NewaGyanKosh

मुस निबन्ध प्रा. डा. कमलप्रकाश मल्लं मुनादीगु च्वखँया संग्रह खः। च्वसापासा पाखें ने.सं. १०८४ य् पिदंगु थ्व सफू विशेषत त्रिभुवन विश्वविद्यालय बी.ए.यागु पाठ्यक्रमया लागि पिकाःगु सफू खः । थुकि चित्तधर हृदय, मोतिलक्ष्मी उपासिका, ठाकुरलाल मानन्धर, रत्नध्वज जोशी, हृदयचन्द्र सिंह, हेमलाल जोशी, प्रेमबहादुर कसाः कुलधर्म रत्न तुलाधर, सत्यमोहन जोशी, वृष्णबहादुर मानन्धर, वृष्णचन्द्र सिंह, ईश्वरानान्द श्रेष्ठाचार्य, जगतबहादुर जोशी, सुदर्शन श्रमशेर, न्हूछेँबहादुर (कलम), नीलवीरसिंह कंसाकार, फणीन्द्ररत्न वज्राचार्य, ठाकुरमान शाक्य, तेजेश्वर बाबु ग्वंगः, भुवनमान कायष्ठ, पूर्णबहादुर वैद्य, पद्मरत्न तुलाधर व माधवलाल कर्माचार्य थेंज्याःपिं नेपालभाषाया शीर्ष व्यक्तित्वतय्‌गु परिचयसहित उमिगु च्वसु दुथ्याःगु दु । थ्व सफूया दकलय् महत्वया विषय धयागु थ्व सफुलिइ भूमिका कथं दुथ्याःगु सम्पादक कमलप्रकाश मल्लया मुक्त गद्यया लँय् नेपालभाषा धयागु ओजपूर्ण च्वखँ खः । थ्व भूमिकां केवल निबन्ध साहित्यया इतिहास जक मखु नेपालभाषाया गद्य साहित्यया इतिहास हे ब्वयाब्यूगु दु ।

मूस्वां धुस्वां साय्‌‌मिं च्वयादीगु नेपालभाषाया न्हापांगु चिबाखं संग्रह खः । ने.सं १०७३ य् परमानन्द बज्राचार्यजुं पिकयादीगु थ्व चिबाखं संग्रह नेपालभाषाया न्हापा न्हापाया तन्त्राख्यान, हितोपदेश आदिया बाखं थें छुं अनुदित शुक्ति वा नीतिकथा मखुसे धुस्वांया मौलिक कृति खः । थ्व सफूया निगूगु संस्करण धाःसा रत्नपुस्तक भण्डारं पिकयाब्यूगु खः । थ्व मूस्वां समाजय् विद्यमान आर्थिक विसंगति, मनूतय् जीवनप्रतिया आस्था आशा निराशा आदि न्ह्यब्वया जीवनया यर्थाथताया उद्बोधन यायेगु चेष्ठा यानातःगु बाखं पुचः खः । सामाजिक मनौवैज्ञानिक यर्थाथता थ्व संग्रहया प्रवृतिगत विशेषता जूगु दु । तर थौंया लघुकथा कथानकया तीव्रता तिक्ष्णता आदि गुगु विशेषता खः थुपिं विशेषता थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु फुक्क बाखनय् समाहित जूगु धाःसा मदु ।

मृत्यु संस्कार नेवाः संस्कृति कथं बलदेव जुजुं च्वयादीगु अले वैदिक प्रतिष्ठानपाखें पिथंगु सफू खः । थ्व सफू ने.सं ११२५ य् पिहांवःगु खः । थ्व सफुलिइ मृत्यु संस्कारया बारे विधित व उकिया दार्शनिक पक्षयात न्ह्यब्वयातःगु दु । थुकी मृत्यु संस्कारया महत्व, दाहसंस्कार, दुःखं च्वनेगु, प्रेतया सद्गति, सपिण्ड श्राद्ध, समानोतर श्राद्ध, लय्‌प्यँ थयेगु, वार्षिक श्राद्ध, पार्वण श्राद्ध, वृद्धि श्राद्ध, पितृदेवता वा पुर्खाद्यः आगंद्यः व मृत्यु संस्कारया थीथी विधिया ज्वलंबारे च्वयातःगु दु । थुकी विशेष यानाः स्वनिगलय् च्वपिं द्यःबाज्यापिंसं न्ह्याकीगु कर्मकाण्डबारे जक उल्लेख दु ।

मां पूर्णदेवी व बौ गोबिन्दबहादुर तुलाधरया कोखं ने.सं. १०७५ स जन्म जूम्ह मय्‌जु मेनकादेवी तुलाधर नेपालभाषाय् ताःईलंनिसें बाखं च्वयावयाच्वंम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया लँय् लूगु किपा (ने.सं.११२१) नांगु बाखं संग्रह पिदंगु दु । थम्हं खनागु वा भोगे यानागु घटनायात विषयवस्तु दयेकाः यथार्थवादी बाखं च्वयेगु थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता खः ।

नेवाः अले नेपालमण्डलदुनेया कला, संस्कृति, धर्मया नापनापं इतिहासयात कयाः अतिकं तब्याक अध्ययन, अनुसन्धान यासें थुकियात कयाः बौद्धिक ज्वलंत च्वयेगुलि ज्वःमदुगु योगदान बियावंपिं विदेशी विद्वानत मध्ये मेरि सेपहर्ड सलस्सर मय्‌जु छम्ह नं खः । नेपालय् दुगु संयुक्तराज्य अमेरिकाया राजदूतावसया कर्मचारी वय्‌क: थः भाःतनापं सन् १९६५ इ स्वनिगलय् थ्यंगु खः । संयुक्तराज्य अमेरिका, कोलम्बिया विश्वविद्यालयपाखें पुरातत्व विधाय् विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त यानादीम्ह वय्‌कलं सन् १९७० निसें नेपाःया मूर्तिकला व वास्तुकला अले मध्यकालीन इतिहास नापनापं संस्कृतियात कयाः आपालं च्वसुत च्वयाः पिकाल । नेपालय् दुबलय् इतिहास संशोधन मण्डल अले अनया ल्याय्‌म्हपिं महेशराज पन्त व गौत्तमबज्र बज्राचार्यपिनिगु ग्वाहालि संस्कृत भाय् व नेवाः भाय् सयेकल । नेवाः समुदायया बौद्ध पुरोहित गुभाजु अले हिन्दु पुरोहित द्यःबाज्यापिनिपाखें आपालं ज्ञान मुंकल । थ्व लिपा सलस्सरया अतिकं चर्चित सफू “Nepal Mandala” निगू खण्डय् सन १९८२ य् पिहांवल । थ्वहे सफुलिं सस्सलरयात नेपालय् जक मखु विश्वन्यंकं छम्ह विशिष्ट इतिहासकार, मूर्तिकला, वास्तुकला, धर्म संस्कृतिया ज्ञाताया ल्याखं स्थापित यानाबिल । भारतीय अभिलेखालय विज्ञ प्रतापआदित्य पालया निर्देशनय् नेपालमण्डलया कला व वास्तु विकासया ऐतिहासिक कालक्रम निरधारण यायेत नं ताःलात ।

सस्लसरं मय्‌जुपाखें हे दकलय् न्हापां स्वनिगःया काष्ठकला मध्ये सालभञ्जिक त्वानासिँया उत्कृष्टता व विशेषता थुइकेगु ज्या जूगु खः । अथेहे नेवाः समाजय् परम्परागत रुपय् थीथी पर्वबलय् जुइगु परिक्रमाया महत्व अले थुकिया लिधंसाय् प्राचीन नेवाः वस्तीया लागा क्वःछीगु लिधंसा ध्वदुइगुकूगु खः । महत्वपूर्ण खँ नेवाः समाजय् कुमारीया प्रथा लिच्छिबी जुजु रुद्रदेवया इलय् ग्वल देसय् शुरु जुइधुंकल धकाः थुकिया प्राचीनता ध्वाथुइकाब्यूगु खः । सस्सलर मय्‌जुया अध्ययन व विश्लेषण कथं नेवाः समुदायया वास्तुकला पूर्णत धर्मनिरिपेक्ष जू । गुगुं न) वास्तु संरचनाया निंतिं शैव, बौद्ध, हिन्दू वा शाक्त धकाः पाकेगु मजू ।

सस्लरया अतिकं नांजाःगु कृतित खः – “The Antiquity of Nepalese Wood Carving: A Reassessment; Art and Culture of Nepal: Selected Papers of Kathmandu ; A Collection of Articles” .

मेरीबाबा नांगु सफू नेपालभाषाया नांजाःम्ह च्वमि भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं च्वयादीगु आधुनिक खण्डकाव्य खः । ने.सं ११२९ य् नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां पिदंगु थ्व खण्डकाव्य च्वमि चित्तरञ्जनं परम्परागत खण्डकाव्यय् थें सुं ऐतिहासिक वा पौराणिक महापुरुष वा विरांगनायात पात्र दयेकाः मखु थः तिरी मय्‌जु मेरीबाबायात हे मू पात्र यानाः, थःगु वलिसे इहिपाः जूगु घटनां निसेंया विषययात कयाः ज्यानातःगु खण्डकाव्य खः । गुंगू अंकय् ब्वथलातःगु थ्व खण्डकाव्यय् थः मय्‌जु मेरीबाबाया जीवनय् छगूयां ल्यू मेगु यानाः वःगु पंगः नाप गुकथं सामना यायेमाल धैगु क्यनेगु यानातःगु दुसा मेखेर छम्ह मिसाया जीवनय् थः जीवन पासायागु क्वाःगु माया मतिना दत धाःसा वं थःत जूगु अनेक रोगनाप नं ल्वानाः त्याकेफु धैगु नं क्यनातःगु दु ।