NewaGyanKosh

नेपालभाषा गीत नांगु ग्रन्थ जुजु जगतप्रकाश मल्ल (ने.सं ७५९—७९३)व वय्‌कःया मन्त्री चन्द्रशेखर निम्ह जाना ‘जगच्चन्द’ नामं च्वयातःगु ५०० म्येया संकलन खः । थ्व ग्रन्थय् संभोग श्रृंगारया म्ये, अष्टनायीका भेद वर्णन् म्ये, शोकम्ये, देशभक्तिया म्ये आदि दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व ग्रन्थय् दुथ्याःगु जुजु जगतप्रकाश मल्लं थः यःम्ह मन्त्री चन्द्र शेखरया मृत्युं आहल जुयाः च्वःगु शोककाव्य नेपालभाषाया हे न्हापांगु शोककाव्य खःसा थ्व ग्रन्थय् दुथ्याःगु देशभक्तिया म्ये केवल नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु देशभक्तिया म्ये खः ।

नेपालभाषा निबन्ध पुचः नेपालभाषा साहित्य ख्यःया हस्ती च्वमिपिनिगु च्वखँ मुना खः । पासा मुना, असंपाखें ने.सं. ११०३ य् पिदंगु थ्व निबन्ध संग्रहया सम्पादक भाजु इन्द्र माली खः । थ्व निबन्ध मुनाय् आत्मपरक व वस्तुपरक अथवा विषयत व आत्मगु निगू हे शैलीया च्वखँत दुथ्याकातःगु दु । थ्व निबन्ध संग्रहय् चित्तधर हृदयया ख्येँय, मोतीलक्ष्मी उपासिकाया प्रेम व मैत्री, ठाकुरलाल मानन्धरया झी दिगु पुजा, रत्नध्वज जोशीया च्वयेगु छाय् ?, प्रेमबहादुर कसाःया पौ, सत्यमोहन जोशीया खेलुइताः छगू चिन्तन, हेमराज शाक्यया सुकुन्दा व स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया युरोपय् नेपालभाषा दुथ्याःगु दु ।

अथेहे फणीन्द्ररत्न वज्राचार्यया धौ–भ्यगः, कमलप्रकाश मल्लया नेपाल भाषा व नेपाली जिहार.., पद्मरत्न तुलाधरया कुसि, तेजेश्वर बाबु ग्वंगःया म्वायेगुया दसु–संस्वृति, पूर्णबहादुर वैद्यया बसया दुने अनुभवया छुं क्षण, मंगलप्रसाद स्यस्यःया जिगु छेँ, जिगु बल्चा.., भूषणप्रसाद श्रेष्ठया जिगु नां छिगु नां, छिगु नां जिगु नां व रमेशकाजी स्थापितया जि बुरा जुल च्वखँयात नं थाय् बियातःगु दु । नापं थ्व सफुलिइ च्वमिपिनिगु म्हसीका नं बियातःगु दु ।

नेपालभाषा निबन्ध पुचः भाजु इन्द्र मालीया सम्पादनय् ने.सं ११०३ य् पिदंगु नेपालभाषाया प्रतिनिधि निबन्धकारपिनिगु निबन्ध मुना खः । पासा मुना पाखें पिथंगु थ्व निबन्ध संग्रहय् नेपालभाषाया झिंखुपू प्रतिनिधि निबन्धरकारपिनिगु झिंखुपु निबन्ध दुथ्यानाच्वंगु दु । नेपालभाषाया निबन्ध विधाया प्रतिनिधित्व याके कथं थ्व संग्रहय् चित्तधर हृदयया ख्येँ थेंज्याःगु निबन्ध, रत्नध्वजया च्वयेगु छाय् थेंज्याःगु बस्तुपरक निबन्ध, प्रेमबहादुरया पौ थेंज्याःगु आत्मपरक निबन्ध, ठाकुरलाल मानन्धरया झी दिगू पुजा थेंज्याःगु अनुसन्धानमूलक निबन्ध निसें भूषणप्रसाद श्रेष्ठया जिगु नां छिगु नां थेंज्याःगु ध्याचूलिं जाःगु निबन्ध तकं थ्व संग्रहय् दुथ्यानाच्वंगु दु । थथे विषयवस्तुया ल्याखं जक मखु संरचनागत ल्याखं नं थीथी प्रकारया निबन्ध दुतिनातःगु थ्व सफू नेपालभाषाया बी.ए पाठ्यक्रमय् नं दुथ्याकातःगु सफू खः ।

कबि गिरिजाप्रसाद जोशीया थाय् नेपालभाषा प्रबन्ध काब्यय् कवि गिरिजाप्रशाद जोशीयाथाय् कवि गिरिजाप्रशाद जोशीया नेपाल संबत् ११३७ य् पिदंगु महाकाब्य सफू ल्वहँमायात कयाः ईन्द्र मालिं समालोचना यानातःगु सफू खः ।

नेपालभाषा रिडर भाग १ व नेपालभाषा रिडर भाग २ नांगु सफू शहीद शुक्रराज शास्त्रीं मचातय्‌गु निंतिं च्वयादीगु बाल साहित्यया सफू खः । न्हापांगु संस्करण कथं थ्व सफू शहिद शुक्रराज शास्त्री थम्हं हे ने.सं १०५३ स पिकयादीगु खःसा लिपा थ्व सफू शुक्रराज शास्त्री शहीद जुइधुंकाः वय्‌क:या केहेँ मय्‌जु चन्द्रकान्ता देवीं ने.सं १०८३ य् निगू सफूयात नं छथाय् तयाः नेपालभाष रिडर भाग १ व नेपालभाषा रिडर भाग २ नामं पिकयादीगु खः । थ्व सफूया भाग १य् झिंस्वपु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दुसा भाग २ लय् झिंखुपु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु ।

नेपालभाषा रिडर भाग २ लय् दुथ्याःगु झिंखुपु च्वसु मध्ये स्वपु च्वसु शहीद शुक्रराज शास्त्री, झी जुजु व थौंया नेपाल व श्री ५या महान बाणी च्वसु शुक्रराजं च्वःगु मखुसे लिपा प्रकाशकं तनादीगु खः । च्वयेब्वने सयेधुकूपिं मचातय्‌गु नितिं च्वयातःगु जूगुलिं थुपिं सफुलिइ — परमेश्वरया स्तुति, विद्यार्थीया दिनचर्या, मभिंगु बानी, विद्यार्थीपिंत गुरुया उपदेश, मांया अनुपम महिमा, बुं तःधंगु धन खः, परमेश्वरया महिमा, हरिन व चल्ला आदि थेंज्याःगु मचातय्‌त यइगु बाखं, निबन्ध, सिलः, प्रार्थना, उपदेश आदि विषयया लेखत दुथ्याकातःगु दु । नापं प्रत्येक च्वसु क्वचायेवं उकी दुथ्याःगु थाकु थाकुगु शब्दया अर्थ नं बीगु यानातःगु दु । थुकथं थ्व कोर्शबुक धायेबहःगु नेपालभाषा रिडर सफू मचातय्‌गु मनोविज्ञानया नापं उमिगु बौद्धिक क्षमतायात मूल्यांकन यानाः च्वयातःगु सफू खः ।

नेपालभाषा व भाषा विज्ञान प्रा. डा. तेजरत्न कंसाकारं च्वयादीगु नेपालभाषाया भाषा वैज्ञानिक अध्ययन विश्लेषण सम्बन्धी सफू खः । देगः म्हिचा सफू पाखें ने.सं ११०२ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ निगू खण्ड दु । न्हापांगु खण्डय् नेपालभाषाया वर्ण विज्ञान सम्बन्धी जः ह्वलेगु यानातःगु दु । थ्वहे कथं थ्व खण्डय् — नेपालभाषाया वर्ण पद्धति, ध्वनि विधान व वर्ण विधान, वर्ण व्यवस्था, वर्ण व्यवस्था व देवनागरी लिपि व नेपालभाषाया खण्डेत्तर वर्ण आदि विषयया बारे उल्लेख जूगु दु ।

निगूगु द्याय् नेपालभााषा व भाषा विज्ञान छगू संक्षेप धकाः थुकी—भाषाया क्षेत्र, भाय्‌या नां, भाय्‌या वितरण, पुलांगु नेपालभाषा, थौंकन्हेया नेपालभाषा, नेपालभाषा अन्वेषणया प्रकाशित विषयवस्तु : छगू सर्भेक्षण व नेपालभाषा व भाषा खलःया वर्गिकरण आदि विषय दुथ्याकातःगु दु । नापं थुपिं च्वसुया लिधंसा धलः नं ताःहाकयेक हे बियातःगु दु । थुकथं नेपालभाषा व भाषा विज्ञान छगू बःचाधंगु सफू खया नं नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययनया ख्यलय् छगू स्यल्लाःगु सफूचा खः । च्वमि डा. कंसाकारया अंग्रेजी भाषं तःगू हे नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययन सम्बन्धी सफू लेख पिदंगु दुसां नेवाः भासं पिदंगु थ्व हे छगू जक सफू खः ।

नेपालभाषा वांगमय सूची भाजु पूर्णप्रसाद अमात्यजुं सम्पादन यानादीगु नेपालभाषाया वांगमय सूचि खः । नेपालभाषा एकेडेमिपाखें ने.सं १११८ य् पिदंगु थ्व सूचि ग्रन्थय् नेपालभाषाया छापा आखलं सफू पिदंसां निसें अर्थात् ने.सं १०२९ निसें ने.सं १११७ या अन्त्य तक पिदंगु सफूया बर्गीकृत धलः दुथ्यानाच्वंगु दु । नेपालभाषाय् आःतक पिदंगु सफू धलः मध्ये दकलय् वैज्ञानिकढगं दयेकाःतःगु थ्व धलखय् पत्रपत्रिका व आपालं चिचीधंगु सफूचा त्वःताः सम्र्पूण विषयया जम्मा २३६१ गू सफू समावेश जूगु दु । थ्वहे कथं नेपालभाषाय् च्वय् उल्लेख जूगु समयावधि दुने पिदंगु फुक्क सफूया विषय विश्लेषण यानाः डेवी डेसियल प्रणालीबमोजिम २३६१ सफूया विस्तृत विषय विवरण दुथ्याकातःगु दु । थ्व २३६१ सफूया विषययात —१) दर्शन २)धर्म ३) सामाजिक शास्त्र ४) भाषा विज्ञान ५) विज्ञान ६) कला ७) साहित्य ८) इतिहास, जीवनी ९) विविध यानाः गुब्वय् बर्गिकरण यानातःगु दु ।

नेपालभाषा वाङ्मय सफू भाजु काशीनाथ तमोटं मुनेगुया नापं सम्पादन यानादीगु वाङ्मय मुना खः । रामभक्त भोमिं ने.सं ११३५ य् पिथनादीगु थ्व सफुलिइ नेपालभाषाया महत्वं निसें ने.सं १०८५ या भाषा आन्दोलन न्ह्यःतकया नापं यानाः नीन्हय्‌पु भाषा, वाङ्मय, संस्कृति, इतिहास आदि विषयया च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी दुथ्याःगु नीन्हय्‌पु च्वसु मध्ये नेपालभाषाया प्राचीनकालनाप सम्बन्धित नीपु, माध्यमिककालया प्यपु व आधुनिककालया स्वपु च्वसु दुथ्याःगु दु । थुपिं मध्ये झिपु च्वसु देशय्‌मदु झ्याः वाःपतिइ ने.सं ११२१ दँय् पुलांगु नेपालभाषाया वाङ्मय नामं क्रमिक रुपं पिदने धुंकूगु खः ।

शुक्रराज शास्त्रीयात शहीद धकाः जक फुक्कस्यां म्हस्यू तर नेपालभाषाया छम्ह् वैय्‌याकरणविद् धकाः म्हो जकस्यां स्यू । नेपालभाषा व्याकरण शुक्रराज शास्त्रीं ने.सं १०४८ स पिकयादीगु व्याकरणया सफू खः गुगु नेपालभाषां च्वयातःगु न्हापां पिदंगु नेपालभाषाया व्याकरण सफू खः । थ्व व्याकरण सफूया मू तातुना खः — व्याकरणया नियमं चिनाः नेपालभाषायात छगू स्तरीय भाषा कायम यायेगु, समकालिन चलन चल्तीया नेपालभाषाया लिधंसाय् व्याकरण दयेकेगु, नेपालभाषाया स्वरुप विशेषता कायम जुइकथं व्याकरणया नियम दयेकेगु, समकालिन चलन चल्तिया नेपालभाषायात काव्य शास्त्र व ब्वने सफू आदि च्वयेगु निंतिं परिस्कृत माध्यम दयेकेगु आदि । थ्व हे तातुना कथं शुक्रराज शास्त्रीजुं येँ देया नेपालभाषायात स्तरीय भाषा नालाः येँ देशय् छ्यलीगु खँग्वः हिज्जे, पदावली वाक्य गठन कथं थ्व व्याकरणया रचना यानादीगु दु । अथेहे विषय कथं थ्व व्याकरणयात वर्ण विचार, शव्द विचार, वाक्य विन्यास, छन्द विचार धकाः प्यब्वय् थलातःगु दु । थ्व व्याकरणय् अंग्रेजीया नेसफिल्ड, संस्कृतया पाणिनिया व्याकरणया प्रभाव गाकं लाःगु दयाः नं नेपालभाषाया प्रकृति स्वरुपयात नं उलि मनन् यानातःगु व्याकरण खः ।

नेपालभाषा व्याकरण सफू भाजु तुयुवहादुर महर्जनं च्वयादीगु नेपालभाषाया व्याकरण सम्बन्धी सफू खः । ने.सं १११८ नेपालभाषा एकेडेमिपाखें पिदंगु थ्व सफू नेपालभाषाय् च्वज्याय् एकरुपता हयेगु तातुनाः नेपालभाषा एकेडेमिं थःगु स्थापना पश्चात छगू व्याकरण गोष्ठी संचालन याःगु खः । व हे गोष्ठीइ प्रस्तुत जूगु कार्यपत्रय् व अन गोष्ठीइ वःगु सुझावयात नं दुथ्याकाः नेपालभाषा व्याकरणया नामं थ्व सफू पिकाःगु खः । नेपालभाषाया भाषिक विशेषतायात मनन् यानाः च्वयातःगु थ्व सफुलिइ पीनिगू अध्याय दु । नेपालभाषाया वर्णविधान कथं खुगः मा आखः, नीखुगः बाआखः व न्ह, म्ह, ल्हयात नं न, म, ल या महाप्राण कथं दुथ्याकातःगु दुसा सिन्हःफुति, मिलाफुति, लिफुति, ताजिग्व आदिया बारे नं विशेष चर्चा यानातःगु दु ।