नेपाः गाःया धर्म नेपाल संस्कृति व बुद्धधर्मया अध्ययेता भाजु बज्रमुनि बज्राचार्यं च्वयादीगु ने.सं ११३५ य् इन्द्रज्वाहर गुथिया आर्थिक ग्वाहालिं नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्रकाशनय् पिदंगु नेपाःगालय् प्रचलित थीथी धर्मसम्बन्धी सफू खः । झिगू अध्याय दुगु थ्व सफुलिइ न्हापांगु स्वंगू अध्याय धर्म संस्कृतिया परिभाषा, नेवाः वस्तिया संरचना व गुथिगान सम्बन्धी जूगु दुसा लिपायागु न्हय्गु अध्यायय् शैव, शाक्त, वैष्णव, जुदाइज्म, इस्लाम व बुद्धधर्म यानाः खुगू थीथी धर्मया म्हसीका दुसा दकलय् लिपांयागुली धार्मिक समन्वयया सम्बन्धी खँ दुथ्यानाच्वंगु दु ।
NewaGyanKosh
-
नेपाःमि
थ्व नेपाःमि (NEPAMI) सफूया च्वमि प्रा.डा. मृगेन्द्रलाल सिंह खः । वय्क: नेपाःया नांजाःम्ह तथ्यांकविद् खः । थ्व सफू खँल्हाबल्हा दबूया लुखां सन् २०१६ य् पिदंगु खः । नेवाःतय् स्थितियात दुवालेगु ज्या यानातःगु थ्व सफुलिइ नेवाः धयापिं सु खः ? धयागु खँ निसें नेवाःतय् थीथी जात्रा पर्व आदिया खँयात कयाः दुवालेगु ज्या नं जुयाच्वंगु दु । अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु थ्व छगू ग्यसुग्यंगु सफू खः ।
-
नेपाःया तान्त्रिक द्यः व तान्त्रिक पूजा
नेपाःया तान्त्रिक द्यः व तान्त्रिक पूजा बलदेव जुजु व सुरेन्द्रमान श्रेष्ठया संयुक्त लेखनय् पिदंगु संस्कृति विषयया सफू खः । च्वमिपिं जुजु व श्रेष्ठं हे पिकाकःया भूमिका निर्वाह यानादीगु थ्व सफू ने.सं. ११०५ य् पिथंगु खः । थ्व सफुलिइ नेपाःया तान्त्रिक द्यःत, झीगु संस्वृmतिइ सम्हय्या महत्व, ख्येँ सगं, नेपालय् द्यःखः जात्रा, खड्ग सुरक्षाया प्रतीक, मोहनि, स्वन्तिनखः व सीकाःभू यानाः च्यापु प्रबन्धात्मक च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं च्यापु च्वखँ मध्ये बलदेव जुजुया प्यपु व सुरेन्द्रमान श्रेष्ठया प्यपु च्वखँ थुकी दुथ्याः । थ्व प्रबन्ध सफुलिइ नेपाःया धार्मिक संस्वृmतिइ दुसुलाच्वंगु रहस्य व महत्व उजागर यायेगु कुतः जूगु दु । दसुया निंतिं नेपाःया तान्त्रिक द्यःत धाःगु च्वसुलय् महाद्यः व नारांद्यः थेंज्याःपिं पौराणिक द्यःत स्वयां आगंद्यः व दिगुद्यः थेंज्याःपिं तान्त्रिक द्यःत झीगु जीवननाप छाय् अप्वः सती धयागु खँ न्ह्यथनातःगु दु । झीसं बुसांनिसें मसीतले याना वयाच्वनागु थितिरीति फुक्क तान्त्रिक विधि–विधानय् आधारित जुयाच्वंगु दु धयागु खँ थ्व सफूया निचोड खः ।
-
नेपाःया न्हापांगु राष्ट्रिय धून
नेपाःया न्हापांगु राष्ट्रिय धून राजमतिया मे खः । सन् १८५० जनवरीपाखे जंगबहादुर बेलायत भ्रमण वंबलय् तक्क नेपाःया थःगु राष्ट्रिय धून मदुनि । अबलय् तक्क राष्ट्रिय धून हे मदुगु ल्याखं अबलय् तक्क जुजु महाराजतय्सं राष्ट्रिय धून थाकाः सलामि कायेगु मयाः धैगु सीदु । भ्रमण वनेन्ह्यः नं अन थुकथं सलामि बी धैगु नं मस्यूगु हे खनेदु । जब अन थ्यंकाः सलामि बीत राष्ट्रिय धूनया खँ जुल जंगबहादुरयात आपद जुल । अबलय् थःलिसें ब्वना यंकूपिं उस्ताद संगीतकःमिपिन्सं राजमति मेयात सर्वसहमतिं अनुमोदन यात । अथे जुयाः भ्रमण ज्वःछि थ्व हे मेया धून हायेकाः सलामी ब्यूगु खः । थुकिं छु सी दु धाःसा उगु बखतय् थ्व म्ये तसकं लोकंह्वाः, अथे जुयाः जंगबहादुरं थुकियात हे राष्ट्रिय धूनकथं थाय् बिल ।
-
नेपाःया शास्त्रीय चचा प्याखं
चर्या बाय् चचा प्याखं विश्वय् गनं नं मदुगु नेपाःया मौलिक शास्त्रीय प्याखं खः । थ्व प्याखनय् बौद्ध धर्मया तन्त्र साधनाकथं तप्यंक देव देवीनाप स्वापू दु । थ्व प्याखनं धार्मिक, सांस्कृतिक, परम्परागत, संस्कार, ध्यान भावना, आध्यात्मिकता, भक्तिरस, मानसिकता, शारीरिकता नापनापं मनय् शान्ति स्थापना यानाच्वंगु दु
त्रिभंगय् च्वनाः लाश्य व ताण्डवय् समावेश जुयाः भावपूर्ण मुद्रा ज्यानाः सम्पूर्ण अंग प्रत्यंगयात परिचालन यानाः आध्यात्मिक भावना व भक्तिरसं पूर्ण यानाः गुम्ह द्यः देवीपिनिगु प्याखं ल्हुइगु खः व हे द्यः देवीपिनिगु ध्यान भावनायात थःके निहित यानाः भगवान ईश्वरपिं हे धइ थें जुयाः ल्हुइगु प्याखं चचा प्याखं खः । थ्व प्याखं ल्हुइबलय् द्यः देवीपिन्सं गथे वसः पुनातइ अले तिसा व अलंकार गथे पुनातइ अथे हे यानाः फतिंफतले ज्वःलाक्क पुनेमाः ।चचा प्याखंया मुद्रा
चचा प्याखनय् मुद्रा धयागु ल्हाःतं मुद्रा ज्यायेगु खः । थीथी चचा प्याखनय् थीथी हस्तमुद्रा दै । चचा मेया दुने गुलिनं खँग्वःत दयाच्वनी व फुक्क खँग्वःयात अर्थपूर्ण हस्तमुद्रां ज्यानाः प्याखं हुली । चर्या यायेबलय् थीथी असंयुक्त हस्तमुद्रा धायेबलय् छपा ल्हातिं जक मुद्रा ज्याइसा संयुक्त हस्तमुद्रा धायेबलय् निका ल्हातिं थीथी मुद्रा ज्यानाः नृत्य याइ । गथेकि श्रीमुद्रा, वरद मुद्रा, अभयमुद्रा, भूमिस्पर्शमुद्रा, पद्मकमल मुद्रा, चतुर्मुखि मुद्रा आदि ।
चचा प्याखं छगू पुजा खः । चचा प्याखंया नापनापं थीथी पुजाभाव व पुजाविधि याना वनेमाः । गथेकि चचा प्याखं यायेबलय् दकलय् न्हापां गुरुवन्दना यायेमाः । थ्व भावना पुजा खः । अले पञ्चोपचार पुजा नं यायेमाः । थ्वयां लिपा आमिश पुजा याइ । गथेकि पुष्प, धूप गन्ध, नैवैद्य, रसया नापनापं अक्षेता, सिन्हः, सिसाफुसा, सादुरु, घ्यःकस्ति, मरि, दक्षिणा इत्यादि तयाः पुजा यायेमाः । थ्व धुंकाः षोडशलाश्य पुजा याइ ।षट्पारमिता व चर्यानृत्यया तिसा
चर्या नृत्यय् दुने भेषभूषा व अलंकारया थःगु हे महत्व दु । थीथी देव देवीकथंया वसः व तिसा पुने माः । चर्या नृत्यय् खुगू प्रकारया तिसा मतिसें मगाः । थ्व खुताजि तिसाया अर्थ षट्पारमिताया प्रतीक खः । थ्व षट्पारमिता धयागु दान पारमिता, शील पारमिता, क्षान्ति पारमिता, वीर्य पारमिता, ध्यान पारमिता व प्रज्ञा पारमिता खः । थुकिया प्रतीक तिसा कन्थि, मौ, कर्णकुण्डल, जबी, मुकूट व दृष्टि खः ।चर्या प्याखंया षोडशलाश्य
चर्या प्याखनय् झिंखुगू मुद्रा ज्यानाः भावना पुजा यायेगुयात षोडशलाश्य धाइ ।
१) ॐ् बज्र विणे हु
२) ॐबज्र बम्से त्राम्
३) ॐ बज्र मृदंगे ह्रिं
४) ॐ बज्र मूरुजे आः
५) ॐ बज्र लाश्ये हुं
६) ॐ बज्र माले त्राम्
७) ॐ बज्र गीते ह्रिं
८) ॐ बज्र नृत्ये आ
९) ॐ बज्र पुष्पे हुँ
१०) ॐ बज्र धूपे त्राम्
११) ॐ बज्रावलोकिते हिं्र
१२) ॐ बज्र गन्धे आ
१३) ॐ बज्र दर्पणे हुँ
१४) ॐ रसबजे्र त्राम्
१५) ॐ स्पर्शबज्रे ह्रिं
१६) ॐ धर्मधातु गर्भे आ
थ्व षोडशलाश्यया १६गू हस्तमुद्रा जुल ।चर्या प्याखंया पदासन
चचा प्याखनय् तुति संकाः प्याखंपाः कायेगुयात पदाशन धाइ । थुकी च्याथी मू तुतिं प्याखंपाः कायेगु दु । गथेकि–
१) समपद आशन
२) बज्र पद आशन
३) मण्डला पद आशन
४) त्रिभंग पद आशन
५) प्रत्यालीढ पद आशन
६) आलीढ पद आशन
७) नमामि पद आशन
थुकी नं आली व काली अथे धयागु प्रत्यालीढ पद निक्वः कायेगु याइ । आलीढ पद नं निक्वः कायेगु याइ । -
नेपाःया शास्त्रीय चर्या प्याखं–छपुलु
नेपाःया शास्त्रीय चर्या प्याखं–छपुलु सफूया सम्पादक मय्जु प्रेमशान्ति तुलाधर खः । थ्व सफू लोकसाहित्य परिषद् पाखें ने.सं.११२८ य् पिदंगु खः । चर्या प्याखं नेपाःया पुलांगु थःगु मौलिक प्याखं खः । नेवाःतय्गु संस्कृतिइ थ्व प्याखंया बिशेष महत्व दु ।थ्व सफुलिइ चर्या प्याखंया ज्ञाता स्वम्ह भाजुपिनि ग्यसुग्यंगु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकि चन्द्रमान मुनिकारजुया नेपाःया शास्त्रीय प्याखं चर्या प्याखं छपुलु, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यजुया चर्यागीत व चर्या नृत्य अले मणिरत्न शाक्यजुया महायानी सम्प्रदाय दुने चर्या नृत्य धयागु च्वसु दु ।
-
नेपाःया स्वंगू लाय्कू
नेपाःया स्वंगू लाय्कू सफू भाजु पूर्णकाजी ताम्राकारं येँ, यल, ख्वप, किपू, थिमि व भोंत दे दुनेया थीथी ऐतिहासिक सम्पदा, देगः, बहाः, जात्रा आदि विषयय् च्वयादीगु निबन्ध मुना खः । नेपालभाषा परिषद्ं ने.सं. ११२२ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ बःचाहाकलं च्वयातःगु १०२ पु च्वसु दु ।
-
नेपाल
हस्तलिखित लय्पौ नेपाल सफू मय्जु निर्मला श्रेष्ठया सम्पादनय् लोकसाहित्य परिषद्पाखें पिदंगु खः । थ्व सफू पिकायेत भाजु विराट श्रेष्ठं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु खः । वि.सं १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् नेपालभाषाया तःम्ह च्वमिपिं जेलय् लातसा थ्व इलय् जेलय् मलाःपिं छपुचः ल्याय्म्हतय्सं रत्नध्वज जोशीया नेतृत्वय्, भैरबगोपालया सक्रियताय् नेपाल नामं ९ ल्याः तक हस्तलिखित पत्रिका पिकाल । थथे पिदंगु पत्रिका मध्ये १, ३, ५, ६, ७ व ९ यानाः ब्याक्कं खुगू ल्याः जक लुइकेफत । थुपिं हे खुगू ल्याखय् दुथ्याःगु रचनातय्गु विधागत ब्वथलेगु, विश्लेषण यायेगुया नापं पत्रिकाय् च्वसु दुथ्याःपिं च्वमिपिनिगु परिचय नं बीगु ज्या थ्व सफुलिइ यानातःगु दु । थ्वहे कथं थ्व खुगू ल्याखय् दुथ्याःगु च्वसुया च्वमिपिं खः— रत्नध्वज जोशी, भैरव गोपाल वैद्य, हरिशंकर लाल श्रेष्ठ, रुद्रवहादुर श्रेष्ठ, चक्रधर शर्मा, पूर्णप्रसाद अमात्य आदिपिं खःसा विधागतरुपं कविता निबन्ध अप्वः पिदंगु खनेदु ।
-
नेपाल धर्म दर्शनया खँत
थ्व नेपाल धर्मदर्शनया खँत नांगु सफूया च्वमि भाजु रेवतिरमणानन्द श्रेष्ठ वैद्यजु खः । थ्व सफू ने.सं. १११३ अनलाय् नेपालभाषा परिषद्पाखें पिदंगु खः । थ्व झीगु नेपाःगालय् छ्यलावयाच्वंगु धर्म दर्शननाप स्वापू दुगु आपालं तथ्य खँत दुथ्याकातःगु सफू खः । थथे सनातन धर्म दर्शन निसें शैव दर्शन, वैष्णव दर्शन, बौद्ध धर्मदर्शन व थ्वया कचामचा दर्शन चवार्क दर्शन, षटदर्शन (सांख्य, योग, मीमांसा, वेदान्त, न्याय, वैशेषिक ) दर्शनया संक्षिप्त विवरण व व्याख्या दुथ्याकाः च्वयातःगु थ्व सफू छगू बःचाधंगु धर्मकोष हे धायेबहजू ।
-
नेपाल बौद्ध कला
नेपाल बौद्ध कला निबन्ध सफू बुद्ध सम्बत् २००० य् वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु खः । धर्मोदय सभापाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ नेपाःया बौद्धकला अन्तर्गत बौद्ध धर्मयागु परम्परा, बौद्ध धर्मनाप नेपाःया कला, नेपाली बौद्ध कलाय् सांकेतिकता वा रहस्यवाद, बौद्ध प्रदर्शनी, बौद्ध कलाया संरक्षण, नेपालं पिने नेपाली बौद्ध कलाकारतय् देन बारे च्वयातःगु दु ।