दबुलिइ दाफा बाजं थायेगु व म्ये हालेगुलिसें दापालिसे स्वाःगु प्याखं व मेमेगु संस्कृति न्ह्यब्वया क्यंगु खः ।
सम्माननीय राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीपाखें ने.सं. ११३६ कौलागाः त्रयोदसि, सुक्रबारखुन्हु उलेज्या जूगु थ्व महोत्सवय्‌ वाःया निन्हु सुक्रबार व सनिबार थीथी दाफा खलःया न्ह्यब्वया नेपालमण्डल टेलिभिजनपाखें १५३ घौ तप्यंक प्रशारण जूगु खः । थुगु महोत्सवं दाफा संस्कृतियात थवंथवय्‌ स्वये न्यनेगु अवसर ब्यूगु दुसा सकल नेपाःमिपिन्त दाफा सङ्गीत क्यनेगु अवसर ब्यूगु दु ।

परम्परागत सङ्गीत महोत्सव
दँय्‌दँसं ज्याःपुन्हिकुन्हु यल लाय्‌कूया कातिप्याखं दबुलिइ परम्परागत शास्त्रीय सङ्गीत महोत्सव नामं थीथी शास्त्रीय रागया म्ये हालाः दाफा थाइगु चलन दु । यलया कार्तिक नाच संरक्षण समितिया ग्वसालय्‌ न्ह्यानाच्वंगु थ्व परम्परागत दापा सङ्गीत ज्याझ्वलय्‌ यलया जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लं च्वःगु राग मेघ मल्हारलिसे मेमेगु रागया ३१ पु म्ये हालीगु खः । थ्व कुन्हु जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लया म्ये दुगु बिलंपौ व जुजुया लुँया सिंहासन नं यल लाय्‌कूया कृष्ण देगःन्ह्यःने ब्वयातइ ।

मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय्‌ मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय्‌ दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय्‌ नेवाः जक मखसे थासंथाय्‌ संस्कृत व खस भाय्‌या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्‌या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय्‌ भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय्‌ चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय्‌ उप्वः थें न्हय्‌गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय्‌ जुजु, म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ । निगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्‌सं दापाय्‌ हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्‌गु दापा संगीतय्‌ थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्‌या दापाम्येय्‌ नां दुथ्याःम्ह दकलय्‌ पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्‌या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय्‌ मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूम्हकथं दापाम्येय्‌ मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय्‌ म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय्‌ हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय्‌ न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय्‌ छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय्‌ छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय्‌ न्हापा गन द्यःयाथाय्‌ दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्‌या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय्‌ मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय्‌ न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।

दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय्‌ मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय्‌ दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय्‌ नेवाः जक मखसे थासंथाय्‌ संस्कृत व खस भाय्‌या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्‌या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय्‌ भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय्‌ चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय्‌ उप्वः थें न्हय्‌गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय्‌ जुजु, म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्‌सं दापाय्‌ हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्‌गु दापा संगीतय्‌ थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्‌या दापाम्येय्‌ नां दुथ्याःम्ह दकलय्‌ पुलांम्ह भिंmखुगूगु शताब्दिया येँदेय्‌या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय्‌ मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूम्हकथं दापाम्येय्‌ मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय्‌ म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय्‌ हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय्‌ न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय्‌ छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय्‌ छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय्‌ न्हापा गन द्यःयाथाय्‌ दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्‌या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय्‌ मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय्‌ न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।

दापाम्ये सदापाम्ये
मौलिक नेवाः भक्ति संगीतय्‌ मुख्य यानाः खिं, ताः व बभू थानाः हालीगु भजन म्येयात दापाम्ये धाइ । दापाम्ये द्यःपिनिगु वर्णन, स्तुति व आशिका खः । नासःद्यः, गनेद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, कृष्णद्यः, भिंद्यः, भैरःद्यः, भगवती, अजिमा, काली, बुद्घ, बोधिसत्व, लोकेश्वर, जोगिनी आदि द्यःपिनिगु दापाम्ये यक्व दु । देश वर्णन, तीर्थ महात्म्य व थीथी पुराणया बाखं व पात्र नं दापाम्येय्‌ दुथ्याः ।
मौलिक नेवाः परम्परा खयाः नं दापाम्येय्‌ नेवाः जक मखसे थासंथाय्‌ संस्कृत व खस भाय्‌या म्येग्वः नं छ्यलातःगु दु । म्येया दथुइ छ्यलातःगु जक मखसे मुक्कं मैथिलि भाय्‌या यक्व दापाम्ये दु । भक्ति संगीत जूसां दापाम्येय्‌ भक्तिरस जक मखसे वीररस, करुणरस, श्रृङ्गाररस आदिया म्ये नं दु । दापाम्ये थीथी शास्त्रीय रागया लसय्‌ चिनातःगु दुसा तालया ल्याखं थौकन्हय्‌ उप्वः थें न्हय्‌गू ताल चलनचल्ती दु ।
गुलिखे दापाम्येया लिपांगु चिलनय्‌ जुजु, म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूपिनिगु नां दइ । थुकिं दापाम्ये गुुलि पुलांगु धकाः थुइके फइ ।झिंनिगूगु शताब्दिया संस्कृत कवि व संगीतज्ञ जयदेवया ‘गीत गोविन्द’या म्ये व ‘मैथिलि कवि कोकिल’ विद्यापतिं च्वयातःगु यक्व म्ये नेवाःतय्‌सं दापाय्‌ हालाच्वंगु दु । थुकिं नेवाःतय्‌गु दापा संगीतय्‌ थुमिगु प्रभाव बांलाक खनेदु । आःतक लूकथं नेवाः भाय्‌या दापाम्येय्‌ नां दुथ्याःम्ह दकलय्‌ पुलांम्ह झिंखुगूगु शताब्दिया येँदेय्‌या जुजु महीन्द्र मल्ल खः । नेवाः समाजय्‌ मिसापिन्सं बाजं थाइगु चलन लिपातिनि खनेदुगु जूसां म्येच्वमि बाय्‌ च्वकूम्हकथं दापाम्येय्‌ मल्लकालया यक्व लानिपिनिगु नां दु । गथेकि भुवनलक्ष्मी, कुमुदिनीदेवी, दयालक्ष्मी, चन्द्रलक्ष्मी, पुण्यलक्ष्मी । पुलांगु दापाम्येया लसय्‌ म्येग्वः जक हिलाः यक्वं न्हूगु दापाम्ये च्वयातःगु दुसां न्हूगु लसय्‌ हनातःगु दापाम्ये उलि मदु ।
दापाया परम्पराकथं दापाम्येयात निथी ब्वथले ज्यू– ग्वारा व चालि । दापा थाइबलय्‌ न्हापां हालीगु म्ये ग्वारा खःसा वयांलिपा चालि हालाः दापा क्वचाइ । ग्वारा हालेधुंकाः चालि महासे मज्यू । बरु ग्वारा महासे चालि जक हालाः नं दापा क्वचायेके ज्यू । दतले ग्वारा व चालि छम्ह हे द्यः बाय्‌ छपु हे रागया हालेमाः ।
गनं नं दापा थायेबलय्‌ छु म्ये हालेगु धयागु ल्ययेत निगूकथं बिचाः याइ । दकलय्‌ न्हापा गन द्यःयाथाय्‌ दापा थायेगु खः व द्यःया दापाम्ये ल्यइ । अनंलि व द्यःया म्ये बखतकथंया रागया खः मखु स्वइ । दापा थायेथाय्‌या द्यःया म्ये मदुसा नासःद्यःया म्ये न्ह्याथासं हालेज्यू । बखतया रागया म्ये मदुसा न्ह्याबलें हालेज्यूगु रागया म्ये ल्ययाः हाली ।
दापाम्ये मिजंपिनिगु पुचलं जक हालीगु परम्परा जूसां थौंकन्हय्‌ मिसापिं नं बुलुहुं दापा ख्यलय्‌ न्ह्यानाच्वंगु दु । दापा म्ये हालीपिं खिं थाइपिनि जवं खवं च्वनाः जवया पुचलं व खवया पुचलं छझ्वः छझ्वः पालंपाः हालीगु नं चलन दु ।

दापाम्ये सफू
दापाया परम्पराय्‌ दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय्‌ दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय्‌ चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय्‌ पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय्‌ सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय्‌ पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय्‌ च्वय्‌ जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।

ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय्‌ हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय्‌ दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्‌गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय्‌ ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय्‌ ग्वाराय्‌ छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय्‌ ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय्‌ तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय्‌ व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय्‌ दापा थाइबलय्‌ गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।

माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय्‌ थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।

लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय्‌ निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।

तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय्‌ लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय्‌ लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय्‌ मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय्‌ खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।

घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय्‌ तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय्‌ दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।

चालि
छगू हे तालय्‌ हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय्‌ ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय्‌ न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय्‌ लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय्‌ क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय्‌ म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय्‌ व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु

धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्‌जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय्‌ लाताभाजु खव मुलय्‌
लातिमय्‌जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु

ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु
दापाया परम्पराय्‌ दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय्‌ दापाम्ये च्वयातःगु सफू दापाम्ये सफू खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय्‌ चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय्‌ पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय्‌ सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सफू नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय्‌ पुलांगु दापाम्ये सफू निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय्‌ च्वय्‌ जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।

ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय्‌ हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय्‌ दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्‌गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय्‌ ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय्‌ ग्वाराय्‌ छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय्‌ ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय्‌ तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय्‌ व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय्‌ दापा थाइबलय्‌ गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।

माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय्‌ थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।

लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय्‌ निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।

तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय्‌ लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय्‌ लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय्‌ मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय्‌ खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।

घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय्‌ तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय्‌ दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।

चालि
छगू हे तालय्‌ हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय्‌ ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय्‌ न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय्‌ लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय्‌ क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय्‌ म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय्‌ व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु

धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्‌जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय्‌ लाताभाजु खव मुलय्‌
लातिमय्‌जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु

ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु

दापाया परम्पराय्‌ दापाम्ये छता हे जक च्वयातःगु दु । हरिताल इलातःगु नेपाली भ्वँतय्‌ दापाम्ये च्वयातःगु सपूm दापाम्ये सपूm खः । थीथी शास्त्रीय रागया आधारय्‌ चिनातःगु दापाम्ये रागकथं ब्वथला तइ । छपु रागया म्ये क्वचालकि तिनि मेगु रागया म्ये दइ । सफुलिइ छु छु रागया ग्वःपु म्ये दइ धयागु थासंथासय्‌ पानाच्वंगु खने दु । लिपांगु इलय्‌ सफुलिइ दुगु फुक्कं म्ये हाले मसयाः हालेसःगु म्येजक मुंकाः न्हूगु दापाम्ये सपूm नं पिकया तःगु खनेदु । आःतक लूगु मध्यय्‌ पुलांगु दापाम्ये सपूm निसः दँ न्ह्यःयागु दु ।
दापाम्ये सफुलिइ दकलय्‌ च्वय्‌ जवंखवं म्येया राग व तालया नां ह्याउँगु आखलं च्वयातइ । म्येग्वः हाकुगु आखलं च्वयातइसा म्येझ्वः पूवंगु क्यनेत ह्याउँगु ध्वः सालातइ । म्येया धुवा व चिलंया चिंकथं धु व चिलंल्याः च्वयातइ ।

ग्वारा
छथीस्वयां उप्वः तालय्‌ हनातःगु दापाम्येयात ग्वारा धाइ । थुज्वःगु म्ये दापा संगीतया विशेषताकथं खनेदु । ग्वारा म्ये दापाय्‌ दुगु थीथी ताल ल्वाकछ्यानाः चिनातइ । तालया ल्याःकथं निगू ताल दुगु ग्वाराया ताल दोमान (दोमां), स्वंगू ताल दुगुयात त्रिमान, प्यंगू ताल दुगुयात चौमान, ङागू ताल दुगुयात पञ्चमान, खुगू ताल दुगुयात षटमान व न्हय्‌गू ताल दुगु ग्वाराम्येया ताल सप्तमान धाइ । थुकथं ग्वाराय्‌ ग्वःगू ताल दु धयागु सीदइ । यलय्‌ ग्वाराय्‌ छथी जक ताल दुगुयात गुलि चाकः (आवर्तन) दुगु खः व स्वयाः तुता, माथेमाँ व बाधाः धायेगु चलन दु । ग्वाराय्‌ ताल च्याचाकः स्वयाः म्ह्व जूसा तुता धाइ, च्याचाकः दुसा माथेमाँ धाइसा च्याचाकलं उप्वः दुसा बाधा धाइ ।
ग्वारा हालीबलय्‌ तःक्वःमछि लिसाकयाः म्ये हाली । उप्वः थें ग्वारा म्ये छचिलं जक दइ । निचिलं दुगु व लवःधूया बिस्कं हे चिलं दुगु नं ग्वारा म्ये दु । थाय्‌ व अवस्थाकथं ग्वःधू म्ये हालेगु पाइ । अथेसां येँय्‌ दापा थाइबलय्‌ गुधूतक हाली । ग्वाराया म्येग्वः छथी हे जूसां बाजंया बोल हिलाच्वनी । बाजंया बोलया ल्याखं ग्वाराया धूपतिं थीथी नां दइ – माधू, लवःधू, तिकःधू, घ्वं ।

माधू/मात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ दकलय्‌ न्हापांगु धूयात माधू धाइ । थासंथाय्‌ थुकियात मात्वाः नं धाइ । निक्वःतक छथी हे बाजंया बोल थानाः माधू हाली ।

लवःधू/लः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ निधू माधू हालेधुंकाः स्वक्वःगु धूयात लवःधू धाइ । गनंगनं थुकियात लः धाइ । निचिलं दुगु ग्वाराम्ये जूसा लवःधुलय्‌ निगूगु चिलंया म्ये हाली । लवःधुलिइ खिंया बोल मुक्कं पाइ ।

तिकःधू/कचामात्वाः
दापाया ग्वाराम्ये हालीबलय्‌ प्यक्वःगु धूयात तिकःधू धाइ । थुकिया न्हापांगु तालया खिं बोल पाःसां मेगु बोल माधूलिसे ज्वःलाइ । अथे हे दकलय्‌ लिपांगु (गुक्वःगु) धूकथं तिकःधुलिं हे ग्वारा क्वचाइ । दकलय्‌ लिपांगु तिकःधू न्ह्यः घ्वंया पालय्‌ मेमेगु बाजं थाःसां तिकःधुलय्‌ खिं थानाः हे क्वचायेकेमाः ।

घ्वं/घो
दापाया ग्वारा हालीबलय्‌ तिकःधू धुंकाःया धूयात घ्वं धाइ । गनं गनं थुकियात घो कायेगु नं धाः । प्यधू म्ये हालीगु घ्वंया पालय्‌ दापाया मू बाजं खिं मथासे फर्माइसकथं पछिमा, दबदब, नगरा, धोलक आदि मेमेगु बाजं थायेगु नं चलन दु । ताःईतक दापा थायेमाःसा प्यधुलिं मयाक नं घ्वं हालेज्यू ।
छपु दापाम्ये (ग्वारा)
भगवान ग्वारा
राग — सारङ्ग ताल — पञ्चमान
हाँदे भगवान हाँदे ।
मामकि लोचनी पद्मिनी तारा हाँदे ।
चतुर्दिग भगवान मोक्षदाता हाँदे ।
त्रइलोक्य ईश्वर महाबुद्ध हाँहाँदे ।
सिरी धर्मधातु ।।

चालि
छगू हे तालय्‌ हनातःगु यक्व चिलं दुगु दापाम्येयात चालि धाइ । अपवादकथं जक गुलिं गुलिं चालि म्ये निगू तालया नं दु । दापाया परम्पराय्‌ ग्वाराधुंकाः जक चालि हाली । धूपतिं लिसाकाइगु चालिम्येया झ्वःयात ‘धुवा’ धाइ । म्ये सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।। धु ।।’ चिं तयाः धुवा क्यनातइ । धुवा धुंकाःया निझ्वःम्येयात ‘चिलं’ धाइ । चिलंया न्हापांगु झ्वःयात ‘जाः बाय्‌ न्ह्यत्वाः’ धाइसा लिपांगु झ्वःयात ‘क्वलाः बाय्‌ लित्वाः’ धाइ । जाःया झ्वः क्वचायेकेत सफुलिइ ह्याउँगु आखलं ‘।’ ध्वः साला तइ । म्ये हालेबलय्‌ क्वलाःया झ्वः क्वचायेवं धुवा हालेमाः । म्ये सफुलिइ क्वलाःया झ्वः धुनेवं ह्याउँगु आखलं ‘।। १ ।। धु’ चिं तयाः चिलंल्याः व धुवा लिसा कायेगु धकाः क्यनातइ । गुलिखे चालिया लिपांगु चिलमय्‌ म्ये च्वःम्ह, च्वकूम्ह बाय्‌ व ईया जुजुया नां नं दुथ्याका तःगु दइ ।
छपु दापाम्ये (चालि)
हे माइ हारति
राग — वलादि ताल — प्रताल
हे माई हारति जगतया माता ।। धु ।।
गोश्रृङ्ग परवतसं धरमया थानसं बिज्याक आनन्द जुयाव ।
शिरसं मतुक लुँया मोतिया हार नं तिसे बिज्याक दक्षिण स्वयाव ।। १ ।। धु

धनभाजु लुकुंछिसे धनमय्‌जु ब्यकुं च्यासे खुम्ह मचा सहित बिज्याक ।
जव मुलय्‌ लाताभाजु खव मुलय्‌
लातिमय्‌जु वासिंभाजु सहित बिज्याक ।। २ ।। धु

ख्वाल उन ह्यंगुलिया मिखा वान पलेहलया बिज्याक मुसुहुंनं न्हिला ।
बालखया विनति खँ ङनेमाल छलपोलं याहुने जगत उद्धार ।। ३ ।। धु
नेपालया छत्रपति पृथ्वी बिक्रम शाहदेव याहुने प्रजा प्रतिपाल ।
ल्हाकम्ह अनाथ सिसे द्वंगु दक्व क्षमा यासे बिहुने शरण छि पाली ।। ४ ।। धु