NewaGyanKosh

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु मदनप्रसाद श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९८६ असार १ गते चैनपुरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां बुद्धलक्ष्मी व बाःया नां भीमप्रसाद श्रेष्ठ खः । लजगाया सिलसिलाय् वय्‌कः धरानय् च्वं झाल ।

वय्‌कलं धरानया शिक्षाया स्तर थकायेगु निंतिं यक्व हे ज्या यानादीगु दु । बि.सं.२०४८ सालय् धरानया नेपालभाषा खलःया नायः जुयादीबलय् धरानय् छगू नेवाः छेँ दयेकेमाःगु महसुस यानादिल । थुकिया निंतिं धरानया झीगु समाजयात न्ह्यःने तयाः ज्या न्ह्याकादिल । बि.सं.२०५२ अर्थात ने.सं.१११५ य् सिद्धि नेवाः परिषद् धरान ७ नामं संस्था दर्ता यानाः छेँ दनेगु ज्या यानादिल । थौं थ्व छेँय् थीथी सामाजिक, सांस्कृतिक ज्याझ्वः जुयावैच्वंगु दु । वय्‌कः बि.सं २०८० साउनय् दिवंगत जुल ।

बौ पं. मधुसुदन मिश्र व मां माहेश्वरी (जुलुम) मिश्रया कोखं यलया तिछुंगल्ली त्वालय् ने.सं. १०५२ मार्ग शुक्ल ३ कुन्हु काव्यकार भाजु मदनमोहन मिश्रया जन्म जूगु खः । वय्‌कःयात समाजय् पण्डितया नामं नं म्हसिउ । बाखं (पुराण) कनेगु, पुजा पाठ यायेगु, धार्मिक व कर्मकाण्ड यायेगु संस्कारय् ब्वलनादीगु खःसां व इलय्‌या संस्कृतय् मध्यमा ब्वंज्या क्वचायेकादीम्ह भाजु मिश्रया थःगु मांभाय् नेपालभाषाय् जक मखु नेपाली साहित्यय् नं उतिकं च्वसा न्ह्याः ।

थःगु कविताय् समाजय्, देशय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति, विकृतियात कयाः क्वातूगु व स्याचुगु ध्याचू खँग्वलं जायेकाः काव्यात्मक व छन्दात्मक शैलीं च्वयादीम्ह पं. मदनमोहन मिश्रया न्हापांगु कविता नासु ने.सं. १०७८ य् धर्मोदय १२९ अंकय् पिदंगु खः । आपाः धयाथें काव्य व खण्डकाव्यपाखे ल्हाः ज्वःम्ह भाजु मिश्रया न्हापांगु खण्डकाव्य सफू सिताहरण ने.सं. १०८० य् पिदंगु खः । गीतिकाव्य व हास्यव्यंग्य काव्य ख्यलय् बिस्कंगु योगदान बियाबिज्याःम्ह भाजु मिश्रया गजिगुलुया म्हगसय् पशुपतिनाथ ने.सं. १०९५ य् पिदंगु दु । धार्मिक सम्बन्धी थीथी काव्य सफू नं पिथनादीम्ह काव्यकार भाजु मिश्रया निगू संस्करण (ने.सं. १०८० व ने.सं. १११९) य् पिदनाः अंग्रेजीं नापं भाय्‌हिलाः पिदंगु दु । गबलय् माल अबलय्, च्वनाथासय्तुं, छु विषयय् माःगु खः व विषयय् कविता च्वयादीफुम्ह जूगुलिं नेपालभाषा काव्य साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया बिस्कंगु योगदान दु ।

मां चम्पादेवी बज्राचार्य व बौ सप्तरत्न बज्राचार्यया कोखं येँया रत्नकीर्ति महाविहार, मखं बहालय् ने.सं. १०७३ भाद्र शुक्ल दशमि कुन्हु (२०१० आश्विन १ गते) भाजु मदनसेन बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । लोकसाहित्य विषय कयाः स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया प्राध्यापकया नापं नेवाः लोकबाखं तथा लोकम्येया छम्ह अनुसन्धाताया, विश्लेषक नं खः । थ्वय्‌कलं लोकसाहित्यया ख्यलय् नेपालभाषाया अग्रज लोकसाहित्यविद्पिं — प्रेमबहादुर कसाः (ने.सं. ११०९), सत्यमोहन जोशी (ने.सं. १११४), करुणाकर वैद्य (ने.सं. ११०९), मानदास तुलाधर (ने.सं. १११०) व लोक गायक लोकरत्न तुलाधर (ने.सं. ११०९) पिनिगु जीवनी सम्बन्धी सफू च्वयादीगु दु । लोकबाखंया अध्ययनया क्रमय् वय्‌कलं येँ, यल, ख्वप व किपुपाखें सलंसःपु बाखं मुनाः प्रकाशित यानादीगु दुसा छुंछुंया अध्ययन विश्लेषण जुयाः लेखत पिदंगु दु ।

भाजु मदनसेन बज्राचार्य ब्रजयान बुद्धधर्मया नं अध्ययता खः । थ्वय्‌कलं दे आचार्य गुथिया परम्परा व आवश्यकता (ने.सं. १११९/२०५५) नांगु सफू नं च्वयादीगु दु, गुगु सफू नेपाःया मौलिक वज्रयान बौद्ध धर्मया संरक्षक पुरोहित बज्राचार्यपिनिगु देआचार्य गुथिया ऐतिहासिक धार्मिक, सांस्कृतिक परम्परायात न्ह्यब्वयातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः । थ्व सफू बाहेक वय्‌कःया बज्रयानी चर्चा म्ये, बज्रयानी प्यंम्हथां आदि सम्बन्धी तःपु अनुसन्धानात्मक च्वसुत नं थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया नेवाः बौद्ध संस्कृति दुने छगू बिस्कंगु विशेषता दुगु नेपाःगाःया नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ लोकबाजा (वि.सं. २०७७) नांगु सफू नं प्रकाशित जूगु दु ।

थुकथं थ्वय्‌कलं झिंछगू कृति प्रकाशित यानादीगु नेपाःया लोकबाजा (ने.सं. ११११), सत्यमोहन जोशीया च्वखँ मुना, नेवाः व नेवाः लोकसाहित्य (ने.सं. १११४), सम्य्क सम्बोधि लाभ (ने.सं. ११२५), भीम, देव व महारथारोहण पूजाविधि क्रिया (ने.सं. ११२९), मू कुमारी, मूलश्री महाविहार व विहारया कुमारी प्रथा (वि.सं. २०७६) यानाः झिंनिगू सफू सम्पादन यानादी धुंकूगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया सम्पादनय् थीथी पत्रिका गथे— नेपाल ऋतु पौ (ने.सं. ११२१–११३३), लोकसाहित्य (पत्रिका) (२०७३ वि.सं.), लुमन्ति (ने.सं. ११२९), पलेस्वां दँपौ आदि पिदंगु दु ।

थथे हे थ्वय्‌कलं थीथी संस्था गथे — लोकसाहित्य परिषद् (वि.सं. २०४१), रत्नकीर्ति महाविहार संघ, मखं (वि.सं. २०५०), नेवाः स्यनामि दबू (वि.सं. २०६५), नेपालभाषा स्यनेज्याकुथि आदिइ गनं संस्थापक दुजः गनं सचिव, गनं न्वकु गनं नायः आदि जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थथे थीथी संस्थाय् बाहेक इलय्‌‌ब्यलय् नेपालभाषा साहित्य ख्यःया थीथी व्यक्तित्वपिंत हनीगु ज्याझ्व गथे— प्रेमबहादुर कसाः अभिनन्दन समारोह समिति, मोतिलक्ष्मी उपासिका अभिनन्दन समारोह समिति, सत्यमोहन जोशी हनेज्या ग्वसाः खलः आदिइ नं छ्याञ्जे जुया सफलपूर्वक ज्या क्वचायेकादीगु दु ।

थुकथं थ्वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप थ्वय्‌कःयात थीथी संस्थां पाखे थीथी सिरपाः, पदक व हनापौ लःल्हाःगु दु । गुगु थथे दु —ने.सं. ११३९ य् करुणाकर सिरपाः, वि.सं. २०७३ य् सत्यमोहन जोशी शताब्दी पदक, शिक्षा पुरस्कार (वि.सं. २०५७) । अथेहे परम्परागत बाजा संरक्षण उपभोक्ता समितिं (ने.सं. ११३९/वि.सं. २०७६) हनापौ देछाःगु खःसा, नेपालभाषा स्नातक स्तरया नेवाः विद्यार्थी युनियनं ने.सं. ११४० य्हनापौ लःल्हाःगु खः ।

मां नानीमाया तण्डुकार व अबु पूर्णवीर तण्डुकारया म्ह्याय्‌मचा जुयाः ने.सं.१०६९ इ ज्याःबहाः, येँय् जन्म जुयादीम्ह मयजु मनदेवी (तण्डुकार) ताम्राकार छम्ह सिद्धहस्त बाखं च्वमि खः। गुरु पूर्ण वैद्यया हःपाःकथं नेपालभाषा साहित्यया बाखं विधाय् सशक्त रुपं थःगु ल्हाः न्ह्याकाच्वनादीम्ह मयजु मनदेवीं थ्यंमथ्यं २८ दँ धइथें दिपाः कयादिल।अथे खःसां बाखं विधाय् सामाजिक बेथिति, विसंगति व विकृति विरुध्द सः तयाः अभिव्यक्तिया सशक्त च्वसा न्ह्याके धुंकूम्ह श्रष्टां हाकनं ने.सं ११३७ निसें थःगु पलाः च्वयेकादिल । खुदँया दुने वय्‌कलं प्यंगू बाखं सफू इलंक्यंगु लँ, लँय् खनागु पलाः, धुफ्वः व छेँ दुने … साहित्य क्यबय् ह्वयेकादिल । वय्‌कःया बाखनय् नुगलय् तिक्क मिंकेफुगु व ब्वंमिया नुगःमिखा प्याकेफुगु विशेषता दु । अथेहे वय्‌कःया बाखंया शैली नाइसे च्वनाः माःथाय् माःकथं खँत्वाः, खँभाय्, उपमा व विम्व

छ्यलेगुया नापं समाजया दक्व धइथें पक्षय् थियाः नं इलं ह्वाःगु विदेश पलायनया समस्याय् तकं वय्‌कलं थःगु च्वसाय् न्ह्यब्वयादीगु दु । वय्‌कःया स्वंगूगु बाखं सफू धूफ्वया निंतिं वय्‌कःयात निक्वःगु रामशेखर लुमन्ति सिरपाः पाखें छायेपी धुंकूगु दु। वय्‌कलं गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याः जंक्वया लुमन्ति व पूर्ण वैद्यका अप्रकाशित रचनाहरूया सहलेखन व सहसम्पादन नं यानादीगु दु।

बौ प्राध्यापक कृष्णबहादुर श्रेष्ठ व मां उत्तरकुमारी श्रेष्ठया कोखं यलया लुँहिति चालाछेँ त्वालय् ने.सं. १०६८ पोहलागा ३० कुन्हु समालोचक भाजु मनमोहन श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । समालोचना क्षेत्रय् निरन्तरता बियाः मदीसां पसूकाया स्वपुका (ने.सं. १०८५) पाखें नेपालभाषाया समालोचनाया लागाय् थःगु प्रभाव क्यनादीम्ह भाजु मनमोहन श्रेष्ठया लजगाः नं प्राध्यापन हे खः । वय्‌कः महेन्द्र विद्याभूषण पदकं विभूषित जुइधुंकूगु दु ।

मनया गथः पेजथ्री रंगीन बाःछिपौलय् दँ १ निसें मनया गथः नांया स्तम्भय् पिहांवःगु निबन्धयात छथाय् मुनाः सफूया रुपय् पिकयातःगु सफू खः । थुगु सफुलिइ विशेष याना यौन समस्या व यौन ज्ञान बियातःगु दु । ईलोहं प्रकाशनं नेपालभाषा साहित्यय् थज्याःगु सफूया कमी जूगु भाःपियाः थ्व सफू पिकाःगु खः । थुकिया सम्पादक दर्शनवीर शाक्य खः । थ्व सफू नेपालभाषाय् यौन शिक्षा बीगु छगू कुतः खः ।

बौ देवरत्न शाक्य व मां मोतिमाया शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ येँया क्वहिति त्वालय् भाजु मनरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु म्हसीका मनरत्न शाक्य स्वां खः । भाजु शाक्यं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् थःगु साहित्यया पलाः बाखं सृजनापाखें न्ह्याकादीगु खःसा लिपा ख्यालिन्हिलि पाखे नं थःगु च्वसा न्ह्याकादिल । ने.सं. ११०६ य् ग्वय्‌स्वां ३/४ पत्रिकाय् पिदंगु विश्वास बाखं शाक्य भाजुया न्हापांगु साहित्यिक सृजना खः । थ्वय्‌कःया तःपूमछि बाखंत थीथी पत्रिकाय् पिदंगु खःसां ख्यालिन्हिलि याना जुइ न्ह्याःम्ह मनू जूगुलिं सफू धाःसा ख्यालिकुं मुना ग्वाय्‌पिया सुकुध्वां (ने.सं. ११०५) व कुचुकुच (ने.सं. ११०७) य् पिथनादिल । थीथी पत्रिकाया सम्पादन यायेगु झ्वलय् वँय् क्वँय् नांगु सफूया सम्पादन (ने.सं. ११०९)य् नं यानादीगु दु ।