NewaGyanKosh

बा सत्यबहादुर जोशी व मां कल्याणदेवी जोशीया कोखं ने.सं. १०४८ पोहलाथ्व १२ कुन्हु मलंगवा सर्लाहीइ साहित्यकार भाजु रामहरि जोशीया जन्म जूगु खः । गाक्कं अध्ययन यानातःम्ह भाजु जोशीया साहित्य क्षेत्रय् नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाय् पाखे नं उतिकं हे च्वसा न्ह्याः । नेपालभाषा साहित्यया क्षेत्रय् धाःसा थःगु पलाः दकलय् न्हापां बाखं साहित्य च्वयाः न्ह्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु बाखं प्रेम समाधि ने.सं. १०७२, नेपाल १/२ लय् पिदंगु खः । लिपा भाजु जोशीं थःगु च्वसायात समालोचनापाखे न्ह्याकादिल । व इलय् थ्वय्‌कः नं छम्ह लोकंह्वाःम्ह समालोचक खः । वय्‌कःया समालोचना आपाः यानाः ब्याख्या प्रधान जू । थ्वय्‌कःया नेपालभाषा समालोचना साहित्य पिदंगु न्हापांगु समालोचनात्मक च्वसु श्री केदारमान व्यथितयागु काव्य साधना खः ।

ख्वपया देगमना, तेखाचो त्वालय् मां रत्नमाया भुजू व बौ बुद्धिलाल भुजूया काय् जुयाः जन्म जुयादीम्ह रामेश्वर भुजू हास्य कलाकार नापं चिनाखँ, नाटक व साहित्यया थीथी विधाया च्वमि खः । थ्वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषा व खस भाषा निताखय् नं न्ह्याःगु दु । थ्वय्‌कया प्यंगु कृति पिदंगु दु । उकी नेपालभाषाया न्हूगु देय्, न्हूगु हिउपाया म्हगस व न्हूगु हिउपाः (चिनाखँ मुना) व अंगुलिमाल (नाटक ११३८) खः । ने.सं.१०८० य् पलिस्था जूगु ख्वपया बाल साहित्य मण्डलपाखें नेपालभाषा साहित्य व कलाकारिता ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह रामेश्वर भुजू थौंकन्हय् नेपाल साहित्य मन्दिरपाखें नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्य थपूया लँय् पलाः न्ह्याका च्वनादीगु दु ।

बि.सं.२०२९ चैत्रय् बाः जगन्नाथ श्रेष्ठ व मां लक्ष्मीप्रभा श्रेष्ठया क्वखं बिजेश्वरी ससुख्वाः येँय् जन्म जुयादीम्ह भाजु रामेश्वर मिश्रण नेपाल भाषा कविता ख्यलय् उदयीमान च्वमि खयानं छम्ह सक्तम्ह कवि खः । वय्‌कलं कविता, गजल, मुक्तक व हाइकु विधाय् सक्रीय रुपं च्वसा न्ह्याका वयाच्वनादीगु दु । लुमन्ति दबूया नायः जुयादीधुंकूम्ह भाजु श्रेष्ठ नःलि लक्ष्मीदेवी साहित्य सिरपालं सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु । वय्‌कल मूति नांया सफूया सम्पादन यानादीगु दु । नेपालभाषाया थीथी पत्रपत्रिकाय् वयकःयागु च्वसु निरन्तररुपं पिहां वयाच्वंगु दु ।

राष्ट्रपाल श्रामणेर सुदर्शनं च्वयादीगु बौद्धकालिन धार्मिक नाटक खः । थ्व नाटकय् स्वधाः दु । थुगु नाटक ने.सं. १०७८ य् धर्मोदय सभा, जुद्धसतक कान्तिपुर नेपालपाखें पिदंगु खः । थ्व छगू चरित्र प्रधान नाटक खः । थ्व नाटकया मू विषयवस्तु प्रसिद्ध महास्थवीरपिं मध्ये नांजाःम्ह राष्ट्रपालं थःगु राजशी वैभव त्याग यानाः भिक्षुत्व ग्रहण याःगु सम्बन्धी खः ।

ओमकृष्ण श्रेष्ठया च्वसां पिदंगु राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः चिनाखँ सफू ने.सं. ११३२ बछलागाय् मय्‌जु मोहनलक्ष्मी श्रेष्ठपाखें पिथनादीगु खः । थुकी विविधि विषयया १५ पु खण्डकाव्य न्ह्यब्वयातःगु दु । चिनाखँ दुने नेपाःयात लुमंकाः शंखधर साख्वाः व वया वंशावलीयात न्ह्यब्वयातःगु दु । लिसें न्हूदँ व नेपाल संवत् छ्यलाबुला व उकिया इतिहास, अले म्हपुजा, म्हपुजा विधि व क्षेत्र आदि विषययात कयाः थःगु अभिव्यक्ति न्ह्यथनातःगु दु ।

रासा उपनामं साहित्य ख्यलय् ल्हाः न्ह्याका वैच्वनादीम्ह साहित्यकार भाजुया छेँयागु नां राजु मानन्धर खः । वय्‌कःया जन्म बौ पशुपतिभक्त मानन्धर व मां हिराकुमारी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०८७ इ ग्वल, येँय् जूगु खः । कविता,गजल व चिबाखं च्वयेगुली वय्‌कः सिद्धहस्त । वय्‌कःया रचना बःचा बःचा हाकःगु जूसां गहन भावं जायाच्वनी । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषाय् उत्तिग्यंक हे च्वया वैच्वनादीगु दु नापं नेपालभाषाया बाखं कवितायात खस नेपाली भाषाय् भाय्‌हिलाः पिथनेगु ज्या नं यानादी । वय्‌कः भाय्‌हिलेगु ज्याय् नं उलि हे पोख्त ।

वय्‌कःया नेपालभाषाय् पिदने धुंकूगु सफूया धलः थुकथं दु– जीवन : अगिंमथः (२०६३), कविता व म्ह्याय् (२०७४), फल्चा (२०७७) । अथेहे वय्‌कःया खस् नेपाली भाषं खुगू सफू पिदने धुंकूगु दु । वय्‌कः लक्ष्मीदेवी साहित्य सिरपाः (२०७६), याताजः, बिश्व सिरपाः (२०७८), वैजयन्ती स्रस्टा सम्मान (२०७८) पाखें सम्मानित जुयादीगु दु ।

भाजु रिचार्ड विड्स क्याम्ब्रिज विश्व–विद्यालयया गोनभिल व क्याउस कलेजय् संगीत विधा अले संयोजनया विषयय् प्रशिक्षणया निंतिं दुतिने धुंकाः दक्षिण एसियाया संस्कृति व संगीत बिषय अध्ययनय् ब्यस्त जुल । राजेश्वरी दत्तयापाखें संगीत, वेण्डि डोनिगरपाखें इतिहास व धर्म अले जोन गे्रपाखें संस्कृतयावारे प्रशिक्षित जुल । दक्षिण एसियाली संगीतशास्त्रया विषयस विद्यावारिधि यायेत रिचार्ड क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयय् हानं लिथ्यन । निमाइ चन्द बोरल थेज्याःम्ह संगीतया महापण्डितपिनिपाखें शास्त्रीय संगीतयाबारे दुग्यंक ज्ञान प्राप्त यात । संगीतयात विश्व ब्रम्हाण्डिय मानव क्रिया अले छगू गैरशाब्दिक अभिब्यक्ति प्रणाली गुकिं सःया माध्यमं सम्पे्रषणया ज्या यानाच्वनी धैगु सम्बन्धय् अध्ययन यायेगु रिचार्डया विशेष रुची खः । उलि जक मखु संगीतया उज्वःगु संज्ञानात्मक क्षमता गुकियापाखें संस्कृति, भाषा, धर्म वा दृष्यात्मक कला ख्यःनाप क्वात्तुगु स्वापु दयाच्वनीगु खँयात थुइकेगु नं रिचार्डया कुतः खः । क्षेत्रीय ल्याखं धायेगु खःसा दक्षिण एसिया उकिसन भारत व नेपाःया पुलांगु शास्त्रीय व धार्मिक संगीतया अध्ययन रिचार्डया विशेषख्यः जुल ।

लण्डन विश्वविद्यालया पूर्वीय तथा अफ्रिकी अध्ययन संस्थानय् रिचार्ड भाजुं सन् १९७९ निसें २०२० तक ब्वंकेगु ज्या यानादिल। सन १९८८ निसें स्वनिगलय् च्वनाः विशेषतः नेवाः समुदायया संगीत ख्यःयात कयाः अध्ययन यानादिल । जर्मन विज्ञ गे्रट वेगनर, कारोल टिनगे व स्थानीय विशेषज्ञपिं)सं रिचार्डया अध्ययनया ज्याय् आपालं तिबः बिल । थ्वहे इलय् ज्ञानमाला भजन, १७ औं शताब्दिया रागमाला अले ख्वपया घिंताघिसियात कयाः च्वसुत च्वयेगु यानादिल । वय्‌क:या दकलय् महत्वपूर्ण ज्या धैगु नेवाः समुदायदुने प्राचीन इलंनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु दाफा भजनया गुगु परम्परा खः उकियात कयाः अध्ययन यासें तयार याःगु सफू “Dapha: Sacred singing in a South Asian City, : Music Performance and meaning in Bhaktapur, Nepal “ । थुगु सफुलिइ रिचार्ड भाजुं नेवाः संगीतया सामाजिक व रितिरिवाजया ख्यलय् गुलित मू दु अले ख्वपय् संगीतया ऐतिहासिक परम्पराया पृष्ठभूमिया बांलाक दुवालातःगु दु । भारतीय शास्त्रीय संगीतया ख्यलय् रिचार्डपाखें तब्याः व दुग्यंक थःगु अध्ययन, शोधया ज्याया न्ह्याकादीगु दु ।