NewaGyanKosh

येँ देय्यात रक्षा यानाच्वंपिं अजिमा मध्ये पासिक्व अजिमा जमःया स्वधाःहितिं कमलादि वनेथाय् बिज्यानाच्वंगु दु । ‘पा’ सिथय् क्वसं च्वंम्ह अजिमा जूगुलिं पासिक्व अजिमा धाःगु खः । द्यःया मूलुखाय् तिकातःगु शिलापत्र व जात्रा याइम्ह द्यःया मूर्तिइ ‘शुभ संवत् ८९१ पौष शुक्ल ७ पासिको माहेश्वरी…” च्वयातःगु दु । दँय्दसं चउलाथ्व चतुर्दशीनिसें पुन्हितक पासिक्व अजिमाया जात्रा याइ । चउलाथ्व त्रयोदशीकुन्हु छ्वय्लाभू याइ । चउलाथ्व चतुर्दशीकुन्हु द्यः कुहां बिज्याकाः द्यः पुज्यानाः दुगु भोग बी । सीकाःभू भ्वय् नये सिधयेवं द्यः खतय् बिज्याकी । द्यः जात्रा यानाः न्ह्यः न्ह्यः तग्वःगु पात्रय् थ्वँ जायेकाः पात्र ज्वंम्ह थाकुलियात छत्रं कुइकाः पीगमय् स्वनी । ल्हुतिपुन्हिकुन्हु जमःमित खा, हँय्, दुगु, फै आदि भोग बियाः द्यः पुज्याःवइ । सुथय् कमलादि गणेद्यःया गुथ्याःत पासिक्व अजिमा द्यःयाथाय् दाफा थाःवइ । बान्हि बीवं गुथ्याःतय्सं ग्वंगः भोग बियाः द्यः पुज्याइ । ग्वंगःया आभू द्यःयात क्वखायेकी । द्यःयात भुजा छाये धुंकाः प्रसादया रुपय् मस्तय्त मरःजा नकी । सँन्याःकाःई जुइवं द्यःयात गमं थनाः खतय् बिज्याकी । धिमेबाजं थानाः न्ह्यः न्ह्यः थाकुलिं पात्र ज्वनाः द्यःखः जात्रा यानाः जन्माःद्यः रथय् तयेथाय् द्यःखः दिकी ।
उखे कमलादी गनेद्यःयात नं देगलं खतय् बिज्याकाः जमलय् जात्रा यानाहयेवं ‘द्यः ल्वाकेगु’ धकाः पात्र न्ह्यःने निम्हं द्यःया थाकुलिपिंसं इताः च्याकाः हिलाबुला याइ । गणेद्यः खः ल्यूल्यू द्यः जात्रा यानाः थःने क्वःने द्यःखः चाःहीकाः म्ह्याय्मस्तय्थाय् पुजा फयाः द्यः छेँय् थ्यनेवं थाकुलिनकिनं द्यःयात सिँफं लुयाः लसकुस यानाः दुकाइ । चउलागा पारुकुन्हु ‘भू यायेगु’ धकाः थाकुलि व नकिं गोप्य च्वनाः द्यःयात पुज्यानाः ग्वंगः भोग बियाः थाय्भु छाइ लिसें सीकाःभू नं याइ । द्वितीयाकुन्हु ‘त्वाःभ्वय् नकेगु’ धकाः जात्राय् ग्वाहालि याःपिंत म्हतिं कूछि कूछि बजि, प्यता घासा तयाः भ्वय् नकेवं जात्रा क्वचाइ ।

पाहांचःह्रे नखःबलय् थीथी पीठयापिं अजिमापिनिगु खः जात्रा यायेगु नापं द्यःखःल्वाकेगु पक्ष छगू नं महत्वपूर्ण जू । येँ देय्या निर्माण यायेधुंकाः जुजु गुणकामदेवं देय् रक्षा यायेत च्याम्ह अजिमापिं च्याथाय् प्रतिस्थापित याःगु जुयाच्वन । उपिं च्याम्ह अजिमापिं छसिकथं १) लुँमधि अजिमा २) कंग अजिमा ३) फिब्व अजिमा ४) तकति अजिमा ५) लुति अजिमा ६) थँबहि अजिमा ७) चन्द्रलखु अजिमा ८) न्यतमरु अजिमा खः । थुपिं अजिमा च्वनीथाय्यागु बां खड्ग बांलू ।
दँय्दसं पाहांचःह्रेया कन्हय्कुन्हु लुतिमरु अजिमा बाहेक सकलें अजिमापिंत खतय् तयाः जात्रा यायेगु चलन आःतक नं दनि । थःथःगु लागाय् अजिमापिंत जात्रा यायेधुंकाः हाकनं गमय् तयेयंकी । तिंख्यलय् सल ब्वाके सिधयेवं चान्हय् लुति अजिमा बाहेक मेगु न्हय्खः अजिमापिं तिंख्यलय् हयाः द्यः ल्वाकेगु ज्या जुइ । कंग अजिमा छखः लिपतय् तिनि थ्यंके हइ । द्यः खतय् नायः नं मिप्वाः (चिलाख) ज्वनाः थवंथवय् हिलाबुला याइ । कंग अजिमाया खतं सकल द्यःखः चाःहिलाः चिलाख हिलाबुला याइ । द्यःखः ल्वाकेगुया अर्थ कंग अजिमां सकल तताकेहेँपिं नापलाःवःगु खः ।

द्यः गमय् तयेगु
पाहाँचःह्रेबलय् थीथी त्वाःया अजिमापिंत जात्रा यानाः नखः न्यायेकी । विशेष यानाः जात्रा याइपिं अजिमापिं न्यतमरु अजिमा, कंग अजिमा, लुमरि अजिमा (तेबहाः) लुमरि अजिमा (वंतु), तखति अजिमा खः । द्यःखः जात्रा याये न्ह्यः अजिमापिंत थःथःगु गमय् नि विराजमान याकी ।
सकलें अजिमापिंत द्यःखलःपिं व नायः जानाः बाजागाजा थानाः द्यःछें पित हयाः गमय् (स्थानय्) विराजमान याकेहइ । गमय् मूल अजिमा नापं गंछि द्यः दइ ।
आमाइ न्हिछि तक द्यःयात गमय् हे तयातइ । थःथःगु लागाय् च्वंपिं अजिमा द्यःयाथाय् भक्तजनत पुजा यायेगु निंतिं वयांतुं च्वनी । थ्व इलय्द्यः पाःलाः च्वनीपिं द्यःखलःत हे जुइ । गमय् च्वंम्ह द्यःयागु सुरक्षाया भाला नं द्यःखलःतय्सं हे काइ ।

द्यः दुकायेगु
पाहांचःह्रेया कन्हय्कुन्हु न्हिछि द्यः गमय् हे दयाच्वनी । बहनी लिबाक चान्हय् तिंख्यलय् द्यःखः ल्वाकेत गमय् च्वंम्ह द्यः थनायंकी । द्यः ल्वाकेगु ज्या सिधलकि त्वाःया म्ह्याय्मस्त बियातःगु त्वाःपतिं द्यःखः चाःहीके यंकी । म्ह्याय्मस्तय्थाय् पुजा फयेधुंकाः सकलें द्यःयात थःथःगु द्यःछेँय् दुकायेत यंकी । द्यः दुकाइबलय् थाकुलिनकिंनं पिखालखुइ तयाः द्यःखतय् च्वंम्ह द्यःयात पुज्यानाः सिँ पाथिं लुकाः माताः ज्वंकाः लसकुस यानाः दुतयंकी । द्यः दुकाइबलय् सकलें द्यःखलःत उपस्थित जुयाच्वनी ।

द्यःखः
द्यः जात्रा यानाः देय् चाःहीकेबलय् खतय् तयाः यंकी । द्यःखः अप्वः यानाः बल्लाःगु व लखं मथीगु सिं दयेकातःगु जुइ । खतय् दुने द्यः दिकेत छिंक आसन नं दइ । खःयागु पौ निसें अप्वः यानाः नितँजाःगु लीयागु बाय् सिजलं सियातःगु जुइ । च्वकाय् कलात्मक गजू नं दइ । खःक्वबुइत छिंक निगः ततःग्वःगु पं जवंखवं क्वातुक खिपतं चिनातःगु दइ । जात्रा याये न्ह्यः खः पित हयाः सफा यानाः ध्वजापताका व स्वांमालं छाय्पीगु जुइ । द्यःखःयात मेबलय् द्यःछेँ दुने हे तयातइ ।

कंग अजिमा खः
कंग अजिमायात पाहांचःह्रेया बहनी गमय् तयाः तिंख्यलय् द्यः ल्वाकेत तिनि थनाः यंकी । कंगद्यःयागु खः सिँयागु दयेकातःगु जुइ । खतय् दुने द्यःया मूर्ति तयेत आसन (त्वाकः) नं छिंक दयेकातःगु दइ । खःया द्यःने नितँजाःगु लीयागु पौ स्वानातःगु जुइ । उकी द्यःने कलात्मक गजू छुनातःगु दइ । पौया कुनय् कुनय् द्यःयागु चिचिपाःगु ख्वाःपाः नं स्वानातःगु दइ । खः क्वबीत छिंक निखेरं ततःपुगु पंयात क्वात्तुक चिनातःगु दइ । थ्व हे पंयात तःम्ह मनुखं थःगु ब्वहलय् दिकाः खः जात्रा न्यायेकी । खःया लिउनेपाखे कंग अजिमायागु म्ह धिकः दुगु चित्र कापतय् च्वयाः तिकातःगु दइ । द्यःखः नापनापं छम्ह मनुखं द्यःयात कुइकेत तपाःगु छत्र नं चाःहिकाः ज्वना जुइ । जात्राबलय् कंगद्यःखलःत सकस्यां ह्याउँगु तपुलि पुनातःगु दइ ।

न्यतमरु अजिमा खः
न्यतमरु अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु थें हे सिं दयेकातःगु जुइ । उकी नं नितँजाःगु लीयागु पलिं त्वपुयातःगु दइ । दक्वसिबय् च्वय् छपु कलात्मक गजू छुनातःगु दइ । अथे हे खःया लिउनेपाखे द्यःयागु तपाःगु किपा कापतय् च्वयातःगु नं घानातःगु दइ । द्यःखलःतय् नं सकस्यां म्हासुगु रंगयागु तपुलिं पुयाः द्यःनापनापं चाःहिलेत वनी । द्यःखःया नापनापं छत्र छपाः नं कुइकाः लिउलिउ वनी ।

लुमधि अजिमा द्यःखः
लुमधि अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु द्यःखः थें हे सिँयागु दयेकातःगु जुइ । खः क्वबीत निखें जःखः ताताःहाकःगु पं चिनाःतःगु नं दइ । द्यः दुने तयेछिंक आसन (त्वाकः) नं ज्या छिंक मिलय् यानातःगु दइ । द्यःखतय् नितँजाःगु लीया पौ व गजू छपु नं छुनातइ । जात्रा याइगु इलय् द्यःखःया छचाखेरं स्वां स्वामालं छाय्पियातइ । लुमधि अजिमाया द्यःखः निखः दइ । छखः वँतु खलःयागु मेगु तेबहाः खलःयागु । निखः द्यःखःया खलकं नं म्हासुगु तपुलिं पुयाः ब्वति काइ ।

तकति अजिमाया द्यःखः
तकति अजिमाया द्यःखः नं मेमेगु द्यःखः थें हे दयेकातःगु जुइ । तकति अजिमाया द्यःखलःतय् धाःसा जात्रा ज्वःछि हे वँचुगु रंगयागु तपुलिं पुयातइ ।