NewaGyanKosh

बौ मोहनबहादुर अमात्य व मां उमादेवी अमात्यया कोखं मोक्षबहादुर अमात्यया जन्म ने.सं १०६८ इ येँया तःधं चुक वंघलय् जूगु खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह कवि नापं संस्कृति विषयया च्वमि नं खः । सफूया रुपय् थ्वय्‌कःया छंगु हे नामय् चिनाखँ मुना सफू व तिकि तिकि नांगु हाइकु मुना सफू पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं जनबाहाःद्यया बाखं नांगु बाखं सफू नं पिकयादीगु दुसा आकाश भैरबनाथ स्मारिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु ।

दकलय् न्हापां ने.सं. १११४ दँय् नेपालभाषा परिषद्ं पिकाःगु अले हाकनं नीप्यदँ लिपा ने.सं. ११३८ दँय् नं नेपालभाषा मिसा खलः प्रकाशनयात ग्वाहालि कथं नेपालभाषा परिषदं हे स्वंगू भाषां (नेपालभाषा, नेपाली भाषा, अंग्रेजी भाषा) भाय् हिलाः मय्‌जु सरस्वती तुलाधरया मुनाय् पिकाःगु बाखं मुना सफू मोति बाखं पुचःया च्वमि मय्‌जु मोतिलक्ष्मी उपासिका खः । थ्व सफुलिइ सुधारवादी भावनां जाःगु झिंस्वपु बाखं दुथ्याकातःगु दु ।

मोति–माः नांदंम्ह साहित्यकार मोतिलक्ष्मीं च्वयादीगु नेपालभाषाय् मय्‌जु च्वमिपिनिगु न्हापांगु निबन्ध मुना खः । थ्व मोति–माः सफू दकलय् न्हापां ने.सं. १०७८ दँय् धर्मोदय सभां पिकाःगु खःसा ख्वीदँ लिपा ने.सं. ११३८ दँय् स्वंगू भाषां (नेपालभाषा, नेपाली भाषा, अंग्रेजी भाषा) नेपालभाषा परिषदं पिकाःगु सफू खः । थ्व सफुलिइ वय्‌क: मय्‌जुं धार्मिक व सामाजिक खँत दुथ्याकाः च्वयातःगु झिंछपु च्वखँ दुथ्यानाच्वंगु ।

धरानय् नेपालभाषाया नापं समाजसेवाःया ख्यलय् ज्या यानादीम्ह भाजु मोतीराज ताम्राकारया जन्म बि.सं.१९८५ भाद्र ५ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां मोहनमाया व बाःया नां मणिराज ताम्राकार खः । महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसया संचालक, शिक्षा सदन मा.वि. नीस्वनेगुलिइ मू भूमिका म्हितादीम्ह वय्‌कः लिपा वडा नं ३ या वडा अध्यक्ष जुयाः करीव नीदँ सेवा यानादिल । वय्‌कलं धरानया बुद्ध बिहारय् चैत्य दयेकादिलसा धरानया झीगु समाजयात स्थायी रुप बीत जग्गा प्राप्तिया निंतिं तःधंगु भूमिका म्हितादिल । वय्‌कः बि.सं.२०६१ पौष महिनाय् दिवंगत जुयादीगु खः ।

मां ज्ञानलक्ष्मी व बौ द्रव्यधरया कोखं ने.सं १०२९ येँया तुंछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह मोतिलक्ष्मी उपासिका साहित्य जगतय् एम.लक्ष्मी, श्रीमति मोतिलक्ष्मी, सुश्री मोतिलक्ष्मी, मोतिलक्ष्मी उपासिका आदि नामं थःत म्हसीकादीम्ह स्रष्टा खः । निबन्ध, प्रबन्ध, बाखं व कविताया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मोतिलक्ष्मीयात नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् अप्वः थें निबन्धकार कथं म्हसीकेगु याः । ने.सं १०६८ इ वय्‌कःया तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाय् जन्म नांगु निबन्ध पिदन । थनंनिसें वय्‌कःया च्वसा थ्व ख्यलय् न्ह्याःगु खः । मोतिमाः (ने.सं १०७८), संघ (ने.सं १०८०), धौबजि ने.सं १११८) थ्वय्‌कःया पिदंगु निबन्ध /प्रबन्धया सफू खः । मोतिलक्ष्मी नेपालभाषाया छम्ह न्हापांम्ह मिसा निबन्धकार जक मखसे छम्ह प्रौढ गद्यकार नं खः । थ्वय्‌कःया गद्ययात नेपालभाषाय् धार्मिक गद्य व वैयक्तिक अनुभूतिमूलक गद्यया सेतु कथं कयातःगु दु । बौद्धधर्म व बौद्ध दर्शनया यथेष्ठ प्रभाव थ्वय्‌कःया निबन्धय् खनेदुसां थ्वय्‌कलं धार्मिक अन्ध परम्परायात मिखा तिस्सिनाः पालन यायेगु पलेसा आत्मचेतना खंगु व स्वअनुभूतिं प्राप्तगु ज्ञानयात थःगु निबन्धय् प्वंकेगु यानादीगु दु ।

मोतिलक्ष्मीं ल्हाः न्ह्याकादीगु मेगु विधा बाखं खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाय् आधुनिक बाखंया अभियन्ता जक मखसे नेपालभाषाया न्हापांम्ह न्हू बाखं (Modern short story) च्वमि नं खः । थ्वय्‌कःया ने.सं. १०६४स धर्मदूत पत्रिकाय् पिदंगु लँ बाखं नेपालभाषाया हे न्हापांगु न्हूबाखं जूगु दु । थ्व बाखं सिबें न्ह्यः वय्‌कयाः तत्कालिन शारदा पत्रिकाय् नं नेपाली भाषां निपु बाखं पिदने धुंकूगु खः । मोतिलक्ष्मी नेवाः सामाजिक परिवेशय् ब्वलंम्ह सुधारवादी युगया छम्ह स्रष्टा खः । थ्वहे कथं थ्वय्‌कःया बाखनय् सामाजिक कुरीति, कुसंस्कार, बालबिवाह, बहुविवाह, लैंगिक विभेद आदि प्रति विद्रोह, मिसा स्वतन्त्रता, मिसा शिक्षाप्रति आग्रह दु । तर थथे खया नं मोतिलक्ष्मी मिसापिंत अधिकारया निंतिं जक सचेत याइम्ह मखु उमिगु दायित्व बोध नं याकीम्ह स्रष्टा खः ।

मोतिलक्ष्मी नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् न्हापां तत्कालीन धर्मदूत पत्रिकाय् चित्तपंछि (ने.सं १०६३) नांगु कविता पिकयाः कवयित्री कथं पिलूझाःम्ह स्रष्टा खःसा थ्वय्‌कःया कविता संग्रह चखुंचिया सर्वय् (ने.सं १११३) धाःसा आपालं लिपा हे जक पिदन । थः समकालिन मेपिं कविपिनिगु कविताय् थें थ्वय्‌कःया कविताय् नं स्वच्छन्दवादी रहस्यवादी प्रवृति हे हावि जूगु दु । विरह वेदना, मतिना, प्रकृति थ्वय्‌कःया काव्यया मूलभूत विषय जूगु दु ।

मोतिलक्ष्मीं साहित्य सिर्जना यानाः प्रत्यक्षरुपं नेपालभाषाया निंतिं गुलि ज्या यानादीगु खः व स्वयाः नं अप्वः अप्रत्यक्ष रुपं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु । वि.सं १९९७ सालय् चित्तधर लगायत नेपालभाषाया कविपिं जेलय् लाःबलय् जेलय् लाःपिं च्वमिपिंत सफू थ्यंकेगु, दाजु चित्तधर हृदयं जेलय् च्वयातःगु सफूया पाण्डुलिपियात छेँय् हयाः सारे यानाः सुरक्षित यानातयेगु, अथे हे कलाः मदुम्ह दाजु चित्तधर अचाकलिं गायाः सनेमफुसेंलि वय्‌कःयात माःगु तक सुसाःकुसाः यायेगुया नापं नेपालभाषाया परिषद्या कोषाध्यक्ष जुयाः परिषद्यात कःघायेगु ज्या यानादिल । थथे चित्तधर हृदययात महाकवि चित्तधर धकाः धस्वाकेगुली मोतिलक्ष्मीया देन म्हो मजू । अथेहे तःदँ तक नेपालभाषा मिसा पुचःया नकिं जुयाः मिसा तःकेहेँपिंत नं भाषिक साहित्यिक ज्याय् न्ह्यज्याकादिल । दाजुया इच्छाकथं थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ थःपिं लिपा नेपालभाषा परिषद्यात च्वयाबीगु ज्या यानादिल ।

मोतिलक्ष्मीया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः थीथी संस्थां थीथी उपाधि देछायेगु व हनेगु याःगु दुसा नेपालभाषा परिषद्ं वय्‌कःया ८० दँ बुन्हि तःजिक हंगु दु । अथेहे वय्‌कःया नामं मोतिलक्ष्मी सिरपाः स्थापना याःगु दु।

मोतिलक्ष्मी शाक्य ने.सं.१०६८ गुंलागा ३० कुन्हु येँया लगंत्वालय मां लक्ष्मीमाया शाक्य व अबुजु मोतिरत्न शाक्यया म्ह्याय्‌मचा जुयाः जन्म जूगु खः। नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां थ्वय्‌कःयात मूलत बाखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । मोतिलक्ष्मी शाक्य विशेष यानाः घटनायात स्वयां पात्रतय्‌गु वाह्य कृयाकलाप व उमिगु नुगः दुनेया शूक्ष्म विश्लेषण यानाः बाखं च्वयादीम्ह बाखं च्वमि खः । मिखाय् लुइगु दृष्य चित्रण यायेगुली वय्‌कः तसकं जाः । विद्यार्थी जीवनय् बाखं च्वयाः आपालं सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह वय्‌कःया स्वंगू बाखं मुना सफू मत जलय् (ने.सं ११०२), मतिनाया जलय् (ने.सं ११३०) व तिमिलाया जलय् (ने.सं ११३८) पिदंगु दु । लिपांगु इलय् वयकलं प्रबन्ध ख्यलय् ल्हाः न्ह्याकादिसें जिं खनाथें लगंत्वाः व लगंत्वाःया ल्हासा नेवाः (ने.सं ११३५), झीगु तिसा, कासा व भ्वय्कासा (ने.सं ११३६), नेपालभाषाया भाषा सन्हू (ने.सं ११४०), झीगु नेवाः संस्कार व संस्कृतिया धुकूपिकू (ने.सं ११४२ पिथनाः थःगु साहित्यया लागा तब्याका यंकादीगु दु । थ्वय्‌कःयात जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं ११३३) व पूर्णहिरा सिरपाः (ने.सं ११३८) आदि पाखें हनेज्या यायेधुंकूगु दु । वय्‌कःया प्रवन्ध सफूतसें झीगु तनावनेत्यंगु भाषा, कला संस्कृतियात ल्यंका तयेगुलिइ मूवंगु भूमिका म्हिती धयागु विश्वास यायेफु । वय्‌कलं सफू च्वयेगु बाहेक गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याःजंक्वया लुमन्ति व पूर्ण वैद्यका अप्रकाशित रचनाहरूया सहलेखन व सहसम्पादन नं यानादीगु दु।

मोतिलक्ष्मी उपासिका स्मृतिग्रन्थ भाजु माधवलाल कर्माचार्य व फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यया सम्पादनय् ने.सं १११९ य् नेपालभाषा परिषद्ं पिथंगु स्मृति ग्रन्थ खः । थ्व नेपालभाषा परिषद्या कोषाध्यक्ष, नेपालभाषा मिसा खलःया संस्थापक अध्यक्ष, न्हापांम्ह न्हू बाखंच्वमि, अग्रज निबन्धकार मोतिलक्ष्मी उपासिकाया लुमन्ति कथं पिदंगु स्मृतिग्रन्थ खः । थुकी थीथी न्यय्‌म्ह व्यक्तित्वपिनिगु खुइन्यापु च्वसु, खुगू पत्रिकाया सम्पदकीय दसिपौ व किपा दुथ्याःगु थ्व स्मृति ग्रन्थय् नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी यानाः स्वता भाषाया लेख दुथ्याकातःगु दुसा विषयगत कथं श्रद्धाया देछा–खुपु, मोतिलक्ष्मीया उपासिकाया व्यक्तित्व– गुपु, जिं म्हस्यूम्ह मोतिक्ष्मी– नीन्हय्‌पु, व्यक्तित्व व कृतित्व– च्यापु, सःपौया सः– झिंन्यापु व सम्पादकपिनिगु थःगु खँ– निपु, समवेदना (थीथी खलः पुचःपाखें व शोक पुस्तिकाय् च्वःगु समवेदना)– निपु, मोतिलक्ष्मी उपासिका म्हसिइके– च्यापु, दान–दातव्य– न्यापु, मोतिलक्ष्मी उपासिकायात देछाःगु हनापौ– झिंनिपु, हनापौ सिरपाः व दसिपौ– स्वपु, मोतिलक्ष्मी उपासिकाया किपाब्व गुपाः, आदि कथं लेख, समाचार व किपा दुथ्यानाच्वंगु दु ।