NewaGyanKosh

उमामहेश्वर, विष्णुनारायण, विश्वरुपनारायण व बराह द्यः
द्वाल्खा भिंद्यःया देगःया उत्तरपाखे प्यपा ल्हाः दुम्ह बराह विष्णु द्यः, च्यापा ल्हाः दुम्ह नारायण उमामहेश्वर, प्यपा ल्हाः दुम्ह विष्णु द्यः, बाराही, पूर्वपाखे निपा ल्हाः दुम्ह विष्णु द्यः, प्यपा ल्हाः दुम्ह बाराही द्यः, प्यपा ल्हाः दुम्ह विष्णु द्यः, निपा ल्हाः दुम्ह भिंद्यः व निपा ल्हाः दुम्ह बाराही द्यः दु पःखाःया अंगलय्‌ प्यपुंका तःगु दु । न्हापा थन थासय्‌ उमामहेश्वर व कालिञ्चोक भगवती जक दुगु खः । मेमेगु थाय्‌या देगः दुना वःगुलिं थुपिं मूर्तित थन तयातःगु खः ।

कालिञ्चोक भगवती
च्वय्‌ बियागु द्यःपिनि दथुइ हे कालिञ्चोक भगवतीया धकाः त्रिशूल प्वाँय्‌प्वाँय्‌ तयाः मानेयानाच्वंगु दु । कालिञ्चोक भगवतीया मूर्त आकृति धाःसा मदु । भगवतीया ज्वलंया रुपय्‌ नं वया चिचीहाकगु गदा व त्रिशूलयात हे पुजा याइगु खः । थन कालिञ्चोक भगवती धकाः स्थापना जूगु गबलय्‌ धकाः छुं अभिलेख मदु अय्‌सां परापूर्व कालंनिसें स्थापना जूगु धकाः विश्वास यानातःगु दु । मोहनिया फुलपातीकुन्हु दुगुचा बलि बीइगु चलन दु ।

कालीदेवी
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. ४ स्थित भीमेश्वरया पूर्वउत्तर काँलर वनया सिथय्‌ नितजाःया देगः छगः दु । थ्व देगः भीमेश्वरया देगलं त्रिपुरासुन्दरी वनेगु लँपुइ लाः । देगःया न्ह्यःने लिउने खालि थाय्‌ दु । नितँजाःया देगलय्‌ च्वय्‌या तल्लाय्‌ कालीया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । प्यखेरं अप्पां दनातःगु देगःया च्वय्‌ लीया गजू तयातःगु दु । देगःया क्वसं स्वाहानेया जवंखवं हाकुगु ल्वहंया गणेश, महाद्यः व मेम्ह छम्ह द्यः स्थापना यानातःगु दु । देगःया पूर्वपाखे भजन यायेत व दर्शनार्थीतय्‌त च्वनेत फल्चा दयेकातःगु दु ।
न्हापा देगः जीर्ण जूगु अवस्थाय्‌ मूर्ति खुयायंकल । लिपा लुइकाः स्थापना यात । हानं वि.सं. २०५० सालय्‌ मूर्ति व देगः जवंखवं तयातःपिं सिंह खुयायंकल । सिंह लुल, तर मूर्ति लुइके मफुत । अले संस्थापक दुजःपिन्सं २०५७ सालय्‌ सिमेन्टया पक्की देगः दयेकल ।
स्वामी सदानन्द काली बाबाया नेतृत्वय्‌ भारतया बनारसय्‌ कालीया मूर्ति दयेकाः स्थापना यात । न्हापा थन जवंखवं ढलोटया प्यपा ल्हाः दुम्ह सिंह तयातःगु खःसां थौकन्हय्‌ व मदयेधुंकल । संस्थापक दुजःपिन्सं जिन्सी, जग्गा व पुजारीया समेत व्यवस्था यानातःगु दु । द्वाल्खावासिं तःतःधंगु नखःचखः बलय्‌ नैवेद्यः तया पुजा याइ । भीमेश्वर गुथिपाखें मोहनिबलय्‌ पुजा छ्वयाहइ । सांस्कृतिक जात्रा जुइबलय्‌ थन नं हयेगु चलन दु । अक्षय तृतीयाकुन्हु कालीया मूर्तियात बाजागाजा तयाः जात्रा याइगु चलन दु ।

कृष्णद्यः
भिंद्यः देगःया पूर्वउत्तर कुंचाय्‌ थ्यंमथ्यं डेढ फुटया कृष्णद्यःया ल्वहंया मूर्ति दु ।

गणेद्यः
द्वाल्खा, भीमेश्वर नगरपालिकाया थीथी थासय्‌ आपालं गणेद्यः दु । व मध्ये वडा नं. २ गणेश त्वाःया गणेद्यःयात प्रमुख कथं कयातःगु दु । थ्व हे द्यःया नामं त्वाःया नां छुनातःगु दु । थ्व देगः गबलय्‌ सुनां दयेकल उकिया अभिलेख मदु । गणेद्यः कथं ल्वहंयात प्रतीक कथं पुजा यानातःगु दु । देगःया छचाःखेरं पःखाः दु । न्ह्यःने लुखा तयाः जवंखवं गं तयातःगु दु । थ्व शिवलिंग आकारया ल्वहंया गजू दूगु जमिनय्‌ स्वानाच्वंगु देगः खः । द्यःया जवंखवं लीया पलेस्वां हःया स्वांमालं कुइकातःगु दु ।
न्हापा गणेद्यःया न्ह्यःने लीया न्यागू न्यागू जाकि तयेगु व नैवेद्य तयेगु पात्र दुगु खःसां आः व नं मदयेधुंकूगु दु । गणेद्यःया जवय्‌ लीया गणेद्यः छम्ह दु । वयां क्वय्‌ लीपाताय्‌ अभिलेख च्वयातःगु दु । ल्वहंया गणेद्यःया जवंखवं गं दु । व बाहेक मेमेपिं द्यःया मूर्ति दु । मू द्यःयायात घेरे यानातःगु पःखाःया जवंखवं ल्वहंया नागया छ्यं दु । गुगु न्हापा पूर्व पश्चिम स्वकातःगु खःसा लिपा जीर्णोद्धार लिपा दक्षिण स्वकाः तःगु दु । १५० दँ न्ह्यः वडा नं. २ हपिचा त्वाःया गम्भीरमान श्रेष्ठ द्वारें न्हापा ढलोटया ६ इन्चया गणेद्यः स्थापना यानाः खुफा (६ पाथी) कःनि सइगु बुँ समेत बिया न्हिथं सुथय्‌ म्वाहालि पुइकेगु बन्दोबस्त याकातःगु खः । थौंकन्हय्‌ म्वाःलि पुइगु ज्या मजुइ धुंकल । उम्ह ढलोटया गणेद्यः नं वि सं २०६६ सालय्‌ खुयायंकल । लिपा हानं लुइकल । आः धाःसा गणेद्यःया प्रतीक कथं ल्वहं जक दु । द्वाल्खाय्‌ छुं नं ततःधंगु पुजा यायेबलय्‌ न्हापां थुम्ह गणेद्यःयाथाय्‌ निं पुजा यायेमाःगु चलन दु ।

गुर्कोटया महाद्यः
क्वय्‌च्वंगु त्वाःया गुर्कोट त्वालय्‌ नं उत्तरपाखे ल्वहं हे ल्वहंया पःखालं छचाःखेरं देगः दयेकातःगु चिग्वःगु महाद्यः दु । प्यकुंलाःगु थ्व देगःया पश्चिमपाखे लुखा दु । गन रेलिंगया खापा तयातःगु दु । देगःया च्वय्‌ शिवलिंग थें च्वंक अप्पाया हे गजू छुनातःगु दु ।
देगः दुने शिवलिंग महाद्यः स्थापना यानातःगु दु । द्वाल्खाय्‌ ल्वहंयात अप्पाकथं छ्यलाः दयेकातःगु थ्व हे छगः जक देगः दु ।

चुल्काप्सी (चूडामणि)
भिंद्यःया पूर्वपाखे देगः दुने सिँयागु स्तम्भ थनातःगु दु । थुकियात द्वाल्खाली स्थानीय भासं चुल्काप्सी धाइ । चुल्काप्सीया दकलय्‌ च्वय्‌यागु ब्वय्‌ सिजःयागु महाद्यःया मूर्ति तयातःगु दु । भिंद्यःयात बलि बीबलय्‌ महाद्यःया अंश थ्व हे चुल्काप्सीइ च्वनी धइगु जनधारणा दु । देगःया ह्याउँ व तुयु कापः थ्व हे चुल्काप्सी चिनातइ । थ्व चुल्काप्सी त्वःधुल धाःसा विधिपूर्वक मेगु मतःतले बलि बी मज्यू धइगु गुथियारतय्‌गु धारणा दु ।
चुल्काप्सी न्हूगु तयेत नं सिमा ध्यनेगु व तयेगु सकतां ज्याया नितिं साइत स्वयाः तान्त्रिक विधिं पुजा व बलि बीमाःगु चलन दु ।
ने. सं. ७७४ (वि. सं. १७११) जुजु प्रताप मल्लया पालय्‌ प्रधान भिंख्वार भारो, शिवराम भारो व द्वाल्खाया पञ्च प्रधानपिं जानाः चुल्काप्सी स्थापना याःगु धइगु अभिलेख भीमेश्वर भण्डारय्‌ दु । थ्व तःक्वः मछि क्वःदले धुंकल धाःसा दकलय्‌ लिपा वि. सं. २०७० साल चैत २५ गते हाकनं न्हूगु चुल्काप्सी थंगु खः ।

जटेश्वर महाद्यः
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं ४ दुंगल त्वालय्‌ नसु वनेगु दुवातय्‌ उत्तरपाखेया अंगलय्‌ लिधंकाः दयेका तःगु देगः दु । थ्यंमथ्यं डेढ फुटया प्यकुंलाःगु ल्वहंया द्यःने महाद्यःया मूर्तियात अंगलय्‌ थी कथं थ्व मूर्ति तयातःगु दु । प्यपा ल्हाः, जटा व दारी सहितया थुगु मूर्तियात जटेश्वर महाद्यः धायेगु याइ । थुगु मूर्तियात जटेश्वर धायेगु याःसां थ्व जटेश्वर हे खः मखु धकाः यकीन याना तःगु मदु ।

जोगिनदेउ (बज्रयोगिनी)
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. २ दुनेया पाखलातीइ भीमेश्वर वनेगु प्रवेशद्वार दु । उत्तरपाखेया लँपुसिथय्‌या चउर पिनेया तगिनय्‌ जोगिनदेउया भग्नावशेष देगः दु । उगु चउरय्‌ पश्चिमपाखे ल्वहंया स्वाहाने व दुहांवनेत ल्वहंया हे थां तयाः दयेकातःगु प्रवेशद्वार दु, गुगु भग्नावशेषया अवस्थाय्‌ दु । थुकिं अनुमान यायेफु कि न्हापा थन प्यखेरं ल्वहंया पःखाः दनाः देगः दुने तयाः दयेकातःगु खः । लँ सिथय्‌ लाःगु थुगु देगःया पूर्ण देगः मदु । दक्षिणपाखे स्वकाः दयेकातःगु थुगु देगः शिखरशैली कथं निखें ल्वहं च्वामुकाः देगःया रुप
बियातःगु दु । ल्वहंया प्यंगू मूर्ति दु । गुकी बाराही रुपया व मेमेगु स्वंगू सामान्य मूर्ति दु । व हे मूर्तियात जोगिनदेउ धायेगु याइ ।
स्थानीयभाषाय्‌ बज्रयोगिनीयात हे जोगिनदेउ धाइ । बेतालय्‌ दनाच्वंम्ह अग्निपात्र व खड्ग ल्हातय्‌ ज्वनातःम्ह बाकू दलाच्वंम्ह महाकालया मूर्ति दु । जोगिनदेउया स्थापना गबलय्‌, सुनां दयेकल उकिया आधिकारिक प्रमाण मदु । नित्यपुजाया नं व्यवस्था मदु । मनूतय्‌त गबलें जोगिनदेउ नं पुनाहल धाइगु बखतय्‌ थन पुजा याः वनेगु या । मू मू नखःचखःबलय्‌ नैवेद्यः तयाः स्थानीयत पुजा वनेगु यानाच्वंगु दुसा मोहनिबलय्‌ भीमेश्वर गुथिपाखें पुजा वनेगु चलन दु । वि.सं २०७० सालपाखे समाजसेवी शान्तकृष्ण श्रेष्ठया पहलय्‌ उत्तरपाखे पःखाः दयेकूगु खः । जोगिनदेउया क्वसं हे लँसिथय्‌ ल्वहं हे ल्वहंतं दयेकातःगु बौद्ध स्तुप छगः नं दु, गुकी बुद्धया मूर्ति मदु ।

त्रिपुरासुन्दरी
स्वंगू लोकया अधिपति त्रिपुरासुन्दरी देवी (भगवती) या देगः द्वाल्खा भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. ४ य्‌ लाः । थ्व देगः द्वाल्खा भिंद्यःया पूर्वपाखे २०० मीटरया दूरी दु । थ्व द्वाल्खा बजाःया पूर्वपाखेया जंगललिक्क लाःगु देगः खः । थ्व देगःयात प्यखेरं ल्वहंया पःखालं घेरेयानातःगु दु । स्वतँजाःया देगलय्‌ थहां वनेत ल्वहंया स्वाहाने निखें थहां वनेजिइक दयेकातःगु दु । मूलुखा पश्चिम पाखे स्वयाच्वंगु दु ।
दकलय्‌ न्हापांगु छेलि जुल । अनं मातं तल्लाय्‌ वनेत सिँयागु स्वाहाने दु । मातं तल्लाय्‌ हे श्री त्रिपुरासुन्दरी दु । मू द्यःया लुखाय्‌ तोरण तयातःगु दु । उगु तोरणय्‌ गणेश, कुमार, भैरव व दथुइ भगवतीया मूर्ति तयातःगु दु । अन दुने हे मू त्रिपुरासुन्दरी दु । लुखाय्‌ तासया धकिं तयातःगु दु । जवय्‌पाखे त्रिपुरासुन्दरीया प्रतिमूर्ति लीया मूर्ति दु । मातं तल्लाया हे दक्षिणपाखे हे त्रिपुरासुन्दरी भगवतीया काय बटुक भैरव दु ।

दुंगल त्वाःया विष्णुनारायण
त्रिपुरासुन्दरीं क्वय्‌ दुंगल त्वालय्‌ पश्चिम स्वःगु विष्णुनारायणया देगः दु । देगः दुने स्वंगू मूर्तित दु । उकी मध्ये निम्ह गरुडनारायण खःसा छम्ह च्यापा ल्हाः दुम्ह नारायणया ल्वहंया मूर्ति दु । थुपिं स्वंगुलिं मूर्ति हाकूगु ल्वहंया मूर्ति खः । थ्व मूर्ति व देगः गबलय्‌, सुनां स्थापना याःगु धइगु छुं प्रमाण मदु । थ्व देगःया पुजा व मर्मत संभार लिस्टोलया स्व. लालकाजी श्रेष्ठ व स्व. प्रेमबहादुर श्रेष्ठं यानाच्वंगु खःसा थौंकन्हय्‌ वय्‌कःपिं मदये धुंकाः थुकिया जिम्मा कयाच्वंपिं सुं मदु ।

कोर्छे त्वाःया नारांद्यः
क्वय्‌या त्वाःया मू लँपुं कोर्छे त्वाः व गुरकोट त्वाःया दथुुइ अप्पां दनातःगु चिग्वःगु देगः दु । देगःया च्वय्‌ लीया गजू दु ।
देगः दुने ल्वहंया प्यपा ल्हाः दुम्ह नारायणया मूर्ति दु । थुगु देगःया स्थापना याःम्ह व तिथिमिति छुं लुइकेफयाच्वंगु मदु ।

श्यामसुन्दर त्वाःया नारांद्यः
क्वय्‌ त्वाःया रानीपुखूया पश्चिमपाखे मूलँपुया उत्तरपाखे अप्पां दनाः बांलाक सिँयागु कलात्मक झ्याः समेत दुगु देगः दु । देगःया च्वय्‌ लीया गजू दु । थ्व देगःया छचाःखेरं थीथी द्यःपिनिगु कलात्मक मूर्ति कियाः त्वानाःसिँ तयातःगु दु । देगः दुने ल्वहंया थ्यंमथ्यं ३ फिटया नारायणया मूर्ति दु ।

थ्व देगः दुने विष्णु द्यःया नापं गोपिनारायणया मूर्ति व लीया गरुडया मूर्ति दु । अन दुगु मूर्ति मध्ये छगू मूर्तिया तुतिइ व जँधुलिइ संस्कृत व नेपालभाषां च्वयातःगु दु, गुकी हर्षराज भारो, मां पदूमयी व उजितसहित थ्व सालिक दय्‌कूगु, ने सं ६४४–वि सं १५८१)जेष्ठ शुक्ल पञ्चमी । दयेकूम्ह ठाकुरया तिरिमय्‌जु रुपलक्ष्मी धकाः च्वयातःगु दु । थ्व हे देगःया नामं थ्व थाय्‌यात श्यामसुन्दर त्वाः धयाच्वंगु दु ।

राइतीया नारांद्यः
श्यामसुन्दर देगःया भचा च्वय्‌ पश्चिमपाखे राइती (स्वह्राः हिति) दु, उकिया हे न्ह्यःने देगः छगः दु । उगु देगःयात नारायणदेउ धाइ । देगः दुने हाकुगु ल्वहंया थ्यंमथ्यं ३ फिट तःधिकम्ह प्यपा ल्हातं गदा, शंख, चक्र व पलेस्वां ज्वनातःम्ह नारायण दु । अथे हे मेपिं चिधिकःपिं नारायणया मूर्तिया लिसें कलात्मक उमामहेश्वरया मूर्ति दु । तःधिकम्ह नारायण
ने.सं. ६४४ (वि.सं १५८०) द्वाल्खाया जुजु उजितदेवं स्थापना याःगु अभिलेख दु ।

नाट्येश्वर
भीमेश्वर नगरपालिकाया वडा नं ४ दुंगल त्वाःया दथुइलाक लँपुसिथय्‌ दक्षिण मोहडाय्‌ नाट्येश्वरया द्यःछेँ दु । थ्व द्यःछेँ छतँजा जक दु । छचाःखेरं अप्पां दनातःगु व च्वय्‌ जस्ता तयातःगु दु । महाद्यःया अनेक रुप मध्ये नाट्येश्वर नं छगू खः । म्ये हालेगु व प्याखं हुलेगु ज्याय्‌ बांलाक नासलं लीमा धकाः नाट्येश्वरया पुजा याइगु खः । नाट्येश्वरया थ्व हे रुप धकाः दइमखु । थन नं ल्वहंयात नाट्येश्वर द्यः भाःपाः थापना यानातःगु दु । अथे हे हे द्वाल्खाय्‌ दुपिं अनेक गणेद्यः स्वयां पाःम्ह च्यापा ल्हाः दुम्ह नागं कुइका च्वंम्ह गणेद्यः पश्चिम कुंचाय्‌ तयातःगु दु । नाट्येश्वर द्यःछेँया न्ह्यःने लँसिथय्‌ प्यकुंलाःगु दबू छगू नं दु ।
छुं नं कथंया गायन व नृत्यया अभ्यास थन हे दबुलिइ च्वनाः याइगु खः । थुकिया छुं गुथि वा पुजा याइपिं व्यवस्था यानातःगु मदु । गायन व नृत्य सुं न्हूम्हेसित वा जात्राबलय्‌ छुं प्याखं क्यनेमाःसा थन नाट्येश्वरयात निं न्हापां पुजा याइ । अथे हे गुंलाबलय्‌ पिहांवइगु टाकटुके (राधाकृष्ण नाच) प्याखं हुलेत वइपिं न्हूगु जोडीं नं किसली तयाः न्हापां थन निं पुजा यायेमाःगु चलन दु । मोहनिया लिसें माघं व सिथिनखःबलय्‌ थन स्थानीयबासीं पुजा यायेगु याइ । थ्व नासःद्यःयाथाय्‌ मिसात वने मज्यू धाइ ।

नारायणदेउ (नारायणघाट)
द्वाल्खा शहरया पश्चिमपाखे जिलु वनेगु लँपुइ थ्यंमथ्यं छगू फिट ताःहाकःगु हाकुगु ल्वहंया सत्यनारायणया मूर्ति दु । नारायणद्यःया नामं हे थ्व थाय्‌यात नारायणदेउ धाःगु खः । थ्व हे द्यःया देगःया न्ह्यःने पूर्वपाखे ल्वहंया स्वह्राः हिति दु । देगः व हितिया भचा क्वय्‌ पाखाय्‌ स्थानीयतय्‌सं स्वंगू पक्की घाट व फल्चा वि.सं. २०४६ सालय्‌ दयेकूगु खः । थुगु घाटय्‌ मनूतय्‌गु दाहसंस्कार, तीर्थ, श्राद्ध व पिण्डदान यायेगु चलन दु । अथे हे कर्म मखंकूपिं मस्त व आर्थिक स्थिति बांमलाःपिनि मृत्यु जुल धाःसा घाट लिक्कसं च्वंगु करन्डी चउरय्‌ गाःखनाः ल्हाकीगु चलन दु । न्हापा थन घाट मदुगु इलय्‌ द्वाल्खा व चरिकोटवासीतय्‌सं तामाकोशी वनाः दाहसंस्कार यायेगु यानाच्वंगु खः ।

पशुपति महाद्यः
भिंद्यः देगःया पूर्वदक्षिण कुंचाय्‌ थ्यंमथ्यं छगूत्या फिट तःधिकःम्ह पञ्चमुखी महाद्यःया मूर्ति दु । मूर्तिया पश्चिमपाखे स्वकाः बसाहा तयातःगु दु । थ्व न्हापांनिसें दुगु मखु । कलंकी, येँया छम्ह युवा सन्यासी सिंहवनस्थित वनदेवी देगःया न्ह्यःने भिखाचा दयेकाः च्वनाच्वंगु बखतय्‌ डोक्छे निवासी स्व. देवनारायण श्रेष्ठया काय्‌िपन्सं स्थापना यानाब्यूगु खः । लिपा सन्यासी उगु थाय्‌ त्वःताः वनेधुंकाः संस्थापकतय्‌सं हे २०६५ साल फागुनय्‌ थन स्थापना यानाब्यूगु खः ।
न्हापा थन थासय्‌ कृष्णया मूर्ति दुगुयात लिपा उत्तरपूर्वय्‌ तयाबिल । अनंलिपा दक्षिणपाखे पूर्वनिसें पश्चिम कुंचाय्‌ ल्वहंया थां दयेकाः गं तयातःगु दु । दथुइ दक्षिणपाखे वनेगु ध्वाखा दु ।

पशुपति महाद्यः
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं ४ य्‌ पिंगल त्वाः दु । वडा नं. २ व ४ या सिमानाय्‌ लाःगु थ्व त्वालय्‌ छतँजाःगु पशुपति महाद्यः दु । देगः दुने महाद्यःया चतुर्मुख शिवलिंगया नापं गौरी माताया मूर्ति अले नारायणया कलात्मक मूर्ति दु । च्वय्‌या भागय्‌ आकाश भैरवया मूर्ति दु । जमिनं थ्यंमथ्यं ३ फिटया दबू दयेकाः अप्पाया प्यकुंलाःगु देगः दयेकातःगु दु । पःखाः अप्पां हे दयेकातःगु दु । देगलय्‌ थीथी द्यःपिनिगु मूर्ति तयाः कलात्मक सिँया झ्याः, लुखा व त्वानाःसिँ दु । पश्चिम लुखा न्ह्यःने ल्वहंया बसाहा दु । थ्व देगः गबलय्‌ सुनां दयेकल उकिया अभिलेख मदु । थन भक्तजनतय्‌सं नित्य पुजा याइगु बाहेक मोहनिबलय्‌ भीमेश्वरया गुथियारपाखे राजकुलेश्वरय्‌ पुजा ज्वलं तयार यानाः थन द्यः पुजा याइगु चलन दु ।

बनारसी (मातेश्वर महाद्यः)
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. ३ स्थित त्रिपुरासुन्दरी देगःया लिक्क वनय्‌ पूर्व दक्षिण तथा दोल्ती खोला व तामाकोसीया लिक्कसं प्यकुंलाःगु अप्पाया मण्डपय्‌ थ्यंमथ्यं २ फिट तजाःगु शिवलिंग आकारया महाद्यःया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । अनसं हे नापं आः स्वह्राः (न्हापा निह्राः) ल्वहंया हिति व फल्चा दयेकातःगु दु ।
थ्व हे थाय्‌यात बनारसी धायेगु याइसा थनया महाद्यःयात मातेश्वर महाद्यः धाइ । थन मांया ख्वाः स्वयेगु आमाइकुन्हु म्वःल्हुयाः महाद्यःया पुजा यायेगु चलन दु । उकिं थुगु थाय्‌यात मातातीर्थ नं धायेगु याः । थुगु थाय्‌ व द्यः सुनां गबलय्‌ थापना यात धइगु खँ गनं हे उल्लेख जुयाच्वंगु मदु । थन मां अबुया लिसें परिवारया न्ह्याम्ह जःपिं मदसां श्राद्ध यायेगु यानाच्वंगु दु । अथे हे अबुया ख्वाः स्वयेगु दिंकुन्हु नं थन वयाः म्वःल्हुयाः महाद्यःया दर्शन यायेधुंकाः थनया हितिया लः ज्वनाः भीमेश्वरया नापं मेमेपिं द्यःपिन्त तक जलअर्पण यायेगु चलन दु ।
अथे हे माघ महिनाय्‌ स्वस्थानी बाखं क्वचाइगु पुन्हिकुन्हु सहस्र जलधारा हायेकेगु निंतिं नं थन हे वनाः सहस्र प्वाः दुगु चाघलय्‌ लः तयाः छ्वालिया ह्वतं सकसितं जल प्रसाद बीगु परम्परा दु । सहस्रधारा थुगु हे थासं न्ह्याइगु खः । अथे हे मोहनिबलय्‌ नवरथ वनेकथं गुन्हु गुंगू हितिइ म्वःल्हुइगु मध्ये थ्व बनारसी हिति नं लाः ।

बालकुमारी व कुमारी छेँ
द्वाल्खा वडा नं. २ दुंगल त्वाःया दक्षिणपाखे तामाकोसी खुसिइ वनेगु लँपु दु । उत्तरपाखे जंगल । व हे जंगलया दथुइ प्यखेरं अप्पां दयेकातःगु थाय्‌ दु । व हे पःखाःया दुने स्वपा अप्पा जमिनय्‌ थुनातःगु दुसा लिउनेपाखे ताहाकःगु ल्वहं थनातःगु दुसा न्ह्यःने मेगु ताःहाकःगु ल्वहं बँय्‌ लायातःगु दु । थ्व हे ल्वहंया तःलय्‌ तान्त्रिक विधिकथं बालकुमारीयात कुनातःगु धाइ । प्राचीन शहर द्वाल्खा भीमेश्वर टसिचा त्वालय्‌ कुमारीया छेँ दु । मल्लकालीन कलाकौशलकथं परम्परागत नेवाः शैलीया बुट्टा कियाः झ्याः खापा तयातःगु दु । थ्व नितँजाःया छेँ खः । विं. सं. २०७७ साल चैतं समाजसेवी एवं उद्यमी लक्ष्मण श्रेष्ठया ल्हातं जग तयेगु ज्या जूगु खःसा वि.सं. २०७८ सालं दयेके सिधयेकूगु खः । कुमारी भवनया विधिवत् उलेज्या धाःसा वि.सं २०७९ साउन १९ गते याःगु खः । थुगु छेँ दयेकेया नितिं उगु ईया वडा नं. २ या वडा अध्यक्ष विराजमान श्रेष्ठया कुतलं समाजसेवी लक्ष्मण श्रेष्ठ, भीमेश्वर मन्दिर तथा पुजा व्यवस्थापन समिति व मेपिं दातात व भक्तजनतय्‌गु आर्थिक ग्वाहालिं सम्पन्न जूगु खः । थुगु हे द्यःछेँपाखें दँय्‌दसं गुंलाबलय्‌ न्यान्हु न्याचा तक भैरव कुमारी पिहां वइगु खः । थ्व भवन मदयेकूनिबलय्‌ न्हापाया द्यःछेँ दुनावंगुलिं जस्तां छचाःखेरं पःखाः ग्वयातःगु छेँय्‌ पुजाविधि सम्पन्न यानाः भैरवकुमारीयात जात्राया इलय्‌ पितहइगु खः । न्हापान्हापा पिंगल त्वाः व टसिचा त्वाः निगू थासं पालंपाः भैरवकुमारी पितहइगु यानाच्वंगु खःसां पिंगः त्वाःया द्यःछेँ दुनावंगुलिं दँयदसं टसिचा त्वालं जक हे थुगु जात्रा न्ह्यानाच्वंगु दु ।

बुद्ध मूर्ति
द्वाल्खाय्‌ बौद्ध स्तुप, चैत्य व ल्वहंया बुद्ध मूर्ति आपालं दु । तर धातुया बुद्ध मूर्ति व बज्र मदु । न्हापान्हापा दुगु खःसां व तनावने धुंकल । आः वयाः वि.सं. २०६८ साल चैतया ३० गते च्वय्‌ त्वाःया सेंगु दुगु थाय्‌या लिउनेपाखे, (टक्सार छेँ दुथाय्‌) विहाछेँ त्वाःया प्रांगणय्‌ तःधिकःम्ह बुद्धया मूर्ति थापना यानातःगु दु । बुद्धया मूर्ति प्यकुंलाक अप्पाया दबू दयेकाः दथुइ अप्पाया हे प्यकुंलाःगु थ्यंमथ्यं ४ फिटया आसन दयेकाः उकिया द्यःने बुद्धया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । उगु हे मूर्ति दुगु दबूया क्वसं ल्वहंया धर्मधातुया च्वय्‌ बज्रसमेत तयातःगु दु । थुम्ह बुद्धया मूर्ति ४ फिट ५ इन्च खः । यल, ओकुबहालया शाक्य परिवारपाखें द्वाल्खायानिंतिं थुम्ह द्यः उपहारस्वरुप स्थापना यायेत ब्यूगु खः ।

भिंद्यः
द्वाल्खा भिंद्यःया मूर्ति व देगः गुबलय्‌ सुनां स्थापना याःगु धइगु छुं लिखित प्रमाण मदु । परापूर्वकालय्‌ थ्व थाय्‌ घना जंगल खः । उबलय्‌ उत्तरपूर्व ल्हासा वये वनेया लँपु खः गुगु आः तक नं कायम तिनि । जनकथन कथं १२ म्ह भरियातय्‌सं जा थुयाः नयेत निगः ल्वहं मालाः, छगः अन हे दुगु ल्वहं तयाः जा थूबलय्‌ छथाय्‌ जा कचवं वंगुलिं तमं नया भाटां ल्वहंतय्‌ पालाः बीवं दुरु व हि ल्वाकज्याःगु तरल पदार्थ बाःवःगु खनाः ग्यानाः क्षमा फ्वनाः थःगु लँपु लिनावन । लँय्‌ नाप लाःम्ह छम्ह जोगीं व ल्वहं भिंद्यः खः उकियात देगः दयेकाः पुजा या धयाःअलप जुल, अले भरियातय्‌सं देगः दयेकाः दँय्‌दसं मोहनिया अष्टमीकुन्हु १२ म्ह दुगु बलि बीगु कबुल यानावन ।
कालान्तरय्‌ छम्ह जुजुं देगः व पःखाः दयेकाः लुँयागु पौ तयाबिल । कन्हय्‌कुन्हु पौ दुनाच्वन । कथहं वहः व सिजःया पौ समेत तयाः दयेकूसां दक्वं दुनावन । जुजुयात जितः पौ तइगु मयः खुल्ला हे यानाब्यू धकाः धाःगु म्हगसय्‌ म्हनेवं देगलय्‌ पौ मतल । थौंकन्हे धाःसा कर्कटया पाता अस्थायी रुपं वाफसं मदायेकेत तयातःगु दु । देगःया प्यकुनय्‌ प्यम्ह लीया नागं कुइकातःगु दु ।
भिंद्यःयात एक शिला तीन अवतार नं धाइ । सुथय्‌ भिंद्यःकथं पुजा याइ । ९ बजे लिपा रुदीसहित शिवया पुजा याइ । थुगु इलय्‌ बलि बीगु छुं पुजा जुइमखु । न्हिनय्‌ लुँवहःया तिसां तिइकाः राजपुजा याइ । थ्व पुजा न्हिथं जुइगु पुजा खः । सनिलय्‌ दक्वं तिसा क्वकयाः भण्डारय्‌ तयाः मत बीगु ज्या जुइ । हिन्दु धर्म कथं शिवयात बलि बिइमज्यू तर भगवतीया अंश नं दुगु हुनिं नखःचखःबलय्‌ भिंद्यःयात पञ्चबलि व म्येय्‌ बलि बीगु याइ । द्वाल्खा भिंद्यःयात विशेष कथं त्रिदेवया अंश छथासं दुगु कथं कयातःगु दुसा घटना सूचकया रुपय्‌ चःति वइगुयात कयातःगु दु ।

भिंद्यः देगःया परिसय्‌ दुपिं द्यःपिं
भैरव : द्वाल्खा भिंद्यःया मूल देगःया पश्चिमउत्तरपाखे अप्पां दयेकातःगु चिग्वःगु देगः दु । थ्व जमिनं ३ फिट च्वय्‌ ला । थुगु देगःयात भैरवया प्रतीक कथं पुजा यायेगु चलन दु । न्हापा थन भैरवया हे मूर्ति दुगु खःसां लिपा खुयायंकूगुलिं साधारण ल्वहंयात हे भैरव कथं हना वयाच्वंगु दु । देगःया जवंखवं चिधीम्ह गणेद्यःया मूर्ति दु लिसें जवपाखे च्यागू फिट तजाःगु नया त्रिशूल व डमरु तयातःगु दु । गुंपुन्हिया निन्हु लिपांनिसें न्याचा तक कुमारी जात्रा पिहांवइ । उगु जात्राय्‌ हाकुम्ह भैरव जूम्ह पात्रं थ्व हे भैरव देगःया न्ह्यःने आराम यायेमाःगु चलन दु । अथे हे मोहनिया एकादशीकुन्हु जुइगु खड्गजात्रालय्‌ सेनापति जुइम्ह याकर गण थ्व हे भैरव देगःया न्ह्यःने आराम यायेगु चलन दु । पञ्चबलि, एकल पुजा, महास्नान पुजा, मोहरिया गुथि पुजा, मोहिनिबलय्‌ थन बलि बीगु चलन दु ।
हनुमान : भैरव देगःया पूर्वपाखे उत्तर वनेगु लँया जवपाखे थ्यंमथ्यं एक फुटया हाकुगु ल्वहंया हनुमान मूर्ति दु । थ्व मूर्ति भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं ३ पुखुर्चा छेँ जुयाः थौंकन्हय्‌ थापाथली येय्‌ँ च्वनाच्वंम्ह केदारमान सिंह श्रेष्ठं २०६५ साल चैत ३१ गते स्थापना याःगु खः ।

भिंद्यःया देगः :

द्वाल्खाया भिंद्यः नेपालय्‌ तसकं महत्वपूर्ण व ऐतिहासिक कथं म्हसीका दुगु देगः खः । द्वाल्खा बजाःया वडा नं. २ लय्‌ थ्व भिंद्यः विराजमान जुया च्वंगु दु । थ्व देगः छतजाः जुया च्वय्‌ खुल्ला यानाः दयेकातःगु देगः खः । थ्यंमथ्यं १७ फिट हाकः व १४ फिट ब्या दुगु अप्पां दयेकातःगु देगः खः । देगः दुने भिंद्यःया मूर्ति मखसें स्वकुंलाःगु छगः हाकुगु शिला यात हे भिंद्यः कथं कयातःगु दु । शिलाया च्वय्‌ म्हासुगु नागपास यखायातःगु दु । भिंद्यःकथं नालातःगु शिला थ्यंमथ्यं १४ इन्चि हाक व ६ इन्चि ब्यायागु खः । न्ह्यःने निगू तहया लीया आसन दु । आसनय्‌ न्यागू नैवेद्यपात्र तयातःगु दु । भिंद्यःया जवय्‌ कुन्ती व खवय्‌ द्रौपदीया प्रतीक कथं स्वकुंलाःगु शिला दु । अथे हे उत्तर व दक्षिणरिखेया कुंचाय्‌ नहकुल व सहदेवया स्वकुंलाःगु शिला दु । भिंद्यःया च्वय्‌ सुनौलो छत व गजू दु । अथे हे जवंखवं भक्तजतय्‌सं छानातःगु लीया राष्ट्रिय ध्वाँय्‌ दु ।
उत्तरपाखे हे लीया तःग्वःगु गदा दुसा नया त्रिशूल नं दुु । भिंद्यःया लिउनेया ब्वनिसें द्रौपदीया शिला तक जलकुण्ड दु । थ्व जलकुण्डय्‌ द्वाल्खा बजारं ६ कोस पश्चिम उत्तरय्‌ १२,६८२ फिट तजाःथाय्‌ च्वंगु कालिञ्चोक भगवती कुण्डंनिसें जल वइगु जनविश्वास दु । थ्व जलकुण्ड सुनावन धाःसा देशय्‌ वा मवइगु व अनिकाल जुइ धइगु जनकथन दु । भिंद्यःया न्ह्यःने प्यकुंलाःगु लीया महामण्डल दु । अनंलिपा मेगु थाय्‌ अप्पां सियातःगु दु ।
दक्षिणपाखे लः व हि बाः वनीगु धः दयेकातःगु दु । भिंद्यःयात तप्यंक बलि मबिसें ग्वंगः व भाले हँय्‌ मन्दलय्‌ तयाबीगु याइ । भिंद्यःया मू लुखा पश्चिम स्वयाच्वंगु दु । मूलुखा च्वय्‌ भिंद्यःया मूर्ति, नागपास, गरुड, भैरव व मेमेपिं द्यःपिनिगु मूर्ति तयाः तोरण तयातःगु दु । मूलुखा जवंखवं अप्पाया कलात्मक निम्ह द्वारपाल दु । देगः दुहां वनेगु न्हापांगु स्वाहाने निम्ह ल्वहंया सिंह जवंखवं दुसा अथे हे निगू हे दिशाय्‌ फल्चा दयेकातःगु दु । स्वाहानेया क्वसं भण्डार छेँ दु ।

मञ्जुश्री (सरस्वती)
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. २ स्थित पाखलातीया उत्तरपूर्व डाँडाय्‌ सरस्वतीया देगः दु । मञ्जुश्री अवस्थित थुगु थाय्‌यात तिलिञ्चो धाइ । थन दुम्ह सरस्वतीयात मन्देश्वरी, मन्नेश्वरी व मञ्जुश्री नं धायेगु याः । चकंगु थासय्‌ जमिनं निगू तह च्वय्‌ ल्वहंया हे चिग्वःगु देगःचा बांलुइका दयेकातःगु दु । मूर्तिया न्ह्यःने निपा पालि ल्वहंया दु । न्हापान्हापा थन ल्वहंया हे प्यपा ल्हाः दुम्ह सरस्वतीया मुर्ति दु धाइ ।
मूर्ति गबलेंनिसें मदुगु खः मस्यू, तर वि.सं २०७९ सालतकया अवस्थाय्‌ थन सरस्वतीया मूर्ति मदयाच्वने धुंकल । देगःया पश्चिम उत्तर कुंचाय्‌ गणेश व कालिञ्चोक भगवतीया आकारविहिन मूर्ति दु । वि.सं. २०७९ सालपाखे हे देगःयात न्हूगु स्वरुपकथं पुलांगु देगःयात दुने तयाः न्हूगु सिँया थां दयेकाः च्वय्‌ लीया पाताया छत दयेकाः च्वकाय्‌ ली या गजू समेत तयेधुंकूगु दु । अथे हे गणेश व कालिञ्चोक भगवतीया मूर्ति समेत हाकुगु ल्वहंया न्हूम्ह तयाः प्राणप्रतिस्था यायेधुंकूगु दु । वि.सं. २०७९ सालय्‌ हे श्रीपञ्चमीया अवसरय्‌ उगुु लागाय्‌ हाकुगु ल्वहंया सरस्वती समेत स्थापना यायेधुंकूगु अवस्था दु । थ्व डाँडाय्‌ थ्यंकेत व्यवस्थित रुपं लँपु व स्वाहाने तयातःगु दु । थन विशेष यानाः श्रीपञ्चमीकुन्हु द्वाल्खाया लिसें जःखःया मनूत नं पुजा यायेत वयेगु याः । नापनापं पिकनिक व विदाया न्हिकुन्हु सिचुगु फय्‌ व वाउँगु प्राकृतिक दृष्य स्वयेत मनूत वनेगु याः । थन मञ्जुश्रीया स्थापना सुनां गबलय्‌ याःगु धयागु प्रमाण मदु । मञ्जुश्री चीनं नेपाः वयेत थ्व हे लँपुं जुनाः वंगुया लुमंतिइ थ्व अभयपुर द्वाल्खाय्‌ मञ्जुश्रीया थापना जूगु जुइमा धयागु धापू दु ।

महाभारत कालीन चित्र : भिंद्यः देगःया लिउनेया पःखालय्‌ अप्पाया पःखाः दु । उगु पःखाःया दथुइ महाभारतया घटना चित्रित जुइ कथं पुलां पुलांगु मूर्ति अप्पाय्‌ हे कियाः दयेकातःगु दु । थुपिं न्हापांनिसें हे अन दुगु मूर्ति खः ।
मेमेगु : द्वाल्खा भिंद्यःया देगः पश्चिमपाखे मूलँपु व मूध्वाखा दु । अथे खयांनं देगःया परिसरय्‌ उत्तर व दक्षिणपाखे वये वनेत मेगु ध्वाखा दयेकातःगु दु । देगः न्ह्यःने पश्चिमपाखे तःतःग्वःगु गंया लिसें थ्यंमथ्यं छगूत्या फिट ब्या व २० फिट हाकःया ल्वहंया प्यकुंलाःगु स्तम्भ दु । थ्व स्तम्भया च्वय्‌ ल्हाः ब्वयेकाच्वंम्ह लीया सिंह दु । व बाहेक थ्यंमथ्यं १६ फिट ताःहाकःगु प्यंगू स्तम्भ नं दु । गुगुं स्तम्भय्‌ लीया चिधिकःपिं सिंह व गुगुं स्तम्भय्‌ल्वहंया पलेस्वांया द्यःने सिंह तयातःगु दु । लिसें तग्वःगु चिग्वःगु गंया नापं थीथी हाकःया त्रिशूल नं तयातःगु दु । देगःया छचाःखेरं पःखाः दनाः रेलिंगया बार तयातःगु दु । देगःया क्वसं उत्तरपाखे स्वह्राः हिति दु ।

राइती (राजहिति)
भीमेश्वर नगरपालिका वडा नं. २ अन्तर्गत क्वय्‌ त्वालय्‌ नारायणदेउ देगःया लिउनेसं पश्चिमपाखे राजहिति दु । ल्वहंया स्वह्राः हिति दुगुलिं थ्व हितियात स्वह्राःहिति वा तीनधारा धाइ । द्वाल्खाली भाषां राइती धाइ । राजहिति खँग्वलं अपभ्रंश जुया राइती जूवंगु खः । चलनचल्ती कथं स्वपुवती धकाः स्थानिय भाषां धायेगु या । स्वपू हिति मध्ये जवंखवं भचा चिहाकःगु व दथुइ ताःहाकःगु ल्वहंया मकर आकारया हिति दु । स्वह्राःहितिया जवय्‌ फल्चा दयेकातःगु दु । हितिइ कुहांवनेत ल्वहंया स्वाहाने दु । हितिया च्वय्‌ मनू न्यासि वनेजीक ल्वहं लानातःगु दुसा अंगलय्‌ थीथी द्यःपिनिगु मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । उत्तरपाखे पञ्चमुखी महाद्यः, अथे हे नारायण, सरस्वती, गणेश, कुमार, सूर्य, मच्छेनारायण, कृष्ण, बाराही, व मेम्ह छम्ह द्यः (छय्‌ंया ब्व मदु गःपःनिसें तुति तक जक दुम्ह) तयातःगु दु । थुगु राजहितिया महत्व द्वाल्खाया विशेष सांस्कृतिक पर्वय्‌ आपालं दु । थनया लः स्थानीयवासीया त्वनेत, वसः हीत जक मखसें मोहनिया घटस्थापनाकुन्हु नःलास्वां पीत थ्व हे हितिया लः मदयेकं मगाः । अथे हे अष्टमी दुर्गापुजाया नितिं नं थनया हितिइ पुजा यानाः जक हे दुर्गा स्थापना याइ । दशमीकुन्हु हिपाथामीत बहिर त्वाःया चक्रमण्डपय्‌ म्येययात स्वकः प्रहार यानाः थ्व हे हितिः म्वःल्हुइमाःगु परम्परा दु । थ्व राइतीया मर्मत निक्वःस्वक्वः यायेधुंकूगु दु । दकलय्‌ लिपा न्हूकथं दयेके धुंकाः असोज १, २०७९ सालय्‌ उद्घाटन याःगु खः ।

विष्णु नारायण
द्वाल्खा भीमेश्वर नगरपालिकाय्‌ तःधीपिं व चिधीपिं यानाः विष्णुनारायणया तःगू मूर्तिया लिसें देगः दु ।

हरसिद्धि देवी
भीमेश्वर नगरपालिकाया वडा नं. २ या क्वय्‌ त्वालय्‌ बहिर त्वाः दु । उगु हे त्वालय्‌ चिकिचाधंगु देगः छगः दु । (न्हापा थ्व देगःया स्वरुप तिकिझ्याः समेत दुगु नितँजाया द्यःछेँ खः ।) दुने देगलय्‌ हरिसिद्धिया मूर्ति दु । पुलांगु स्वरुप स्यनेधुंकाः हाकनं न्हूगु मदनेवं थौंकन्हय्‌ छेँया दथुइ खालिगु थासय्‌ थ्व देगः तयातःगु दु । देगःया न्ह्यःने चक्रदबू दु । हरिसिद्धि देवीया स्थापना गबलय्‌ सुनां यात धयागु प्रमाण छुं मदु । द्यःया पुजारी उगु हे त्वाःया श्रेष्ठ थरया थकालि जुइगु चलन दु । नित्यपुजा व नखःचखःबलय्‌ मूलपुजारीं हे द्यः पुज्यायेगु यानाच्वंगु दु । द्यःयाथाय्‌ दुने देखा कयातये धुंकूपिं जक दुहां वनेज्यू लिसें मिसापिं दुहां वने मज्यू धइगु धापू दु । थ्व द्यःया निंतिं न्हापा भिंmन्याफा (१५ पाथी) पुसा वनीगु ग्वारम्पुल बुँ व नारचा बुँ समेत जग्गाया व्यवस्था यानातःगु खः । मर्मत संभार यायेमाःसां व हे जग्गां वःगु ध्यबां यायेगु व्यवस्था यानातःगु खः । लिपा जग्गा संरक्षक व हकवालातय्‌सं जग्गा मियाबीवं म्यूम्ह वा न्यानाकाःम्ह सुंपाखें गुथि व देगःया संरक्षण यायेगु धइगु प्रष्ट मजुइवं अथें थाति लानाच्वंगु स्थानीयया धापू दु । द्वाल्खाया भैरवकुमारी जात्रा, मोहनिया खड्गजात्रा थेंजाःगु सांस्कृतिक जात्रा थ्व हे देगःया न्ह्यःने जुइगु परम्परा आः तकं न्ह्यानाच्वंगुु दनि । अथे हे १२ दँया छक्वः जलप्याखं पिदनीबलय्‌ द्वाल्खाय्‌ समेत वनाः थनया चक्रदबुलिइ प्याखं हुइकेगु परम्परां दु । उगु परम्परा सच्छिदँ मल्याक दीधुंकाः तिनि वि.सं. २०७९ सालया चैतपाखे हाकनं निरन्तरता काःगु दु ।