बाखं म्ये भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःजुं मुनेगुया नापं सम्पादन यानादीगु आख्यानात्मक नेवाः लोकम्येया संकलन खः । ने.सं ११२१ य् प्यंगूगु संस्करण कथं च्वसापासां पिथंगु थ्व सफुलिइ झिंन्हय्पु बाखंम्ये दुथ्याकातःगु दु, गुगु अप्वः थें सिन्हाज्या रागय् चिनातःगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु म्ये गुलिं तत्कालिन घटनां प्रभावित जुयाः च्वयातःगु बाखंम्ये खःसा गुलिं बौद्ध अवदान जातक बाखंया लिधंसाय् चिनातःगु म्ये खः । थुकी दुथ्याःगु सिलुतीर्थ, स्वयेनगु म्येयात दुवालाः स्वयेबलय् थुपिं म्ये आपालं पुलांगु खनेदुसा मेमेगु म्येँय् गद्दिनसिन शासकपिनिगु नां न्ह्यथनातःगु कथं जुजु राज्यप्रकाश मल्लया शासनकालं निसें जुजु रणबहादुर शाहया शासनकाल तकया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । इतिहासं च्वयेमफुगु बाखनं कनेमफुगु गुलिखय् सत्यतथ्य नेवाः लोकम्यें कनेगु याःगु दु धैगुया दसु थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु शितलामाजु, रानी विजयालक्ष्मी बाखं म्येयात नं कायेफु गुकी शासकपिनिगु अन्याय अत्याःयात निर्धक्क ब्वयातःगु दु । थ्व सफूया मेगु विशेषता भूमिकाया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु बाखंम्ये सम्बन्धी सैद्धान्तिक ज्ञानया नापं थुकी दुथ्याःगु म्येया समिक्षात्मक विश्लेषण नं जूगु दु ।
NewaGyanKosh
-
बाखं समालोचना
साहित्यया छगू बिधा बाखं खः । बाखं बिधाय् जक हनेबहःपिं समालोचकपिंत च्वसु च्वकाः सफूया रुप बिउगु समालोचना सफू बाखं समालोचना खः । थ्व समालोचना मुनादीम्ह भरत साय्मि खः । पल्पसा साहित्य ख्यःया लुखां थ्व सफू ने.सं १०९५ य् पिदंगु खः । थुकी गुम्ह समालोचकपिनिगु समालोचना दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी प्रा.सुन्दरकृष्ण जोशीया नेपालभाषा साहित्यय् बाखं, प्रा. जनकलाल वैद्यया नेपालभाषा बाखंम्येँ दुने, काशीनाथ टमोटजुया पलेहः झिंनिगु सः, अपर्णा प्रधानया जिगु मिखाय् मतकी, भू महेश जोशीया सोतिपाँय् दुने व पिने, रामहरि जोशीया न्हूधाः छगू विवेचना, मंगलप्रसाद श्रेष्ठया मूति बाखं पुचःया सवाः काकां, प्रा.माणिकलाल श्रेष्ठया सुवर्णकेशरीया गुंच्वः मूपुली व प्रा. पुष्प चित्रकारया चिबाखं दुने झ्वय्प्यूगु मिखा दुथ्यानाच्वंगु दु ।
-
बाखंपुचः
बाखंपुचः साहित्यया मर्मज्ञ रत्नध्वज जोशीं मुनाः सम्पादन यानादीगु गुम्ह बाखंमिपिनिगु गुपु बाखंया मुना खः । थ्व बाखंपुचःया पिकाकः चित्तधर उपासक ‘हृदय’ खःसा सफू ने.सं. १०७० इ पिदंगु खः । थ्व नेपालभाषाय् थीथी च्वमिपिनिगु बाखं मुनाः पिदंगु न्हापांगु बाखंपुचः खः । नेपालभाषा ख्यःया अग्रज बाखंमिपिनिगु स्यल्लाःगु बाखं मुनाः पिथनेगुया उद्देश्य— थःपिनिगु भाषाय् बाखं साहित्यया सफू खाकाः ब्वमितय्गु दथुइ थ्यंकेगु व बाखं साहित्यया श्रीबृद्धि यायेगु खः धकाः सम्पादक जोशीं भूमिकाय् च्वयादीगु दु । सम्पादकजुं बाखं साहित्ययात म्हसिके बीगु कथं थौंया न्हू बाखंया सैद्धान्तिक पक्षयात नं भूमिकाय् न्हयब्वःगु दु । अथेहे बाखंमिपिनिगु चीहाकलं म्हसीका नं बियादीगु दु । पिकाकःया खँ तसें चित्तधर हृदयं थ्व सफू छतका दामं न्यानाः याउँक ब्वनाः सिधयेके दइगु खँ न्ह्यथनादीगु दु । थ्व बाखं पुचलय् दुथ्याःगु बाखं खः— फत्तेबहादुर सिंहया थ्व हे लाले?, चित्तधर हृदयया द्योपाला, मोतिलक्ष्मीया समाप्ति, हृययचन्द्र सिंहया कय्तापुजा, रत्नध्वजया युवक, प्रेमबहादुर कसाःया अजि, सत्यमोहन जोशीया परिचय, गोविन्द बहादुर गोठालेया जिमचा, पूर्ण पथिकया पुलांदाजु, केशवलाल कर्माचार्यया जुंगेदाइया ग्वाय्, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यया मत सित, माधवलाल कर्माचार्य बी.ए.या थःछ्येँ, अशोकरत्नया व ख्वाः, लोचनरत्नया ग्वे निगः, आशाराम शाक्यया मह्रि छपा व आर. जी. ए.या ठण्डा बरफ।
-
बाखाछेँ
महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीजुं च्वयादीगु थ्व छपु पूधाः प्याखं खः । तय्जु प्रकाशन पाखें ने.सं.११०२ य् थ्व सफू पिदंगु खः । ततःजाः जुयावनाच्वंगु बाखाछेँया अनुपातय् झनझन चिचीजाः जुयावनाच्वंगु मेगु बाखाछेँ दुने विक्षिप्त मनस्थिति घानाः म्वानाच्वंम्ह ककाया चाकःलिं चाःहिलाच्वंगु खः थ्व प्याखं बाखा ।
-
बागमती सभ्यता उद्भव व विकास
बागमती सभ्यता उद्भव व विकास सफू डा. साफल्य अमात्यं च्वयादीगु ने.सं ११३८स नेपालभाषा एकेडेमिया प्रकाशनं पिदंगु नेपालभाषाया छगू ग्यसुलाःगु सफू खः । झिगू अध्यायय् ब्वथलातःगु थ्व सफुलिइ नेपाःया केन्द्रविन्दु जुयाच्वंगु बागमति प्रदेशया सभ्यताया उद्भव विकास बारे थनया लोकोक्ति, पौराणिक बाखं निसें जुजु पृथ्वीनारायण शाह, राणा प्रधानमन्त्री जंगबहादुरया उदयतकया बागमती सभ्यताया स्वरुप न्ह्यब्वयातःगु दु । अथे हे बागमती सभ्यता ब्वलंकेगुली तत्कालिन लिच्छवी, मल्ल शासकपिं व बौद्ध विहारतय्गु महत्वपूर्ण भूमिका दुगु खँ नं थ्व सफुलिइ उल्लेख यानातःगु दु ।
-
बाजं दयेकेगु प्रविधि
छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजं
दुने फुस्लुगु सिँग्वं बाय् धातुया बाजंग्वःयात
छ्यंगुलिं भुनाः, छ्यंगूया हे तं सायेकाः, खौ इलाः माःगुकथं सुर पिज्वयेक बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु नेवाः प्रविधि खः । सलंसः दँनिसें तःताजि सङ्गीत परम्परा दुपिं नेवाःतय् निंतिं बाजं दयेकेगु मजिमगाःगु प्रविधि खः । बाजं दयेके व भिंकेगु प्रविधि मदयेक सङ्गीतया परम्परा नं न्ह्याके थाकुइ । उकिं बाजं दयेकेगु प्रविधियात नेवाः सङ्गीत परम्पराया खने मदुगु छगू आधार खः धाःसां पाइ मखु । थुलि मजिमगाःगु ज्या जुयाः नेवाःतय्गु बाजं न्ह्याकेगु नासःपुजा गुथिया भ्वजय् बाजं दयेकीपिं बाजंकःमि कुलुयात नं भाग बीगु चलन दु ।
सिँ व छ्यंगूया बाजं दयेकीपिं नेवाः कःमि जातयात कुलु धाइ । उमिसं खिं, धिमय्, नगरा, दबदब आदि थीथी नेवाःबाजं दयेकी, भिंकी । लिपा वयाः सिँग्वंया थासय् ली, सिजः आदि धातुया बाजंग्वः नं दत । थ्व धातुया ज्या ताम्राकार जातिया कःमिपिन्सं याइसा थुकी छ्यंगुलिं भुनाः बाजं दयेकेगु ज्या कुलुतय्सं हे याइ । बाजं गुथिलिसे कुलु नं स्वानाच्वंगु दइ । बाजंकःमि कुलुयात हापं मकासे नासःपुजा भ्वय् छब्व बीमाः । थुकिया पलेसा कुलुं उगु गुथिया बाजं माःकथं दयेका व भिंका बी । यक्व ज्या (खर्च उप्वः तूगु) जूसा कुलुयात ध्यबा बीमाः, चिचीधंगु भिंकेज्या जक जूसा ध्यबा बी म्वाः । लिपांगु इलय् कुलु जातिं जक मखु मेमेगु जातियापिन्सं नं बाजं दयेकेगु, भिंकेगु व मीगु ज्या यानाहल । अले थथे भ्वय्या पलेसा बाजं भिंका बीगु ज्या मजुल । न्ह्याबलें मालकि ध्यबा पुलाः थः न्ह्याःथाय् बाजं दयेकेगु भिंकेगु चलन वल ।
बाजं दयेकेगु नेवाः प्रविधिइ बाजंग्वः दयेकेगु व छ्यंगूया ज्या यानाया निथी मूज्या दु । दुने फुस्लुं यानाः माःकथं सिँ बाय् धातुया बाजं ग्वः दयकेगु ज्या सिँकःमि बाय् धातुया ज्या सःपिं कःमिपिन्सं दयेकीगु खःसा उकियात छ्यंगुलिं भुनेगु, तं सालेगु व सुर तयेगु ज्या कुलु बाजंकःमिपिन्सं याइगु खः । चाया बाजंग्वः जूसा कुमाःतय्सं दयेकी ।
खौ दुगु छ्यंगूया बाजं थुकथं दयेकी ।
१. बाजं ग्वः दयेकेगु
२. बाजं ग्वलय् रंग पायेगु
३. छ्यंगू बालाया तं दयेकेगु
४. मथरि थायेगु
५. बाजंया म्हुतु प्वाः तीगु
६. तं सालेगु
७. द्यःनेया छ्यंगू बः चायेगु
८. खौ इलेगु
९. सुर तयेगुदकलय् न्हापां बाजंग्वलय् रंग पाइ । माःकथं उकिइ बुट्टा बाय् द्यःया किपा नं च्वइ । वयांलिपा बाजंया म्हुतु दुगु बाय् साया छ्यंगुलिं प्वाःती । खौ इलेमाःगु बाजनय् द्यःने ख्वातुगु व तःलय् सालुगु निब्व छ्यंगुलिं फय् मज्वयेक प्वाः ती । खौ इले म्वाःगु बाजं जूसा छबः जक छ्यंगू दःसा गाः । द्यःनेया ख्वातुगु छ्ंयगू सिथं सिथं ह्वखनाः उकी सतुबतु थें चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां हिनाः प्वता (मथरि) दयेके माः । ह्वः प्वाःतिना तःगु छ्यंगूया निबालां घाकाः थाय्थासय् ह्वखनाः द्वहंया तःफिगु
छ्यंगूबालाया तं नं बाजंग्वः द्यःने सायेकी । बाजंया चाःकथं छ्यंगूया बां लुलकि द्यःनेया छ्यंगुलिइ सिथंसिथं छबाला जक ल्यंक दथुया छचाः ध्यना काइ । अले दुनेया सालुगु छ्यंगुलिइ माःकथं बःबः खौ इली । क्वखायेमाःगु बाजं जूसा निखेंया प्वताय् छ्यंगू बालाया घेरा घाइ । थ्व हे घेराय् पताः क्यंकाः बाजं थायेत क्वखाइगु खः ।
नेवाः बाजं दयेकेत खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिँ छ्यलीगु खः । दकलय् उप्वः उत्तिस जातया सिँयागु बाजं दयेकेगु चलन दु । खमारि सिँया बाजनय् दकलय् मध्यय् सः बांलाइसा सिँसौया बाजं दकलय् बल्लाइ । बाजनय् भुनेत सा, द्वहं, दुगु आदिया छ्यंगू छ्यली । भिंगु दबदब दयेकेत लुँब्यांया छ्यंगू माः । खौ इलेगु सालुगु
छ्यंगू दुगुया छ्यंगू व तं दयेकेत ख्वातुगु बल्लाःगु द्वहंया छ्यंगू माः ।
बाजं दयेकेगु प्रविधिया मू कःमि कुलु जाति खःसा बाजंग्वः दयेकेत ताम्राकार व कामी व मेमेगु जातिया सिँकःमित माः । अथे हे बाजं दयेकेत जीक थीथी जन्तुया छ्यंगू दयेकेगु ज्या सार्कि जातियापिन्सं याइगु खः । तबलाया बाँया (बाम) व मेमेगु चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकी । बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा थ्व ज्या पुंतय्सं याइ । परम्पराकथं छगू विशेष जातिं जक याइगु ज्या धकाः ब्वथला तःसां थौंकन्हय् ज्यासःपिं न्ह्यागु जातियापिन्सं नं थीथी ज्या यायेगु चलन वःगु दु । उकिं बाजं दयेकेगु नं विशेष जातिया जक ज्या मखये धुंकल । अझ लिपांगु इलय् बाजं दयेकेत माःगु उप्वः ज्वलं भारतं तयारी जुयाः वइगु जुयाः बाजं दयेकेगु ज्वलंया परम्परागत प्रविधि गुलिखे आः हे मसी धुंकल । परम्परांनिसें कुलु ज्या मयाःपिं बाजंकःमितय्सं परम्परागत नेवाःबाजं पाय्छिकथं दयेके भिंके मसःगु समस्या नं गनंगनं खने दया वयाच्वंगु दु ।
बाजं दयेकेत कुलुतय्सं छ्यलीगु ज्याभः थुकथं दु । १. लपे २. आभा ३. ल्वहंग्वः (शिला) ४. पेञ्चिस, ५. मुगः ६. बुरुस ७. स्यांगि ८. नकिंबाजं ग्वः दयेकेगु
बाजं दयेकेत सिँ बाय् धातुया दुने फुस्लुंगु बाजं ग्वः माः । तबलाया बाम चायागु नं दयेकी । उप्वः थें नेवाः बाजंग्वः सिँयागु हे जुइ । थुकियात खमारि, उत्तिस, सिँसौ आदि सिमाया ग्वंयात दुने फुस्लुं यानाः बाजंया ताजि स्वयाः भ्वरि खायेक बाय् मखायेक दयेकी । न्हापा न्हापा मुगलं छ्यानाः हंचा व कतामं क्वानाः बाजंग्वःया दथु फुस्लुं याइगु खः । लिपा वयाः मेशिनय् चाःहीकाः बाजंग्वः दयेकेगु जुल ।
न्हापा न्हापा सिँया बाजंग्वः सिँकःमि ज्यासःपिं कामी जातियापिंसं, धातुया बाजं ताम्राकारतय्सं व चाया बाजंग्वः कुमाःतय्सं दयेकीगु खः । बाजनय् रंग पायेगु ज्या कुलुतय्सं याइसा बाजनय् मिहिन बुट्टा बाय् द्यःया किपा च्वयेमाःसा पुंतय्सं च्वइ ।
बाजनय् छ्यंगूया ज्या
बाजनय् भुनेत उप्वः थें सँ दक्व सुचकाः गंकातःगु सा, द्वहं व दुगुया छ्यंगू माः । दुगुया सालुगु छ्यंगू खौ इलेथाय् व बाजं थाइथाय् तइ । द्वहंया ख्वातुगु छ्यंगू बाला बाला कियाः बाजनय् सायेकीगु तं दयेकी । खौ मदुगु बाजनय् घ्वंसः वइगु माङ्काःपाखे भचा ख्वातुगु व तिसः वइगु नासःपाखे सालुगु छ्यंगुलिं भुनी ।
खौ मदुगु बाजनय् छबः जक छ्यंगुलिं भुनीसा खउ दुगु बाजनय् निबः छ्यंगुलिं भुनेमाः । द्यःनेया
छ्यंगू तःलय्यागु स्वयां भचा ख्वातुगु माः । द्यःनेया छ्यंगू सिथय् चिपुगु प्यपु छ्यंगूबालां सतुबतु थें नीकाः थाय्थासय् ह्वतय् दुछ्वयाः प्वता (मथरि) दयेकी । निबलं छ्यंगुलिं बाजंया म्हुतु त्वपुइक प्वाःतिनाः छचाःखेरं नकिं ताइ । वयांलिपा मथरि दुगु द्यःनेया छ्यंगुलिइ थाय्थासय् ह्वखनाः ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेकी । तःलय्या सालुगु छ्यंगू खनेदयेक मथरि दुगु द्यःनेया
छ्यंगुलिइ दथुया छचाः ध्यना काइ । खौ मदुगु बाजनय् म्हुतुप्वाः तिनातःगु छबः हे छ्यगुलिंतुं पँबालायात तुइकाः बाजंग्वःया सिथय् प्वता दयेकीसा उकी हे तं सायेकी ।
खौ इलेगु
तःलय्या सालुुगु छ्यंगुली माःकथं सुर पिज्वयेकेत खौ इले माः । छ्वालि नौ, जा, सरेस, नँचुं, कँय्चुं आदि नच्चुक निनाः खौ दयेकी । थुकियात बाजंया
छ्यंगुलिइ माःकथं चाकलाक्क बः बः इली । खौ इलेबलय् सालुकेत ल्हातं इले धुनेवं स्यांगिं इयाः कायेमाः । खौ छबः इले धुनकि न्यागू खुगू मिनेत गंके माः । छबः खौ गनकि उकियात ल्वहंग्वलं बांलाक बुलेधुंकाः तिनि मेगु बः इली । थुकथं बाजंया सुरकथं च्याबःनिसें झिबः खौ इलेमाः । खौ बांलाक गनकि उकियात ल्वहंग्वलं चुल्लुक प्वाला प्वाला थीक छचाःखेरं बुली ।
बाजनय् सुर तयेगु
खौ दुगु छ्यंगुलिं भुनातःगु बाजनय् तं छ्वासुकाः व क्वातुकाः बाजंया सुर तइ । बाजनय् सुर थकाये माःसा तं क्वातुकेगु व मथरि दुथाय् तीजक ल्वहंग्वलं क्वय्पाखे दाइ । सुर क्वकाये माःसा तंया दथुइ मथरिइ क्वं च्वय्पाखे दाइ ।बाजं दयेकेगु ज्याभः लपे
बाजं दयेकेत छ्यंगू ध्यनेत चु दुगु चन्द्रमा बांलूगु धाः दुगु नँया ज्याभःयात लपे धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ध्यनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।आचा
बाजं दयेकेत छ्यंगू ह्वखनेत व मथरि थायेत च्वामुगु नँया ज्याभःयात आचा धाइ । ल्हातं चु ज्वनाः माःकथं छ्यंगू ह्वखनेत थ्व ज्याभः मदयेकं मगाः ।
ल्वहंग्वः (शिला)
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् चुलेगु ल्हाःपाय् न्ह्यंगु हाकुल्वहंया ग्वःयात ल्वहंग्वः (शिला) धाइ । बाजनय् खौ चुलेत व सुर थकायेत ल्वहंग्वः मदयेक मगाः ।पेञ्चिस
बाजं दयेकेत छ्यंगू कत्ताक सालेत क्वात्तुक ज्वनेगु नँया ज्याभःयात पेञ्चिस धाइ ।मुगः
बाजनय् माःथाय् नकिं तायेत छ्यलीगु ज्याभःयात मुगः धाइ ।बुरुस
बाजंया सिँग्वलय् रंग पायेत व थीथी बुट्टा च्वयेत छ्यलीगु ज्याभः खः बुरुस ।स्यांगि
बाजनय् बः बः खौ इलेबलय् ख्वातु मजुइक इया काइगु सालुगु चक्कु खः स्यांगि ।
-
बाज्याया ग्वाय्
हस प्रोडक्शनपाखें ने.सं.११२९ दँय् निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता पवन श्रेष्ठ व उषा नकःमि खःसा निर्देशक सुनिता राजभण्डारी खः । थुकी आर्यम नकःमिया बाखं दुसा छायाँकार सोहन मानन्धर खः । कलाकारकथं आर्यम नकःमि, श्लेषा श्रेष्ठ, सुनिता श्रेष्ठ, गणेशराम लाछि, शरद कसाःपिं दुथ्याः । संकिपाय् नेवाःभाय् संस्कृतियात सदां लुमंका च्वनेमाः धकाः ब्वयातःगु दु ।
-
बाथरुम व मेमेगु निबन्ध
बाथरुम व मेमेगु निबन्ध पद्ममरत्न तुलाधरया च्वखँ मुना खः । ने.सं. ११३२ य् नागार्जुन पब्लिकेसन्स पाखें थ्व सफू पिहांवःगु खः । थुकी नीछपु च्वखँ दुथ्याःगु दु ।थ्व सफू नेपालभाषाया आत्मपरक निबन्धया छगू नमूना धायेबहगु सफू खः । थुकी दुथ्याःगु आपालं च्वखँ न्हापा नं थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदने धुंकूगु दु । पद्मरत्न तुलाधरया छपु चर्चित निबन्ध बाथरुम या नामं थ्व सफूया नां बाथरुम व मेमेगु निबन्ध धकाः तयातःगु खः ।
-
बानि
निगू पाख तु काके सिधःगु ई । गुख्वः गुख्वः निथाय् तुख्वःया ल्याखं तु काकेधुन धायेव बानि वन धाइ । बानि वन धायेव बजि नकी । बजि नके न्ह्यः द्यः पुजा यानाः सिन्हः तिकेगु याइ ।
