बौ रत्न बज्राचार्य व मां बाबा बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०८७ (वि.सं. २०२४ असार १६) कुन्हु येँया फसिक्यबया भुजिंबहाः त्वालय् बूगु खः— निर्मल बज्राचार्य । साहित्यकार भाजु बज्राचार्यं विज्ञानया विषयय् (एमएससी) ब्वनेज्या यानादीगु खःसां थःगु मांभाय् प्रतिया माया दुम्ह जूगुलिं थःगु च्वसा नेपालभाषा साहित्यय् नं न्ह्याकादिल । भाषा साहित्य ख्यलय् वय्कःया विधा निबन्ध, स्वास्थ्य सम्बन्धी च्वसु व छधाः प्याखं खः । अथेसां भाजु बज्राचार्यया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वखँ सर्गतय् न न्याइ गुकथं (इनाप, ने.सं. ११०६) खः । वय्कःया थीथी पत्रपत्रिकाय् परम्परागत वासःतासः विषयया आपालं च्वसु पिदंगु दु । नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व ख्यालः कासाय् ब्वति कयाः थीथी सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह बज्राचार्य छम्ह लोकंह्वाःम्ह एफ.एम.या ज्याझ्वः न्ह्याकामी नं खः ।
NewaGyanKosh
-
निर्मला श्रेष्ठ
मय्जु निर्मला श्रेष्ठया जन्म अबु हरिगोबिन्द श्रेष्ठ तथा मां रामप्यारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं १०८५य् यलया त्यागः त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानाः पाटन संयुक्त क्याम्पसय् नेपालभाषा विषय हे प्राध्यापन यानाच्वनादीम्ह मय्जु निर्मलां थःगु च्वसा नं नेपालभाषाया पठनपाठननाप सम्बन्धित विषयपाखे हे न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्कःया हस्तलिखित लय्पौ—नेपालया विश्लेषणात्मक अध्ययन (ने.सं ११४०) नांगु सफू पिदंगु दुसा फुटकर च्वसुया रुपय् थीथी पत्रिका गथे नेपालभाषा, लुमन्ति दबू , कुलां आदिइ प्रकाशित जूगु दु । नेपालभाषाया पठनपाठन बाहेक थ्वय्कः —लोकसाहित्य परिषद्या दुजः जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दुसा चक्रपरंहंस योग सेवाया छम्ह सल्लाहकार नं खः । थ्वय्कलं चैनलाकौल पुरस्कार, दीर्घसेवा पदक, गौरी अनन्त सिरपाः, रेवतिरमानन्द धार्मिक पुरस्कार आदि प्राप्त यानादीगु दु ।
-
निर्मला श्रेष्ठ
निर्मला श्रेष्ठ नेपाःया नेवाः व खस संगीत ख्यलय् नांजाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्कःया जन्म ने.सं. १०७५ कछलाथ्वः पुन्हि, बुधबारखुन्हु येँया त्यःरया घवाननी जूगु खः । थ्वय्कः अबु बत्सलाल श्रेष्ठ व मां झुमादेबी श्रेष्ठया प्यम्हम्ह म्ह्याय् खः ।
मचाइलंनिसें रेडियोय् म्ये न्यन्यं थ्वय्कःया संगीत ख्यलय् नुगः क्वसाःगु खः । मचाबलय् त्वाःबहालय् च्वंपिनिगु इनापय् हिन्दी म्ये अले दबुली नं नेवाः लोकम्ये हालाजुइम्ह थ्वय्कःयात छन्हु म्ये हालेत नाचघरय् यंकल । अन छगू ज्याझ्वलय् बसन्त श्रेष्ठनापं सिलु म्ये हालादीगु खः । मिस्त लिबाःन्ह्यबाः मदयेक पिहां वने मज्यू धाइगु इलय् छेँय् मसीक म्ये हाः जुइमाःगु उबलय्या अवस्थाय् गुबलें म्ये रेकर्डया निंतिं चच्छि हे पिने नं च्वनेमालीगु जुयाच्वन । प्याखं हुलेगु नं मंदुम्ह थ्वय्कलं उबलय् दबुली आपालं लोक, ऋतु व भजन नेवाःम्ये हालादीगु दु । वय्कलं हालादीगु म्येया दकलय् न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा म्ये’ (ने.सं. ११००) खः । थुकी वय्कःया निपु म्ये ‘का न्हंै मैंचा मंसीर मैन्हास’ (द्वारिकालाल जोशीलिसें, च्वमि व लय् द्वारिकालाल जोशी) व ‘सितला माजु स्वहुने प्रजाया गथिन जुल हवाल’ दुथ्याः । अनं लिपा पिदंगु ‘निमन्त्रणा’ (ने.सं. ११०६) म्येहना प्याखनय् ‘वासवदत्ता’ भूमिकाया झिपुं मल्याक म्ये हालादीगु दु । दुर्गालाल श्रेष्ठया ‘बिहांचुलि’ म्येहना प्याखनय् नं वय्कलं म्ये हालादीगु दु । अले ने.सं.११०९ स पिदंगु ‘म्येयागु उपहार’ म्येचालय् फुक्क म्ये थःम्हं हे हालादिल । थुगु
म्येचाःया म्ये दुर्गालाल श्रेष्ठ व ध्रुबकृष्ण दीपं च्वयादीगु व वरिष्ठ संगीत सर्जक अम्बर गुरुङ्गं लसय् हनादीगु खः ।
न्हापा झ्वःछेँया प्रकाश पुस्तकालया ग्वसालय् जूगु सांगीतिक ज्याझ्वलय् हालेत दुर्गालाल श्रेष्ठया म्येय् थ्वय्कलं अम्बर गुरुङ्गयात लय् तयेकादिल । उगु म्ये खः ‘म्वाःल हुँ वनेसा थुलि खँ न्यनाहुँ’ । न्हू लसय् हनाः हालादीगु थ्व हे वय्कःया न्हापांगु नेवाःम्ये खः । थ्वय्कलं नास खलः, जन नाट्य परिषद व लेकाली समूहय् नं आवद्ध जुयादीगु दु । थ्वय्कलं दकलय् न्हापां मोहनकुमार श्रेष्ठपाखेंं शास्त्रीय संगीतया ज्ञान कयादीगु खः । लिपा संगीत महाविद्यालयपाखें रामप्रसाद राय, चन्द्रराज शर्मा व रंगराव कादम्बरीपाखें नं संगीतया ज्ञान कयादिल । संगीत ख्यलय् दुहां वयेःधुंकाः थ्वय्कलं नाचघरं, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान, त्रिभुवन विश्वविद्यालयया अर्न्तगत शिक्षा समितिइ ज्या यानाः हानं नाचघर हे लिहां झाल । नाचघरं ब्यूगु अवकासया विरुद्ध मुद्दा तयाः त्याकाः नारायणगोपाल गुरुवाचार्य जि.एम. जूगु इलय् वय्कः हानं अन लिथ्यंगु खः । थ्व हे झ्वलय् वय्कः थःगु प्रतिभा ब्वयेत सांगीतिक ज्याझ्वःपाखें निकः स्वकः जापान थ्यंकादिल । लिसें मेमेगु देसय् थ्यंक वनाः थःगु प्रतिभा ब्वयादीगु दु ।
वि.सं. २०२२ सालय् रेडियो नेपालय् म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादीम्ह उबलय् वय्कलं नारायणगोपालया म्ये ‘कुञ्जमा गुन्जियो स्वर कोयलीको’ हालाः स्वरपरीक्षा ताःलाका दीगु खः । लिपा नेपालभाषा ज्याझ्वः ‘जीवन दबुली’ नं आपालं नेवाःम्ये हालादीगु दु । अन वय्कलं शिवशंकर मानन्धर, नातिकाजी श्रेष्ठ व हुतराज शर्माया संगीतय् म्ये हालेगु यानादीगु खः । तता उर्मिला श्रेष्ठ व जिचादाजु हिरण्य भोजपुरे दुथ्याःगु लेकाली समूहया नं थ्वय्कः दुजः खः । थुबलय् हे हालादीगु लोकंह्वाःगु म्ये मध्यय् ‘रनबन घुमी बनबन डुली काफल पाक्यो’ व ‘नखेल्नु जुवा तर तास’ खः । थ्व पुचलं नं वय्कःयात म्येहालामिकथं म्हसीका बीत आपालं ग्वहालि जूवंगु खः । लिपा वरिष्ठ संगीत सर्जक अम्बर गुरुङ्गलिसें स्वापू ब्यायेधुंकाः वय्कःया संगीतय् आपालं लोकंह्वाःगु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्कलं स्वसःपुं मल्याक म्ये हाला दीधुंकूगु दु ।
वि.सं. २०५१ सालपाखे थ्वय्कः अमेरिकाया कोलोराडोय् च्वं झाल । अथे जुयाः वय्कः म्ये संगीत ख्यलं तापाये माःगु जक मखु नेपालपाखें छुं नं कथंया मान सम्मानत काये मखन । तर वि.सं. २०७४ पाखे अमेरिका, कोलोराडोया अन्तराष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाजलिसें मेमेगु संघसंस्थां हनेगु ज्या धाःसा जूगु दु । नीनिदँ लिपा वि.सं.२०७४ सालय् नेपाः वयाः हाकनं अन हे लिहां झाल । याकः जीवन हना च्वनादीम्ह थ्वय्कःया गुलि नं म्ये ल्यनाच्वंगु दु उकिं हे वय्कःया म्हसीका ल्यंकेत कुगाः । -
निर्वाणया त्वाथः
लोकबहादुर शाक्यया निर्वाणया त्वाथः कृति भाजु लाभरत्न तुलाधरं सम्पादन यानादीगु खः । थ्व छगू ध्यान विषयक विचारप्रधान, लिसें सुधार प्रेरक च्वखँ मुना खः । ने.सं ११३१ य् पुनमाया शाक्यं पिकयादीगु थ्व सफू च्वमि लोकबहादुर शाक्यया नुगः खँ कथं जमानसय् धार्मिक चेतना ब्वलंकेत तिबः जुइगु भलसा कयाः धर्मदान यायेत च्वयादीगु खः ।
-
निलः
निलः सफू विमल ताम्राकारया च्वखँ मुना खः । कुतः पिकाकःपाखें ने.सं ११२७ य् पिहांवःगु थ्व सफू विमल ताम्राकारया पुलांगु च्वखँत निलः, तुतां व ख्वबि दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफू पिहां वये न्ह्यः हे थ्व च्वखं थीथी स्वंगू नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् सिरपाः त्याःके धुंकूगु दु । अथे हे थुकी ग्वंगः च्वखँ नं दु ।
-
निवाः बहाः (जेतवर्ण महाविहार)
ख्वप भार्वाचो ध्वाखाया पूर्व दिशाया तँ (पाःचाः) क्वय्या तेखाचो त्वाः अले वंशगोपाल ताहाफल्चाया झिपलःति पश्चिमया लँ सिथय्या विहार हे जेतवर्ण महाविहार खः । क्वःनेया निवाः शाक्यतय् बसोबास दयाच्वंगु व निवाः शाक्यतय् चूडाकर्म याइगु बहाः जूगुलिं जेतवर्ण महाविहारयात निवाः बहाः धकाः नं म्हसीका वयाच्वंगु दु । विहार गुबलय् दयेकल धयागु दसि प्रमाण छुं मदु । तर थन च्वंपिं शाक्य संघया दुजःतय्सं थःपिंत गुण सिंह देवया सन्तान खः धकाः धया वयाच्वंगु दु । अध्ययन क्रमय् ने.सं. ७१४ लिपा यलया इतिल्हनेय् च्वंम्ह गुणसिंह बुद्धाचार्य ख्वपया गःछेँ त्वालय् च्वनाः ने.सं. ७३१ य् क्वाठण्डौया प्रसन्नशील महाविहारया लिबिछेँया लिक्क च्वंगु छेँ न्यानाः च्वंवःगु खः ।
जुजु जगज्योति मल्ल देवं क्वाठण्डौया गुणसिंह बुद्धाचार्ययात कुथुबहीया बछि अधिकार ब्यूगु जुल । थुकथं कुथुबहीया प्रतिस्थापित गुणसिंह देवं ने.सं. ७५१, ७५२ व ७५४ पाखे जेतवर्ण महाविहारया परिसरया छेँ बुँ न्यानाकाःगु ताडपत्रय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु । लिपा व हे गुणसिंह बुद्धाचार्य देवं ने.सं. ७५१ लिपा जेतवर्ण महाविहार निर्माण याःगु अनुमान यायेफु । अथे हे बहाःया क्वाःपाःद्यःया खवय् च्वंगु ताम्रपत्रय् जुजु रणजित मल्ल्या इलय् लुँध्वाखा दयेकूपिं गुणाकर (ने.सं. ८७१) छाःगु उल्लेख जुयाच्वंगुलिं जेतवर्ण महाविहार जुजु रणजित मल्लकाल न्ह्यः हे दयेधुंकूगु पुष्टि नं जू । न्यनेदु कथं गुणाकर देवपिंसं थुगु विहारय् च्वनाः नमुना लुँध्वाखा दयेकाःलि व हे अनुसार लुँध्वाखा दयेकूगु जुल । अथे हे थनया संघं लुँध्वाखायात हे विश्वकर्मा द्यः नालाः पुजाकर्म याना वयाच्वंगुलिं नं जेतवर्ण बहाःया संघ सदस्यत हे लुँध्वाखा दयेकूपिं खः धकाः पुष्टि जू ।
जेतवर्ण महाविहार चिधं जूसां प्यखेरं निवाः शाक्यतय्गु हे जक बसोबास दु । विहारया दथुइ दीपमाला सहितया बज्रधातु चैत्य दु । चैत्यया पूर्व दिशाय् दनाच्वंम्ह मैत्रेय बुद्धया क्वाःपाःद्यः दु । चैत्यया प्यखेरं प्यम्ह सिंह दु । क्वाःपाःद्यःया लुखाय् तोरण मदु तर चावलि, मकर, नाग, छेपु स्वरुपया बुट्टा अंकित जुयाच्वंगु दु । गन्धकुटीया जवय् अवलोकितेश्वर करुणामय व शाक्यमुनि बुद्धया प्रतिमा दु । अथे हे गन्धकुटीया खवय् पूर्व पश्चिम दिशाय् दसिकथं बसुन्धरा, लोकेश्वर, अभिताभ, भैरव व क्षेत्रपाल स्थापना यानातःगु दु । क्वाःपाःद्यःया जवंखवं निम्ह सिंह दु । विहार दुने छगः तुं दु ।
थुगु बहाःया संघया कथुबहीनाप स्वापू दु । उकिं जेतवर्ण महाविहारया संघ सदस्यतय् चूडाकर्म याइबलय् कुथुबहीया दीपंकर बिज्याके माःगु चलन दु । जेतवर्ण महाविहारया संघ सदस्यतय् आगंद्यः कुथुबहिलिइ पलिस्था यानातःगुलिं यायेमाःगु पुजाकर्म बौद्ध चर्या सकतां कुथुबहिलिइ हे याना वयाच्वंगु दु ।