वय्कः छम्ह प्रस्तर मूर्तिकलाया ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कः ने.सं. १०४३ असारय् यलया भिन्छेबहालय् जन्म जूगु खः । वय्कलं अबुजु स्व. पुनज्योति बज्राचार्यपाखें हःपाः कयाः प्रस्तर मूर्तिकला ख्यलय्् ने.सं. १०४३ स ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धैगु प्रस्तरया बौद्ध मूर्ति, चैत्य, स्तम्भ व प्रस्तरया हे झ्याःत निर्माण याना पलिस्था यायेगु खः । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) यल किन्द्वलय् ७ फिटया बुद्ध मूर्ति निर्माण यानाः पलिस्था २) नेपाल राजकिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् प्रस्तरया तिकिझ्याः निर्माण यानाः पलिस्था ३) येँया पचलि घातय् प्रस्तरया १०० थान १२ इञ्चया थी थी देवी देवतापिनिगु मूर्ति निर्माण यानाः पलिस्था ४) नारायणहिति राजदरवारया दक्षिण ध्वाखाया प्रस्तरया किसि, सल व ल्वहंहितिया निर्माण । ५) बर्माय् निर्माण जूगु पशुपति मन्दिरया ३० इञ्च तःजाःगु जलहरी निर्माण ५) कलकत्ता महावाणिज्य दुतावासय् महादेवया मूर्ति निर्माण ६) गुहेश्वरीया मूलुखाय् अष्टमातृका देवी देवता निर्माण ७) वीरगञ्जया मिसवाय् ७ फिटया बुद्ध मूर्ति निर्माण ८) तात्कालिन नेपाल प्रहरी मार्फट ७५ गू जिल्लाया थी थी चौकीइ प्रस्तरया भगवती मूर्ति निर्माण व पलिस्था ९) २५० थान चैत्य स्वनिगःया थीथी थासय् थीथी इलय् निर्माण यानाः पलिस्था । मान पदक तक्मा— इन्द्रराज्यलक्ष्मी पुरस्कार ।
NewaGyanKosh
-
बुद्धरत्न शाक्य
बुद्धरत्न शाक्य छम्ह धातु मूर्तिकलाय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६० मंसिरय् कास्की जिल्लाया पोखराय् जन्म जूगु खः । वय्कलं थः अबुजु स्व. रत्नमान शाक्यया हःपालं ने.सं. १०८० दँय् धातु कलाकारिताया ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु सीया मूर्ति दयेकाः चां भुनाः ढाले यायेगु खः ।
-
बुद्धरत्न शाक्य (क)
वय्कः छम्ह क्यूरेशया जडाउ भंmगःपन्छी, जनावर दयेकेगु ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६४ बैसाखय् यल, कुतिबहालय् जूगु खः, थौकन्हय् यलया जाउलाख्यलय् च्वनादी । वय्कःया अबुजु स्व. करुणारत्न शाक्य खः । यलया झतापोलय् च्वनादीम्ह स्व. बुद्धरत्न शाक्यया हःपालं वय्कलं १०७७ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया विशेषता धैगु कतां ज्या नापं क्यूरेशया जडाउ भंmगःपन्छी, जनावर व वहःया बज्र दयेकेगु खः । कला ब्वज्या— १) उत्कृष्ट उद्यमी कला प्रदर्शनी २) नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) रुसया तात्कालिन राष्ट्रपति बोरोसिलोभया निंतिं लाइफ साइजया छज्वः जदाउ बखुंचा व ३० इञ्चया मलः (ड्राईगन) दयेकाः द्वहलपा लःल्हाःगु ।
-
बुद्धाचार्य शाक्य
भाजु बुद्धाचार्य शाक्यया जन्म ने.सं.१०५९ श्रीपंचमी कुन्हु जूगु खः । वय्कःया मांया नां हर्षमाया शाक्य व बाःया नां तीर्थराज शाक्य खः । वय्कःया थायबाय् श्रीवहाः यल खः । भाजु बुद्धाचार्य शाक्यं नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजीं निबन्ध, कविता व जीवनी च्वयेगु यानादी । वय्कःया न्हापां प्रकाशित नेपालया जातः नांगु निबन्ध खः, गुगु शान्ति विजय नांगु पत्रिकाय् ने.सं.१०९८ य् पिदंगु खः । धार्मिक, सांस्कृतिक व ऐतिहासिक विषयया निबन्ध च्वयादीम्ह भाजु बुद्धाचार्य शाक्यया लजगा पत्रकारिता खः । वय्कःया प्रकाशित कृति– चिनाखँ (ने.सं.१०९७), अंशुवर्मा (जीवनी, ने.सं.११०२), नेपालया मल्ल जुजुपिं (ने.सं.११११), स्वनिगलय् ल्वहँ हिति (ने.सं.१११४), म्हपुजा (ने.सं.१११७), प्रज्ञापारमिता (ने.सं.११२०) खः । भाजु बुद्धाचार्य शाक्यजुं ने.सं.१११४ य् गौरी अनन्त सिरपाः कयादीगु जुल ।
-
बुद्धि नारायण श्रेष्ठ
ओखलढुङ्गा जिल्लाया भाजु हस्तबहादुर श्रेष्ठया काय् भाजुया जन्म सन् १९४१ स जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें भूगोल विधाय् स्नातकोत्तर शिक्षा कयादीम्ह थ्वय्कलं नेपाःया अन्तरराष्ट्रिय सीमा ब्यवस्थित यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादिल । भौगोलिक सर्वेक्षणया ज्याय् रिमोट सेन्सिङ्ग प्रणाली नेपालय् दुतहयेगुली वय्कः न्ह्यलुवाः खः । देसय् आवास नीति लागु यायेगु व देय्या नक्साङ्कनया भूमि मापनया ज्याय् आधुनिक विधि छ्यलेगुली विशेष भूमिका दुम्ह खः । वय्कलं नापी विभागया महानिर्देशक तक जुयाः सरकारी सेवा यानादिल ।
-
बुद्धिमतिम्ह धों च्वलेचा
बुद्धिमतिम्ह धोंच्वलेचा पूधाः प्याखं सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु खः । थुगु सफू ११२९ य् लोकेश्वर प्रकाशन पाखें पिदंगु खः । न्यँकंबाखंया रुपय् जक दुगु बाखंयात बाखं कनाच्वंगु लु स्वानाः प्याखंया रुपं मञ्चन नं यायेधुंकूगु दु । झिगू लु दुगु थुगु प्याखनय् क्वःछेँ, लाखे, लसिं च्वलेचा पात्रत दुथ्याःगुलिं मचातय्त शिक्षामूलक व न्ह्यइपुसे नं च्वं ।
-
बुँपाःज्या
सिनाज्यां वाःपीबलय् बुँ पाले अःपुकेत न्हापा हे बुँ पालातयेगु ज्यायात बुँपाःज्या धाइ। बुँपाःज्यां कय्गू, बकुलाः, छ्व, आलु आदि सय्बाली काये क्वचायेकाः बाझः जुयाच्वंगु बुँ पालेगु याइ।
बुँपाःज्यां निह्राः पालाः ख्वं मल्यंक भस्म यानाः बुँ पालेगु याइ। न्हापांगु ह्राः पालीम्हं निताः पालाः चा पाला थाय्तुं तइ। दथुइ स्यः छस्यःचा ल्यंकाः हानं अथे हे यानाः पाली। निह्राः अथवा स्यः पालीम्हं छपाँय् जवय् छपाँय् खवय् छसिकथं उतिग्यंक तयाः पालाथाय् तिक्व दयेकाः पौ लुइकी। घाँय् दःसा निह्रालं चापाँय् भपुइकाः घाँय् ल्हाकेगु याइ।
बुँपाःज्यां पौ थपाय्हाकः हे यायेमाः धयागु मदु। बुँया ब्या बाय् हाकः न्ह्यापाखें नं दयेकेफु। सिनाज्यां लः कुने अःपुकेगुयात ध्यानय् तयाः पौ ताःहाकः चिहाकः यायेगु याइ। प्वःपाखे द्यामय् छपौ बल्लाक भुनी। सिनाज्यां थ्व हे पौया चा कयाः द्यांप्वः तयेगु याइ। प्वःपाखे चा सालाः प्वः थथ्याकाः पालेगु याइ। जाःकूया सिकं पाँय् तयातःगु बाजःवंगु कू छ्यली।
छ्व ह्वलातःथाय् बुँ पालेबलय् कूया क्वम्हू ज्वनेगु ल्हातिइ छ्वख्वतं सुइ धकाः छ्वख्वं छलय् यानाः पाली। हय्काःगु कू सिकं थ्यःगु कुलिं थ्ययेक पालाः छ्वख्वं छलय् यायेगु याइ। हय्कायेक पालीबलय् थिनेगु याइ मखु। छ्वख्वं छलय् याये मसःपिन्सं कूचुइ रबरया कवच तयेगु याइ। बुँपाःज्या ब्वला खानाः व ब्वला खाये मफुपिन्सं मंकाःज्या थनाः याइ। शुद्ध तांन्वइगु बखतय् लाइ। याकःबुकलं यायेत अल्सि चाइ। छकःपतिं आलु घासा ल्वसा तयाः छ्वालुक दयेकातःगु थ्वँ त्वनाः म्ह याग्लाप्याग्ला मवंकेगु याइ।क्वम्हू
कूया म्वलं क्वय्या ब्व। थम्हूसिकं चिपु जुइ। पिचुक सुनातइ। कूया पाः बरोबर यानातइ। जव ख्वनं देय्पा व देय्पा ख्वनं जव ल्हाः क्वम्हुलिइ तइ।
छ्वख्वं
छ्व लइबलय् हानाप ल्यनाच्वनीगु छ्वमाया दं। ताःहाकः जुइमखु। दरु जुइ। सी धाः थें दइ। न्यासि वनेबलय् व बुँ पालीबलय् ख्वं छलय् याये मफुत धायेव घाः लाइ।थिनेगु
बुँ पालेबलय् बलं चापाँय् ल्यहें थनेगु। तःताय्क बुँ पाल धायेव चापाँय् ल्यहें थने थाकुइ। थिनाः कायेमाली। थिनेबलय् कूचु त्वःधुलीगु भय दइ।थ्यय्क
बुँ पालेबलय् कू भचा तस्वाके। थ्यःगु कुलिं बुँ पालेबलय् कूधाः भचा न्ह्यःने वं थें जुइ। चापाँय् ख्वातुइ। सुरु सुरुइ कू वाये सयेकीपिन्त थज्याःगु कू छ्ययेकेबी। कूचु न्वइबलय् कूम्वःया तःलय् न्वकू तयेगु सु तफि यात धायेव कू थ्यइ। थ्यःगु कुली नाःयाथाय् सिकं पाःपाथाय् कूचु व कूया फासला तब्या जुइ। थ्यःगु कुलिं बुँ पालेबलय् छ्वख्वतं सुइगु व कुलिं घाः जुइगु भय दइमखु।पाँय्
कूपाःया सिइ तयातइगु धाः। कूपाँय् तइबलय् मिइ छुयाः सिया च्वसं पाःलय् मुगःधाः दयेक छ्यानाः सि उतिग्यंक सालुकी। कुं भचा ब्वयेकी। पाँय् दुगु कुलिं ज्या याये अःपुइ।बाजः वंगु कू
पाः भचाभचा ज्यले धुंकूगु कू। यक्व तपाः व यक्व चिपाः नं जुइमखु। पाँय् तयातइ। बाजः वंगु कुलिं ज्या यायेबलय् याकनं न्यली मखु।हये काये
बुँ पालेबलय् कूयात भेसें लुइके। चापाँय् सालुक पाले। कूचु न्वइबलय् कूम्वःया तःलय् सिकं द्यःने सु तफिक तयाः चु न्वयातये। -
बुँबाली
स्वनिगलं पिने पाल्पाय् च्वनाः मदिक्क नेपालभाषाया सेवा यानादीम्ह भाजु चिनियालाल बज्राचार्य थ्व उपन्यासया उपन्यासकार खः । ने.सं.१११५ य् पलेस्वां पिथनाया लुखां थ्व उपन्यास प्रकाशन जूगु खः । उपन्यासकार भाजु चिनियालाल वज्राचार्यं थ्व सिबय् न्ह्यः नसंचा नांगु उपन्यास नं च्वयादीगु दु । थ्व बुँबाली उपन्यास गांया जनजीवनयात लिधंसा दयेकाः च्वयातःगु छगू प्रगतिवादी उपन्यास खः । थुकी गांया अशिक्षित, निर्धा, व सोझापिं मनूतय्त छपुचः धूर्त शोषकतय्सं गुकथं शोषण याना वयाच्वंगु दु धयागुया बांलाःगु चित्रण दु ।
-
बुँया ल्याकत ः—
आना
बुँया ल्याकत यायेगु छगू बिधि । छपीया भिंmखुब्वय् छब्वया ल्याः । ध्यबाया ल्याखं प्यंगः जुइ । ३४२ बर्गफुत दइ ।
दांछि
बुँ दाइबलय् दकलय् म्ह्व कथंया ल्याः । ध्यबाछगःया प्यब्वय् छब्व । बर्गफुटया हिसावं २१ बर्गफुट व चानचुन दइ ।
ध्यबाछगः
आनाया प्यब्वय् छब्वया ल्याः । दांछि दांछि प्यथाय् दइ । बर्गफुटया ल्याखं ८५ बर्गफुत व चाःचू दइ ।
पी
बुँया ल्याकत याइबलय् दकलय् च्वय्या ल्याः । आनाया ल्याखं १६ आना दइ । बर्गफुटया ल्याखं याये बलय् ५७७६ बर्गफुट दइ । -
बुरांज्या
स्वयेक पानाः वा गाले गाकाः कःलि व घाँय्म्वः धू यचुक्क लिकाये धुंकूगु वा दुतहयाः कुतिइ स्वथनेगु ज्यायात बुरांज्या धाइ। थुकियात स्वःबुरां नं धाः।
बुरांज्या याइबलय् वाया अनुपात स्वयाः पासा थ्वयेगु याइ। वा यक्व दयाः नं तापाक ल्ह्ययेमाःपिनि खलः यक्व दुगु मंकाःज्या थनाः बाय् ब्वला खानाः यायेगु याइ। मंकाः खलः बाय् ब्वला खलः तयाः जक मगाइगु अवस्था जुल धाःसा निखलकं तयाः नं यायेगु याइ। भचाभचा जक ल्ह्ययेमाःगु व तापाक नं ल्ह्यये म्वाःपिनि निम्हप्यम्ह जक पासा तयाः नं याइ। वा नं यक्व मदु, तापाक नं ल्ह्यये म्वाःपिनि जाहान भ्वछि जक च्वनाः नं याइ।
बुरांज्यां वा थनेत न्हापां द्यः पुज्यायेगु याइ। मंकाःज्या, ब्वलाज्या खलःया थाकुलि बाय् अन वयाच्वंपिं मध्यय् थकालिम्हं बाय् कजिं द्यः पुज्याइ। खलःपिं दक्वं वाद्वँया छचाःलिं च्वनी। पुजाय् पुजाज्वलंया लिसें तपागु वः छपा नं तइ। द्यः पुज्याये क्वचायेकाः वाद्वँय् दुने वः सुचुकाः खलःपिन्त मायेके बियाः न्ह्यइपुकेगु याइ। थकालिं उजं बीवं छचाःलिं च्वनाच्वंपिं सकलें जानाः वाद्वँय् दुने ल्हाः दुतछ्वयाः वः मालेगु याइ।
वः मालेबलय् वाद्वँ घाराघुरु याये दइ मखु। सभ्य जुयाः ल्हाः दुतछ्वयाः मालेगु याइ। सुनां लुइके फु वयात भाग्य दुम्ह धाइ। वः नयेगु हक वः लुइकूम्हेसिगु जूसां वं जक नइ मखु। सिन्हः तिनाः समय् नइबलय् थवंथछि सकसियां इनाः नइ।
छेँया हामा, मध्यय् थकालि बाय् इमिसं उजं बियाः अन मध्यय् छम्हसित वा थंकेबीगु याइ। पाथि बाय् दालां वा थनी। वा थनीबलय् थःपिनि इष्टदेव, बुद्ध भगवान बाय् लुइपाखे स्वयाः भिंगु मती तयाः द्यःपिनि नां कयाः काकां मफुइमा धकाः आसिकाः यानाः थनेगु याइ।
म्हे अथवा द्वलाखःमुलिइ तयाः वा ल्ह्यइ। द्वलाखःमू न्वलय् व म्हे म्हेकुन्वलय् तक्यंकाः कुबी। छकुया छमुरि ल्याखं तइ।
बुरांज्यां मनाछ्वय्ला व वः ल्वसा बियाः थ्वँ त्वंकी। सतीथाय् जूसा निधू स्वधुलिइ छकः व तापाःथाय्् जूसा धुच्चापतिकं त्वंकी। न्हिनय् बजि नइ मखु। वा ल्ह्यये सिधयेकाः घासाता तयाः भ्वय् थें यानाः नकेगु याइ।कःलि
जाकि मदुगुु वा। वा असाः जुल धायेव वाग्वः फुदने मफयाः कःलि जुइ। वा दाइबलय् वाया लिसें कःलि नं हाइ। वा पाइबलय् फयेकाः बाय् हासां गालाः लिकाइ।गाले
वाय् दइगु कःलि व घाँय्म्वः धू हासां फय् वयेकाः लिकाये। वा गालेत छम्हसिनं खुचं वा तुयाः सालुका छ्वइ। मेपिन्सं हासां गालेगु याइ। वाद्वँया अनुपात स्वयाः मनू च्वनी। चिद्वँ जूसा छम्हनिम्ह जक च्वनी। तःद्वंगु गाले मालीबलय् हासां हे नं छ्वयेगु याइ। वाद्वँय् छचाःलिं प्यम्ह न्याम्ह च्वनाः गालेगु याइ। गालीबलय् सकसिनं छखें पाःलाक्क हासा संकी। छकःपतिं द्वँ चाःहिलाः सिथं सिथं नं गालाछ्वइ।तपागु वः
बुरांज्यां पुजाभलय् समय्या नापं तइगु वः। माय् बाय् मूयागु जुइ। सालुसे च्वंकी मखु। घाराघुरु याइबलय् नं मस्यनीकथं याताप्याता मवंक बुक्क छुनातइ।दाला
पं बाय् तिंया बालां ह्वः मदयेक द्वक बांलुइकाः थानातःगु थल। च्वय् भचा चकनी। च्वय्या सिइ प्वता तयाः पतिं बाय् तिबां क्वातुक हिनातइ। उतिग्यंक पाः तयाः सिँकथिया ख्वः प्यख्वः तइ। ख्वःया सिँ च्वय्पती चिपु यानाः मायागु ज्या कयाः सिइ थ्यंक छस्वा यानाः चिनातइ। प्यनय् चिकिचाग्वःगु धलिं निगः बेथां तयाः चिनातइ। प्यमानां निसें च्याफा न्ह्यंगु तक दइ। वा थनेत पाथिया पलेसा थुकिं नं तुइगु याइ।
न्वः
खःमू कुबीगु पंया लवः। स्वकु स्वकुत्या हाकः जुइ। भतिचा तीमा बांलुइ। गौ दथुइ लाकीमखु। पिचुक सुनातइ। ग्वःगु व बालागु यानाः निगू कथंया दइ।पाथि
पं बाय् हापां दयेकातःगु च्यामाना न्ह्यंगु थल। च्वंनिसें क्वथ्यंक अपाँइत्याः जुइ। त्याःकथं च्यामाना पाय्छि जुइक जाः यानातइ। प्यनय् तौ दइ।म्हेकुन्वः
म्हे कुबीगु न्वः। निकु निकुत्याति हाकः यानाः गौ दथुइ मलाकुसे भचा तीमा बांलुइका तइ। निखें च्वतय् चिचिचाकीगु की तानातइ। ग्वःगु व बालागु दइ।