NewaGyanKosh

भिक्षु कोण्डन्य मुनामि व भिक्षु निग्रोध ग्वाहालिमिया भूमिका दुगु महास्थविर भिक्षु सुदर्शनयात आदराञ्जली सफू ने.सं ११२३ य् सुखी हातु नेपाल बुद्धविहारपाखें पिदंगु खः । भिक्षु सुदर्शन महास्थविर मदुगु दच्छि दयेत्यंंबलय् वसपोलया लुमन्तिइ वसपोलया प्रेरणादायी जीवनी पक्षयात सकसिया न्ह्यःने गथे खः अथे हे ब्वयेगु कुतःया लिच्वः थ्व सफू खः ।

मां गंगादेवी कर्माचार्य व बौ कृष्णगोपाल कर्माचार्यया कोखं ने.सं १०८२ इ ख्वपया ग्वःमारि त्वालय् जन्म जुयादीम्ह महेन्द्रगोपाल कर्माचार्य नेपालभाषाया छम्ह अनन्य सेवक खः । शान्तिनिकेतन मा.वि.या प्रधानाध्यापक जुयाः ताः ईतक शिक्षा ख्यलय् थःगु ई फ्यानादीम्ह थ्वय्‌कलं विराट साहित्य सम्मेलन गुथिया नायः व मेमेगु नं भाषिक साहित्य संस्था नाप आवद्ध जुयाः नेपालभाषा व थ्वया साहित्य च्वन्ह्याकेत आपालं ज्या यानादीगु दु ।

नेपालभाषाया नापं नेपाली भासं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु महेन्द्रगोपाल कर्माचार्यं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् बाखं, चीबाखं च्वयेगुया नापं थीथी सफूया सम्पादन नं यानादीगु दु । बाखं विधाय् थ्वय्‌कःया इलं न्यंगु न्ह्यसः चिबाखं संग्रह पिदंगु दुसा ह्याउँबाला पत्रिकाया तःगू ल्याः थ्वय्‌कःया सम्पादनय् पिदंगु दु । अथेहे विराट साहित्य सम्मेलन गुथि ख्वप म्हसीका, कवि योगेन्द्र प्रधान, म्हसीका मालेगु झ्वलय्, सिद्धिदास प्रतिष्ठान पाखें पिदंगु सिद्धि ब्वखाँ आदि सफूया नं सम्पादन यानादीगु दु ।

थःगु लजगाःया झ्वलय् तःगू हे पेशागत सिरपा त्याकादीधुंकूम्ह महेन्द्रगोपाल कर्माचार्ययात साहित्य लेखनपाखे थ्वय्‌कया इलं न्यंगु न्ह्यसः (चिबाखं मुना ११३९) कृतियात रामशेखर लुमन्ति दबूपाखें न्हापांगु रामशेखर लुमन्ति सिरपालं (ने.सं.११३९) छाय्‌प्यूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु महेशचन्द्र प्रधान नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२०१० माघ १२ य् जूगु खः । य्‌कःया मांया नां मोहनकुमारी व बाःया नां हरिकृष्ण प्रधान खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. २, बालमन्दिर रोड, महेन्द्रपथ खः । वय्‌कः डिप इन एड, अर्जून पदक २०३० (त्रिवि) या बिजेता खः ।

नेवाः न्ह्यलुवाः भाजु महेशचन्द्र प्रधान नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया (ने.सं.११२९–११३३) नायः जुयादीधुंकूम्ह खः । थीथी शैक्षिक व सामाजिक संस्थाय् आवद्ध जुयादीम्ह वय्‌कः हरि–मोहन स्मृति कोष (ने.सं.११३६) या संस्थापक नायः खः ।

बा मचाम डंगोल व मां सन्तुमाया डंगोलया क्वखं ने.सं. १०८४ इ येँया भोटेबहाः त्वालय् चिनाखँ व छधाः प्याखं च्वमि भाजु महेशमान डंगोलया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां महेशमान लँजुवाः खः । साहित्यकार भाजु डंगोल नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु पलाः दकलय् न्हापां चिनाखँ साहित्यपाखें न्ह्याकादीगु खःसां लिपा प्याखंपाखे च्वसा न्ह्याकादीगु खः । वय्‌कःया न्हापांगु साहित्यिक सृजना चिनाखँ दना वा फुक्क छपा जुयाः (बुलुमि ने.सं. ११०१) खः । अनं लिपा थीथी पत्रपत्रिकाय् छधाः प्याखं च्वयाः पिथनादिल । थुकिया हे लिच्वः भाजु लँजुवाःया न्हापांगु सफू थःथःगु संसार (छधाः प्याखं मुना) नसना पब्लिकेशन पाखें ने.सं. ११३३ येँया पुन्हि कुन्हु पिदन । थ्व सफुतिं प्रेममोहन सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु ।

थ्वय्‌कलं चिनाखँ व छधाः प्याखं च्वयेगु बाहेक थीथी पत्रिका चकना, पुलुकिसि (मचापौ) पलिस्था, पौभाः सम्पादन यायेगु ज्या यानाः नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झायाच्वनादीगु दु । कविता प्याखं च्वयेगु व पत्रपत्रिका सम्पादन यायेगु बाहेक थ्वय्‌कः छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः । नेवाः अधिकार तथा नेवाः भाषा साहित्य, संस्कृति संरक्षण व सम्वद्र्धनया ज्याय् न्ह्याबलें धस्वानादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

मां लुमंकाः नेपालभाषा व नेपाली भाषाया नांजाःम्ह च्वमि चित्तरञ्जन नेपाली अर्थात् नारायणप्रसाद राजभण्डारीजुं च्वयादीगु शोककाव्य खः । थ्व सफू तत्कालिन नेपालभाषा प्रकाशनी समितिपाखें स्वीकृति कयाः ने.सं १०७० य् भाजु अनिस नेपालीं जोरगणेश प्रेसपाखें पिकयादीगु खः । थ्व काव्य भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं थःत जन्म ब्यूम्ह मामं थःत सदां सदांया नितिं त्वःता वनाः थःत लाःगु विरह बेदना व मांया गुण लुंमंकाः च्वयातःगु झिंगुपु कविताया संग्रह खः । थ्व संग्रह ब्वनेबलय् केवल कविया जक मखु ब्वँमिपिनिगु नुगः नं ख्वबिं प्याकाबी व नुगः थुंदीकाबी, थः थः मांपिनिगु क्वाःगु मतिना स्मरण जुइके बी । थ्व हे कविया लेखन शिल्प नं खःसा थ्व हे काव्यया विशेषता खः । मां लुमंकाः कविता संग्रह भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं थः मदुम्ह मांयात लुमंकाः च्वयातःगु कविता संग्रह जक मजुसे पश्चिमी शैलीया भ्भिनथ कथं च्वयातःगु थ्व शोककाव्य नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् पश्चिमी शैलीया शोककाव्यया अर्थात् भ्भिनथया दुतिना नं खः ।

माइकल एलन छम्ह नांजाःम्ह मानवविज्ञान विज्ञ भाजु खः । अष्ट्रेलियाया सिडनी विश्वविद्यालयया मानवविज्ञान विभागया सन् १९८५ निसें १९९१ तक प्रमुख जुयादीम्ह वय्‌क: नेपाःया समाज, कला, संस्कृति, धर्म आदियात कयाः अध्ययन याःपिं अष्ट्रेलियन नागरिकपिं मध्ये छम्ह न्ह्यलुवाः खः । नेवाःतय्‌गु रिति, परम्परा, शक्ति अले लैङ्गिक पक्षयात कयाः माइकलया सन २००२ लय् पिदंगु च्वसु अतिकं लुमंकेबहः ।

सामान्यतया बौद्ध भिक्षुपिं गृहत्याग यानाः जीवंकाछि विहारय् च्वनेगु याइ । तर नेवाः बौद्धतय्‌सं नं विहार न्ह्याकावयाच्वंगु दु, गुगु बौद्ध धर्म परम्परा कथं अतिकं बिस्कं खः । थुकियात कयाः वय्‌क:या दुग्यंक दुवालातःगु सफू “Buddhism without Monks” उलि हे न्ह्यथनेबहः । नेवाः समुदायदुने स्त्रीशक्तिया गुगु प्रथा दु उकियात कयाः नं माइकलपाखें उलि हे च्यूताः क्यंगु दु । थ्व प्रथा हिन्दू व बौद्ध निगुलिं नेवाः सम्प्रदायं हना वयाच्वंगु दु । थ्व खः– कुमारी प्रथा । सन् १९७५ य् माइकलयपाखें थुकियात कयाः पिकाःगु सफू खः “The Cult of Kumari” विज्ञजनपिनि मूल्याङ्कन कथं जीवित देवी कुमारीयात कयाः च्वयातःगु थुगु सफू थें दुग्यंगु मेगु मदु ।

नृवंशशास्त्रया ख्यलय् माइकलया अध्ययनया छगू ज्वःमदुगु ज्या धयागु येँया किमद्वः, स्वयम्भुइ च्वनाः हेमराज शाक्य, न्हुच्छे बहादुर बज्राचार्यपिनि ग्वहालि कासें मुंकूगु निद्वः सिबें अप्वः स्थलगत अध्ययनया प्रतिवेदन अले किपात खः, गुगु अप्रकाशित तिनि ।

बेलायतया लण्डन विश्वविद्यालयपाखें पूर्वीय व अफ्रिकी अध्ययन संस्थाय् नेपाल अले हिमाली क्षेत्र विषयया प्राध्यापक जुयाच्वंम्ह भाजु माइकल हट मूलतः नेपाली साहित्ययात अंग्रेजी ब्वमिपिनि दथुइ थ्यंकाब्यूम्ह छम्ह ग्यसूलाःम्ह अनुवादक खः । हिन्दी साहित्ययात मू बिषय दयेकाः सन् १९८० इ स्नातक यानादीम्ह माइकल भाजुं थ्व धुंकाः नेपाली भाषा व साहित्यया इतिहासयात कयाः सन् १९८४ इ विद्यावारिधि क्वचायेकादिल । पूर्वीय व अफ्रिकी अध्ययन संस्थाय् प्राध्यापक कथं दुथ्याःम्ह थुम्ह भाजुं सन् १९८७ निसें मदिक नेपाःया राजनीति व साहित्ययात कयाः अध्ययन यायेगु अले च्वसू च्वयेगुया नापनापं सफू पिकायेगु यात ।

नेपाली साहित्यया इतिहास भूपि शेरचनया जीवनी अले मुनमदनया अंग्रेजी अनुवाद माइकलया न्ह्यथनेबहःगु सफू खः । वय्‌क:या नेवाः कला, संस्कृति अले वास्तुकलायात कयाः च्वयातःगु छगू परिचयात्मक सफू– “Nepal: A Guide to the Art and Architecture of the Kathmandu Valley “ ।

सन् २०००य् बेलायत–नेपाल एकेडेमिक काउन्सिल नीस्वने धुंकाः थुकिया नायः नं जुयादिल । अले हिमाली अध्ययनया युरोपियन बुलेटिन सम्पादन नं यात । नेपाः व भुटानया समसामयिक राजनीतिइ दुग्यंगु ज्ञान दुम्ह थुम्ह भाजुं भुटानी शरणार्थी समस्यायात कयाः नं आपालं चर्चा याःगु दु । नेपाल रिसर्च सेन्टर जर्मन सरकार अभिलेख संरक्षण परियोजना प्रमुख जुयाः नं वय्‌कलं ज्या यानादीगु दु  ।