NewaGyanKosh

बौद्ध विद्वान पं रत्नकाजी बज्राचार्यया जन्म अबु मोतिरत्न बज्राचार्य व मां सानुमायाया कोखं ने.सं १०५४ माघ शुक्ल १० कुन्हु येँया सवलबहालय् जूगु खः । पं. रत्नकाजि बज्राचार्य बौद्ध रत्नकाजी गुरुजुया नामं जयमांपिनिगु दथुइ अतिकं लोकंह्वाःम्ह गुरुजु खः । वसपोलं नेपाल संस्कृति, वज्रयान पुजाविधि, चचा व चचाप्याखंयात निरन्तरता बियाः नेपाल बौद्ध संस्कृति परम्परायात न्ह्याकेगु निंतिं आवश्यक थीथी विषयया नीखुगुलिं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू च्वयाः, सम्पादन यानाबिज्याःगु दु, गुगु ज्या नेपाल संस्कृति व बज्रयान बुद्धधर्मया संरक्षण सम्र्वद्धनय् महत्वपूर्ण योगदान सिद्ध जूगु दु ।

वय्‌कःया पिदंगु सफू मध्ये छुं सफूया नां धलः थुकथं दु— नेपाल जन–जीवन पद्धति (ने.सं १०८३ ), येँ देय्‌या बौद्धपुजा क्रियाया हलंज्वलं (ने.सं ११००), झीगु संस्कृतिया ब्वघासा (ने.सं ११०२), नेपाः देय्‌या विहारया ताःचा (ने.सं ११०३), नेवाः संस्कार संस्कृतिया ताःचा (ने.सं ११०९), बलि पुजाया यर्थाथता (ने.सं १११३), अमोघपाशलोकेश्वरया संक्षिप्त बुखँ (ने.सं. १११४), येँ देय्‌या चैत्य (ने.सं १११९), मोक्षगां उत्पतिया बाखं (ने.सं १११५), बसुन्धरादेवीया तिलाव्रत दनेगुया महत्व (ने.सं ११०८), निपु अवदान (ने.सं १११६), धीमति अवदान (ने.सं. ११०५), बिमलावती अवदान (ने.सं ११०८ ), कलशार्चन पुजाविधि (ने.सं. ११०८), चचा मुना न्हापांगु ब्व (ने.सं १११६), चचा मुना निगूगु ब्व (ने.सं १११९), गुंला धर्म (ने.सं १११९), येँ देय्‌या चैत्यया विवरणात्मक अध्ययन (ने.सं १११९), सप्तविधानुत्तर पुजाविधि (ने.सं ११२०) आदि ।

अथेहे थ्वय्‌कःया मेमेगु नं आपालं अप्रकाशित कृतित दनिसा तत्कालिन धर्मोदय, सितु, नीलः, इनाप, देसयमदु झ्याः, नेपाल संस्कृति, पलेस्वां आदि पत्रपत्रिकाय् नं आपालं धर्म, संस्कृति वा चर्या सम्बन्धी अन्वेषणात्मक च्वसु पिदंगु दु । थथे थःगु इलय् जय्मांया ज्या नापं श्रेष्टा अदालतय् बहिदारया जागिर नयादीम्ह थ्वय्‌कः शास्त्रीय बाजं व चचा प्याखनय् नं उलि हे पारंगतम्ह कलाकार खः । वसपोलं नेवाःतय् कुलायन पुजा सदां न्ह्यानाच्वनेमाः धकाः बौद्धपुजा विधिसम्बन्धी निर्देशिका सफू च्वयाबिज्याःगु जक मखु तत्कालिन ल्याय्‌म्ह गुरुजुपिंत पुजाक्रिया व चचा प्याखं स्यनेगु नं ज्या यानाबिज्याःगु दु, गुगु वसपोलया दुर्दशिता व थःगु धर्म संस्कृतिप्रतिया मतिनाया दसु खः ।

वज्रयान पुजाविधि, थीथी शास्त्रीय बाजं, चर्यागीत व चर्यानृत्य सम्बन्धी पारंगतम्ह रत्नकाजि गुरुजु थ्व विषयसम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान याइपिं आपालं विदेशी विद्वानपिंत नं स्यनेकने यायेगुया नापं दीक्षाबीगु तकं यानाबिज्याःगु दु । वय्‌कःपाखें लण्डन युनिभर्सिटियाम्ह डेविड रीर्चडं चर्यानृत्य, जर्मनीया वेगनरं क्वताः थायेगु, अमेरिकाया प्रेमदासां चचा म्ये स्यनाः थःपिनिगु अध्ययन पूवंकूगु दु ।

अथेहे चचा, चचाप्याखं प्रचार प्रसारया झ्वलय् वसपोलं थम्हं ४२ पुं मयाक चचा चिना चचाम्ये हालावंगु व थ्वहे चचा म्येय् प्याखं हुलावंगु दु । अथेहे चचा प्याखंयात प्रचारप्रसार यायेगु नितिं वसपोलं थःगु संरक्षकत्वय् वि.सं १९९६ सालय् डान्स मण्डलया स्थापना यानाबिज्यात । थ्व डान्स मण्डलया दुजःपिं युरोपया थीथी थासय् वनाः चचानृत्यया प्रचारप्रसार याःगु दु । अथेहे वसपोलं बज्रयानी परम्परायात न्ह्याकेगु झ्वलय् बज्राचार्य मिलन केन्द्रया संस्थापक सल्लाहकार, बौद्ध समाजया संस्थापक उपाध्यक्ष, नेपाल बौद्ध संस्कृत संरक्षण केन्द्रया सल्लाहकार जुयाः थ्व ख्यलय् महत्वपूर्ण ज्या यानाबिज्याःगु दु ।

वसपोलया थज्याःगु योगदानयात कदर यासें थीथी संस्थापाखें गथे— वि सं २०४८ सालं पशुपति क्षेत्र विकास संचालन परिषद्पाखें अभिनन्दन, २०५३ सालं कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालयपाखें अभिनन्दन, २०५६ सालं लोटस रिसर्च सेन्टरपाखें लय्‌ता पौया नापं ५०,०००।– तकाया नगद पुरस्कार, आदिबुद्ध दिपंकर भगवान जिर्णोद्धार समितिपाखें हनापौ आदि देछाःगु दु । थथे थःगु धर्म संस्कृतिया लागि ज्या यायां ने.सं १११९य् वसपोलं थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।

भाजु रत्नकाजी महर्जनया जन्म ने.सं.११०२ पोहेलाथ्व ४ कुन्हु येँया किलाघः त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नदेवी महर्जन व बाःया नां भाइकाजी महर्जन खः । रत्नकाजी मन वय्‌कःया साहित्यिक नां खः । भाजु रत्नकाजी महर्जनं वि.सं. २०५५ सालय् विश्वभूमिइ च्वसु च्वयाः नेपालभाषाय् दुहांझाःगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा व खस् नेपालीभाषं पिदनीगु वाःपौ मेरो साप्ताहिकया प्रकाशक व सम्पादक खः । वय्‌कलं म्ये, चिबाखं, प्याखं, जीवनी च्वयेगु यानादी । वय्‌कःया पिदंगु कृति– जिगु न्यय्‌कू हाइकु (ने.सं.११३२), मोहनकृष्ण व्यक्ति व व्यक्तित्व (जीवनी, ने.सं.११३३), वँय् सु खः ? (छधाः प्याखं, ने.सं.११४०) खः । अथेहे वय्‌कलं अप्सरा वाःपौ, नेवाः अनलाइन न्यूज, तिकिझ्याः वाःपौया सम्पादन यानादी धुंकूगु दु । वय्‌कः ज्यापु पौया सहसम्पादक खः । वय्‌कलं तिकिझ्याः पुचःया ग्वसालय् स्वनिगःब्यापि चिबाखं धेंधेंबल्ला कासा संचालन यानादीगु दु । वय्‌कलं मोतिलानी सिरपाः, लहना धर्ममोति पत्रकारिता सिरपाः, ज्यापु पत्रकार प्रतिभा सिरपाः, महानगरीय सुशासन पत्रकारिता सिरपाः कयादीगु दु ।वय्‌कः तिकिझ्याः पुचःया नायः, किलाघः सांस्कृतिक पुचःया छ्यान्जे, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया दुजः जुयादी ।

अबु रत्नलाल सैंजु व मां सन्तमाया सैंजुया क्वखं ने.सं. १०५० (बि.सं. १९८८) असार शुक्ल एकादशी कुन्हु ख्वपया नासमना त्वालय् च्वखँ च्वमि भाजु रत्नगोपाल सैंजु बूगु खः । ने.सं. १०९९ य् छ्वाला १ य् नेपालभाषा लिपिया महत्व बारे च्वखँ च्वयाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह भाजु सैंजुया भाषा साहित्य ख्यलय् तःधंगु योगदान दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया संस्थापक दुजः लिसें तःक्वःमछि नायः जुयाः भाषा सेवा यानाझाःम्ह वय्‌कः जनज्योति पुस्तकालयया संस्थापक दुजः खः । वय्‌कलं संगठानात्मक ज्या यानाः ख्वप देशय् साहित्यिक जागरण हयेगु ज्या नं यानादीगु दु। भाषा व शिक्षा बाहेक थ्वय्‌कः छम्ह सामाजिक अभियन्ता नं खः । समाज व संस्कारया व्यवस्था सुथां लाकातयेत बाराही पीठ विकास समितिया पूर्व अध्यक्ष व हनुमानघाट विकास सेवा समितिया मूदुजः जुयादीम्ह वय्‌कः ख्वपया समाजय् छम्ह लोकंह्वाःम्ह व्यक्ति खः । धर्मप्रति नं उतिकं हे आस्था दुम्ह वय्‌कः श्यामसुन्दर रास भजन खलःया मू दुजः नं खः। भाषा, साहित्य, शिक्षा, धार्मिक व सामाजिक जागरण हयाः स्वच्छ समाज स्थापना यानाः देय् विकास यायेगु ज्याय् न्ह्यज्याज्यां वि.सं. २०७५ जेष्ठ शुक्ल पुन्हि कुन्हु वय्‌कलं थःगु देह त्याग यानादिल ।

बौ प्रा. नाति ताम्राकार व मां हेराशोभा ताम्राकारया कोखं येँया महाबौद्ध (महाबू) त्वालय् ने.सं १०८५ य् मय्‌जु रत्नतारा ताम्राकारया जन्म जूगु खः । अर्थशास्त्रय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह खःसां समाजसेवा यायेगु, नेपालभाषां च्वयेगु, ब्वनेगु व पत्रकारिता यायेगु रुचि दुम्ह मय्‌जु ताम्राकारं रेडियो उपत्यकाय् ज्याझ्वः न्ह्याकामि कथं नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । थौंकन्हय् हलिमय् थीथी कथं ब्वलनाच्वंगु अशान्तियात न्हंका शान्तिया पलिस्था यायेगु तातुनाः स्थापना जूगु विश्वब्यापी शान्ति अभियानया नायः जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह, ताम्राकार समाज लिसें थीथी सामाजिक संघसंस्थाय् आवद्धम्ह मय्‌जु रत्नतारा ताम्राकारया न्हापांगु पिथना सफू मां बौया लुमन्ति (चिनाखँ मुना, ने.सं. ११२२) खः ।

सत्य हिरा अनुसन्धान सिरपाः निक्वतक त्याकेत ताःलाःम्ह मयजु ताम्राकारया मेमेगु पिदंगु सफू खः— तता लुमंकाः (ने.सं ११२८), उद्घोषण व न्वचु सयेके (ने.सं ११३३), उदाय जातिया संस्कार (ने.सं. ११३४), श्रीघःबहाःया ताःचा (ने.सं ११३३), उदाय जातिया संस्कार उदाय इहिपाः (ने.स.११३४), तजिलजिया न्हाय्‌कं (ने.सं ११२९) आदि । अथेहे उदाय समाज व संस्कार नाप स्वापू दुगु वय्‌कःया मेमेगु नं सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप विश्वब्यापी शान्ति अभियान (ने.सं ११२९), शान्तिघट बज्रधातु चैत्य महाविहार संघ (ने.सं११३१), तवः समाज (ने.सं ११३१)आदि पाखें वय्‌कःयात हनेज्या याःगु दु ।

स्वनिगःया यल देशं बुइकूगु थीथी रत्न मध्ये छगः थीगु रत्न भाषाजवाः रत्नध्वज जोशी नं खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०३६ दिल्लाथ्व ४ कुन्हु यलया नागबहालय् जूगु खः । पूर्वीय संस्कृत साहित्यनापं हिन्दी साहित्यया विशेष अध्ययन यानादीम्ह रत्नध्वज जोशी नेपालभाषाया विषय प्रधान निबन्धया नायः, समालोचनाया न्ह्यलुवाः व नापं कवि नं खः । थ्व स्वंगुलीं विधाय् वय्‌कःया इलं म्हुयामवनीगु देन दु । थुपिं योगदान बाहेक वय्‌कलं नेपालभाषाया निंतिं यानादीगु सेवा अलग्ग हे दनि ।

ने.सं १०६४ ल्हातं च्वयाः पिदंगु नेपाल लय्‌पतिइ च्वयेगु छाय् निबन्ध च्वयाः निबन्धपाखें थःगु सिर्जनाया क्रम न्ह्याकादीम्ह रत्नध्वज जोशीया ने.सं.११०९ य् आखे पत्रिकाय् पिदंगु समिक्षात्मक लिधंसा वय्‌कःया दकलय् लिपांगु च्वसु खः ।

थ्व पीन्यादँया दुने वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व हे निबन्धया नापं समालोचनात्मक लेख प्रकाशित यानादिलसा सफूया रुपय् निबन्धया प्यंगू सफू निबन्ध छपुचः (ने.सं १०७०), निबन्ध निपुचः (ने.सं १०७२), निबन्ध स्वपुचः (ने.सं १०९९) व आरती (ने.सं ११०७), पिकयादिलसा समालोचनाया छगू सफू— लिसः (ने.सं १०९९), खण्डकाव्यया छगू नारद मोह (ने.सं १०६६) व छगू अलंकारया सफू–साहित्यया तिसा (ने.सं १०९५) नापं यानाः न्हय्‌गू सफू पिदंगु दु ।

धर्मोदय पत्रिकाया न्हापांगु अंकय् न्हापांगु लेख कथं पिदंगु इच्छा (ने.सं १०६७) थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कविता खःसा सफूया रुपय् नारदमोह खण्डकाव्य रत्नध्वज जोशीया जक न्हापां पिदंगु सफू मजुसे तत्कालिन नेपाली भाषा समितिपाखें सेन्सर जुयाः पास जुयाः पिदंगु नेपालभाषाया न्हापांगु सफू खः ।

निबन्ध रत्नध्वज जोशीया मू विषय खः । वय्‌कलं जिगु निबन्ध व आलोचना, झीगु निबन्ध साहित्य व निबन्ध धयागु लेखय् निबन्धसम्बन्धी धारणा व नेपालभाषाया निबन्धकारपिनिगु विषयय् क्वथीक च्वयादीगु दु । वय्‌कःया बिचाः कथं निबन्ध गद्यया यत्थेसनाः म्हितेगु दबू खः । नी यानाः धायेमाःगु खँया लागि बस्तुपरक निबन्धया महत्व दु थें ख्याःबच्छि नी बच्छि यानाः धायेमाःगु खँय् व्यक्तिपरक निबन्धया महत्व दु । प्रत्येक बस्तुपरक निबन्धं छगू न छगू न्हूगु खँ बीमाः धैगु वय्‌कःया बिचाः खः । थ्वहे कथं वय्‌कःया भाषाया सिन्हाज्या नांगु निबन्धं स्वयम्भुलाल श्रेष्ठयात श्रेष्ठ सिरपाः स्वनेगु प्रेरणा ब्यूगु खँ लुमंकेबहःजू । रत्नध्वजयात विषयपरक निबन्धया नायः धयातःसां वय्‌कः छगू चिकिचाधंगु चाकःया दुने जक कुंका च्वनादीम्ह निबन्धकार मखु । वय्‌कःया फेसन व वसः, भुजिं आदि निबन्ध थुकिया दसु खः । रत्नध्वजया व्यक्तित्व निबन्ध ख्यलय् गुलि जाः समालोचनाया ख्यलय् नं म्हो मजू । वय्‌कः नेपाली भाषा साहित्यय् समालोचक कथं म्हसीके बी धुंकाः जक वय्‌कलं नेपालभाषाय् समालोचक कथं थःत म्हसीकादीगु खः ।

रत्नध्वजया इलय् समालोचना च्वयेगु अःपु मजू । वय्‌कःया धर्मोदय कहानी नांगु समालोचनाया लेख पिदनेवं हे उकी चित्तबुझे मजूपिं च्वमिपिंसं प्रतिक्रिया कथं लिसः नांगु लेख पिदन, गुकिं यानाः वय्‌कलं लिसःया लिसः पिकायेमाल । रत्नध्वज जोशी संस्कृत साहित्यया माध्यमं ब्वलंम्ह लेखक खः । थ्व हे कथं पूर्विय समालोचना साहित्ययात कसि नालाः समालोचना याइम्ह शास्त्रीय समालोचक कथं समालोचकपिंसं थ्वय्‌कःयात म्हसीकेगु याःगु दु ।

रत्नध्वज जोशीं सफू व थीथी लेख रचना पिकयाः जक नेपालभाषाया सेवा यानादीगु मखसे वय्‌कलं दच्छिं मल्याक काललिम्पोङ्गय् च्वनाः धर्मोदय पत्रिकाया सम्पादनया ज्या नं यानादिल । थुगु इलय् तत्कालिन च्वमिपिंत प्रशिक्षण बी थें ज्याख्यलय् जूगु लेख च्वयेत तिबः जुइगु आपालं लेख च्वयादिल ।

अथेहे वय्‌कलं ल्हातं च्वयाः पिदंगु नेपाल पत्रिकाया सम्पादक जुया तत्कालिन युवापिंके भाषिक साहित्यिक चेतना थनेगु यानादीगु जक मखुसे नेपालभाषा परिषदं पिदनीगु नेपाल ऋतु पौया प्यदँ तक सम्पादक जुयाः ऋतुपौयात न्ह्याकादिलसा स्वंगू महत्वपूर्ण सफू — बाखं पुचः (ने.सं १०७०), साहित्यया सुलचं (ने.सं १०७२) व गद्य पुचः (ने.सं १०७०)या सम्पादक जुयाः सफू पिकयादिल । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाजवाः उपाधि देछाःगु दुसा वय्‌कःया लुमन्तीइ स्व. रत्नध्वज जोशी विशेषांक पिकाःगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु रत्नवहादुर बज्राचार्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०३५ पोहेलागा १३ कुन्हु भोजपुर खिकामाछाय् जूगु खः । बज्रयान बौद्ध धर्मया नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीम्ह वय्‌कलं भोजपुरया शैक्षिक क्षेत्रय् नं यक्व हे योगदान यानादीगु दु । नेवाःतय् परंपरागत धर्म संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनय् वय्‌कः सदां हे सक्रिय जुयाः न्ह्यचिलादी । वय्‌कः ने.सं. ११०५ कछला थ्व ६ कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।