रत्नबहादुर शाक्य धातु मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६६ प्वहेलाथ्वः चतुर्दसि, बुधबारकुन्हु कोशी प्रदेश, भोजपुरय् जूगु खः । वय्कःया अबुजु पूर्णराज शाक्य खःसा वय्कलं थःगु हे अनुभवकथं ने.सं. १०८० दँनिसें धातु कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कलं सीया थी थी द्यःत दयेकाः चां भुनाः ढाले यानाः रौद्ररुप, शान्तरुप अन्तरगतया थी थी कलाय् निपूर्ण, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेकादी, चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्ति तक श्रृजना यानादीगु दु, कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वया दीगु दु । कला ब्वज्या— १) ब्यापार मेला प्रदर्शनी २) १५ क्वःगु विश्व बौद्ध सम्मेलन प्रदर्शनी ३) एशियन आर्टिजन्स प्रदर्शनी, ढाका । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) यल दौबहालय् पलिस्था जूगु चाया ३६ इञ्चया अमोघपास लोकेश्वर द्यःया निर्माण २०४० २) काभ्रे जिल्लाय् संखुचाय् स्थापना जूगु २० इञ्च गणेशया मूर्ति निर्माण ३) तात्कालिन श्री ५ मुमा बडा महारानीयाया हिरक जयन्तिया लसताय् १६ इञ्चया वहःया कृष्ण व नन्दीया मुर्ति निर्माण ।
NewaGyanKosh
-
रत्नबहादुर साय्मि
मां सानुमाया व बौ धनबहादुर मानन्धरया क्वखं ने.सं. १०५७ कौलागा २ कुन्हु येँया मरु ग्वाछेँमुगः गल्ली त्वालय् रत्नबहादुर साय्मिया जन्म जूगु खः । वय्कः नेपालभाषाया अग्रज उपन्यासकारपिं मध्ये छम्ह खः । वय्कलं विद्यार्थी जीवनकालय् नेपालभाषां बाखं च्वयाः च्वसा न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया दकलय् न्हापांगु बाखं भम्चा थःछेँ ने.सं. १०८६ इ सितु ल्याः १४ य् पिदंगु खः । थ्वयां निदँ लिपा वय्कःया दकलय् न्हापांगु उपन्यास मिलाखों ने.सं. १०८८ इ पिदन । वयां लिपा वय्कःया ब्वयाच्वंगु सुपः (ने.सं. ११००), गुँसि घाँय् (ने.सं. ११०३), गुँ पुलेवं (ने.सं. ११०६) उपन्यास व कियातःगु ध्वः बाखं मुना (ने.सं. १११७) पिदंगु खः । वय्कलं विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः बाखनय् न्हाप व ल्यू सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कःया उपन्यास मध्ये दकलय् चर्चित उपन्यास मिलाखों खः । वय्कलं ने.सं. १११८ य् मणिगल सिरपाः त्याकादीगु खः ।
-
रत्नमान श्रेष्ठ
रत्नमान श्रेष्ठ नेवाः व खस भाय्या म्ये च्वयेगु, हालेगुलिसें लसय् हनेगुली छम्ह स्यलाःम्ह संगीत सर्जक खः । थ्वय्कःया जन्म येँया पशुपति पाःचा (देवपटन) त्वालय् ने.सं. १०५५ बछलापाखे जूगु खः । थ्वय्कः अबु उस्ताद साहिँला व मां बेलायतीदेबी श्रेष्ठया याकः काय् खः ।
थ्वय्कः न्यादँ दुबलय्निसें संगीतय् नुगः क्वसाःम्ह जुयाः थुबलय् हे साधना न्ह्याकादीगु खः । उकिसनं थः अबु उस्ताद साहिँलापाखें संगीतया ज्ञान व हःपालं संगीत सयेकेत थाकु मजुल । थीथी थासय् जुइगु भजनय् वनाः हालेगुलिं नं वय्कःया साधनायात बः जूवन । मचा इलय् भजन दबुली थीथी म्ये हालाजूम्ह जुयाः लिपा थ्वय्कःयात धार्मिक संगीतं हे सालाकाल । थ्वय्कः शास्त्रीय संगीतया ज्ञाता नं खःसा नारायणगोपालया अबु आशागोपाल गुरुवाचार्यपाखें सितार वादन सयेकादीगु खः । अथेहे वाद्यशिरोमणि गणेशलाल श्रेष्ठपाखें नं संगीतया ज्ञान कयादीगु दु । उकिं वय्कःयात आधुनिक, लोक व मेमेगु सिबें भजन हालेगु हे दकलय् यः
वि.सं. २०११ सालय् रेडियो नेपालय् स्वर परीक्षा ताःलाकाः नं म्ये हालेगु ह्वःताः उलि चूमलाःगुलिं छन्हु भारतया नैनितालय् वनाः अल इण्डिया रेडियोय् ज्या यानादिल । अन च्वनाः वय्कलं अनूप जलौटाया अबु पुरुषोत्तमदास जलौटापाखें नं संगीतया ज्ञान कयादिल । अन भिंmन्यादँति च्वनाः वि.सं.२०२६ सालपाखे लिहां झायाः हानं रेडियोय् म्ये हालेगु ज्या न्ह्याकादिल ।
थीथी विधाय् यानाः थ्वय्कलं निसःत्या मल्याकं म्ये हाला दीधुंकूगु दु । थ्वय्कःया लोकंह्वाःगु म्येत मध्यय् ‘पानी पर्या घाम लाग्यो रमाईलो’ छपु म्ये नं खः । भजनय् ला आपालं हे दु । अथेहे थ्वय्कलं नेवाः संगीत ख्यलय् नं लोक, आधुनिक स्वयां दकलय् अप्वः भजन व ज्ञानमाला भजन म्येत आपालं हाला तयादीगु दु । थ्वय्कलं हालादीगु लोकंह्वाःगु नेवाःम्येत मध्यय् ‘प्राण दत्तले च्वनी झी धर्तिइ प्राण मदयेवं चा जुयाःवनी’ (च्वमि प्रेममान चित्रकार, लय् व हालामि रत्नमान श्रेष्ठ) व ‘आः हे वये ला हन्चा वये ला लगन ठेगान दयेकि रे’ खः । थ्वय्कलं नेवाः म्ये ख्यलय् नं थःम्हं हे लसय् हनाः थःलिसें मेमेपिन्त हायेकादीगु दु । वय्कःया छुं म्येत थुकथं दु– ‘बागःमिखां स्वये मते यः मैं जिगु म्हं चिंचिंवये यः’ (पुचःम्ये, च्वमि जगमोहन वामि, लय् कृष्णमान डंगोल), ‘हरे दैब नारायण’ (पुचःम्ये, च्वमि विष्णु जल्मि, लय् कृष्णमान डंगोल), ‘जितः छकः धैब्यु मय्जु गन वनेत्यना’ (पुचःम्ये, च्वमि विष्णु जल्मि, लय् कृष्णमान डंगोल), ‘सितिं ला छ्वये मते मय्जु जायावःगु जोबन छंगु’ (सः स्वर्ग नेवाः व भावना चित्रकार, च्वमि प्रेममान पुं, लय् रत्नमान श्रेष्ठ), ‘नेपाःमिपिन्त भिंतुना धा धां’ (पुचः म्ये, च्वमि प्रेममान पुं, लय् रत्नमान श्रेष्ठ) । थ्वय्कलं ने.सं. ११०४ स पिदंगु ‘झीगु सः’ म्येचालय् न्हय्पु व ने.सं. ११०५ स पिदंगु ‘मांभाय् म्ये पुचः’ म्येचालय् छपु म्येय् लसय् हनादीगु दु । अथे हे ने.सं. १११० स पिदंगु लाय्लामा व ने.सं. १११३ स पिदंगु वामिया दबूस नं वय्कःया म्ये दुथ्यना च्वंगु दु ।
पशुपतिं वि.सं. २०१३ पाखे किलागलय् च्वंझाःम्ह थ्वय्कः संगीत सेवा यायां वि.सं. २०४८ पाखे हर्ट एटेक्ड जुइधुंकाः संगीतपाखें तापाना दिल । लिपा लजगाःकथं पसः तयाः जीवन न्ह्याका च्वनादीम्ह थ्वय्कःयात नारायणगोपाल स्मृति सम्मान २०७७ लिसें आपालं मानसम्मानं छाय्पीधुंकूगु दु । थ्वय्कःया निम्ह काय्पिं दु । -
रत्नलाल ’रत्न’
माध्यमिककालया अज्ञात कविपिं मध्ये रत्नलाल ‘रत्न’ नं छम्ह खः । थ्वय्कःया नेपालभाषां च्वयातःगु निपु म्ये संगीत चन्द्रोदय (ने.सं. १०३३) य् दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं म्ये तत्कालिन भजन खलःयात हालेछिंक च्वयातःगु खनेदु । थिर जुइ मखु थुगु जोवन, स्वव स्वव कृष्णजुया चाला थ्वय्कःया म्ये खः ।
-
रत्नवहादुर वज्राचार्य
चित्रकार रत्नबहादुर वज्राचार्यया जन्म वि.सं. २००२ माघय् यलया गाःबहालय् अबु भाजुरत्न वज्राचार्य व मां बेटीमाया वज्राचार्यया कोखं जूगु खः । आई.ए. तक ब्वनादीम्ह वय्कलं चित्रकलाया लिसें शिक्षा क्षेत्रय् नं सेवा यानादीगु दु । वि.सं. २०२२ सालनिसें चित्र च्वयेगु शुरु यानादीम्ह वय्कः डिजाइनर नं खः । जनक शिक्षा सामग्री केन्द्र, सानोथिमिं पिथनीगु थी थी सफुलिइ चित्र च्वयेगु व तःगू सपूmया डिजाइन यानादीम्ह वय्कलं थी थी चित्रकला ब्वज्याय् ब्वति कयादीगु दु । लिसें वय्कलं चित्रकला, पोष्टर, लोगो डिजाइनय् सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।
-
रत्नशोभा महर्जन
नेपालभाषाया संगीतख्यलय् म्येहालामिकथं थःगु कला न्ह्यब्वया च्वनादीम्ह न्हू पुस्ताया कलाकार खः रत्न शोभा महर्जन । कीर्तिपुरय् जन्म जुयादीम्ह रत्न शोभा महर्जनया अबुया नां हिरा बहादुर महर्जन व मांया नां लक्ष्मी छोरी महर्जन खः । वय्कः रत्न शोभा महर्जनया तता हिसिला महर्जन नेवाः संकिपा “राजमति”या नकिं खः । एम ए तगिंतक ब्वनादीम्ह मय्जु रत्न शोभा सच्छिं मल्याक म्ये हालादी धुंकूम्ह छम्ह लोकंह्वाःम्ह नेवाःम्ये हालामि जुयादी । “लिक्क वयाः जितः धाल वं” बोलया म्ये वय्कःया तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । वया मां जि, कं नं स्वां जुइ, छन्त नापलाये सातकि लगायत नेवाः संकिपा “कृषा गौतमी”या “सुलाः सुलाः वं जित स्वल रे”, “पटाचारा” संकिपाया “जित यःम्ह छम्ह दु” बोलया म्ये नं मय्जु रत्न शोभा महर्जनया सः दुगु च्वछाये बहःगु म्ये खः । कम्प्युटर टेक्नोलोजि स्यनामिया ज्या न्ह्याकाच्वनादीम्ह रत्न शोभां लिपांगु इलय् कलाकारिता ख्यलय् हे उप्वः ई बियाच्वनादीगु दु । आपालं सांगितिक ज्याझ्वलय् ब्वति कयादीधुंकूम्ह म्ये हालामि रत्न शोभा महर्जनं हालादीगु यक्व म्येया म्युजिक भिडियो नं पिहाँ वःगु दु । रत्न शोभा महर्जनयात नेपालभाषा एकेडेमिपाखें दान्यहिरा सिरपातं छायेपी धुंकूगु दु । रत्न शोभा महर्जनं पेज थ्री अवार्डय् ने.सं. ११३७ व ११४२ दँय् व निक्वःगु स्टार नेपालभाषा म्युजिक भिडियो अवार्ड सन् २०२२ दँय् दकले बांलाःगु सःया सिरपा त्याकादी धुंकूगु दु ।
-
रत्नशोभा महर्जन
नेपालभाषाया संगीतख्यलय् म्येहालामिकथं थःगु कला न्ह्यब्वया च्वनादीम्ह न्हू पुस्ताया कलाकार खः रत्न शोभा महर्जन । कीर्तिपुरय् जन्म जुयादीम्ह रत्न शोभा महर्जनया अबुया नां हिरा बहादुर महर्जन व मांया नां लक्ष्मी छोरी महर्जन खः । वय्कः रत्न शोभा महर्जनया तता हिसिला महर्जन नेवाः संकिपा “राजमति”या नकिं खः । एम ए तगिंतक ब्वनादीम्ह मय्जु रत्न शोभा सच्छिं मल्याक म्ये हालादी धुंकूम्ह छम्ह लोकंह्वाःम्ह नेवाःम्ये हालामि जुयादी । “लिक्क वयाः जितः धाल वं” बोलया म्ये वय्कःया तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । वया मां जि, कं नं स्वां जुइ, छन्त नापलाये सातकि लगायत नेवाः संकिपा “कृषा गौतमी”या “सुलाः सुलाः वं जित स्वल रे”, “पटाचारा” संकिपाया “जित यःम्ह छम्ह दु” बोलया म्ये नं मय्जु रत्न शोभा महर्जनया सः दुगु च्वछाये बहःगु म्ये खः । कम्प्युटर टेक्नोलोजि स्यनामिया ज्या न्ह्याकाच्वनादीम्ह रत्न शोभां लिपांगु इलय् कलाकारिता ख्यलय् हे उप्वः ई बियाच्वनादीगु दु । आपालं सांगितिक ज्याझ्वलय् ब्वति कयादीधुंकूम्ह म्ये हालामि रत्न शोभा महर्जनं हालादीगु यक्व म्येया म्युजिक भिडियो नं पिहाँ वःगु दु । रत्न शोभा महर्जनयात नेपालभाषा एकेडेमिपाखें दान्यहिरा सिरपातं छायेपी धुंकूगु दु । रत्न शोभा महर्जनं पेज थ्री अवार्डय् ने.सं. ११३७ व ११४२ दँय् व निक्वःगु स्टार नेपालभाषा म्युजिक भिडियो अवार्ड सन् २०२२ दँय् दकले बांलाःगु सःया सिरपा त्याकादी धुंकूगु दु ।
-
रत्नेश्वर प्रार्दुभाव
रत्नेश्वर प्रार्दुभाव जुजु जयप्रकाश मल्लं पद्यभाषं च्वयातःगु पूधाः प्याखं खः । थ्व नाटकया रचना साल न्ह्यथनातःगु मदुसां जुजु जयप्रकाश मल्लया ने.सं ८८० स च्वयातःगु छपु म्येय् थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकया प्रदर्शन नं जूगु खँ न्ह्यथनातःगुलिं थ्व नाटकया रचना ने.सं ८८० स्वयाः न्हापा हे जुइधुंकूुगु खनेदु । रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् अध्यायपतिं हे नासःद्यःया स्तुति म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु गुगु म्ये संख्यात्मकरुपं जक मखु भाव प्रस्तुतिया दृष्टिकोणं नं आपालं तःजि जू । थथे नासःद्यः अर्थात् शिवयात थः आराध्य द्यः कथं नालाः म्ये चिनावंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवि जयप्रकाश मल्ल खः । थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् तःपु हे लाय्कू श्रृंगारिक म्ये नं दुथ्याःगु दु । थुपिं म्येय् थःत दयालक्ष्मीया पति दयालक्ष्मीया धनी धकाः सम्वोधन यासें शिष्ट व संयमित सम्भोग श्रृंगारया भाव प्वंकातःगु दु । उकिं थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटक जुजु जयप्रकाश मल्लया रानी दयावतीनाप ल्वापु जुइन्ह्यः च्वःगु धैगु सीदु । थथे मल्लकालया थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव पद्यमय नाटकयात भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःनं सम्पादन नापं देवनागरी लिपिं लिप्यान्तरण यानाः ताःहाकःगु नेपालभाषाया प्याखं साहित्यया भूमिका नापं ने.सं १०८४ स ध्वानासफूया रुपय् पिकयादीगु दु ।
-
रमापतिराज शर्मा
रमापतिराज शर्मा (ने.सं. १०५०–११३१) छम्ह नांजाम्ह कवि व व्याकरणविद् खः । वय्कः बौ रिपुभञ्जन राज शर्मा व मां पिनकीप्रिय बल्लभ शर्माया कोखं ख्वप, खौमा त्वालय् जन्म जूगु खः । अनौपचारि शिक्षा प्राप्त यानाः वय्कलं थःत भाषिक अनुसन्धानकर्ता कथं म्हसीकेत सफल जुयादिल ।
नेपाल साहित्य मन्दिरया संस्थापक सदस्य कवि रमापति पद्य कविताय् नां जाः । वय्कःया जिगु म्ये (ने.सं. १०७८) चिनाखँ मुना पिहांवःगु दु । लिपा वय्कलं नेपालभाषाया व्याकरण लागाय् थःगु विद्वत व्यक्तित्वयात छ्यलादिल । वय्कःया नेपालभाषाया बँ (ने.सं.१०९९), नेपालभाषाया व्रिmयातय् पुसाग्वः धुकू (ने.सं.११३१), नेवाः भाय्खँया हलिमलि (ने.सं.११२९), झीगु संस्कार व संस्कृतिया जहाँ (ने.सं.११३१), झीगु न्व व वया हागः (ने.सं. ११३१), झीगु भाय् वया ऋद्धिसिद्धि व झीगु न्वहालय् संस्कृति व रमासूत्र आदि सफू पिहां वयेधुंकूगु दु । रमापतिराज शर्मा भाषाविज्ञान, शब्दविज्ञान व शब्द व्युत्पतिया विशेष ज्ञाता खः । वय्कःया व्याकरण ख्यलय् गुकथं शब्दयात स्वानाः उकिया स्वापू मालेगु तरिका मेपिं व्याकरणविद्पिनिगु स्वयां पाः । अनौपचारिक कथं थःगु स्वाध्यायन कथं शब्दया स्वापू मालेगु न्हूगु पहः खः ।
वय्कःया पद्य कविता नं उलि हे सशक्त जू । तर व्याकरणया ख्यलय् दुहां झाःगुलिं वय्कःया कविता उत्सर्गय् वनेमफुत । वय्कःया साहित्य, काव्य व व्याकरणया योगदानया निंतिं वय्कःयात थीथी उपाधि नं ब्यूगु दु । ने.सं. १०९३ बछलागा २ कुन्हु च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि ब्यूगु खः ।
ने.सं. १११२ कौलागा १४ कुन्हु नेपालभाषा परिषद्पाखें भाषाथुवा उपाधिं विभूषित याःगु खः । उकथं हे ने.सं. ११३१ तछलागा २ कुन्हु नेपाल साहित्य मन्दिरं वय्कःयात नेपालभाषा शिरोमणिं विभूषित याःगु खः । ने.सं. ११३१ दँय् नेपाल साहित्य मन्दिरं रमापति विशेषांक दँ पौ नं पिथने धुंकूगु दु ।
वय्कःया कविताय् ल्याय्म्ह हिया जोश, जाँगर व देशय् आमूल परिवर्तन यायेमाःगु बिचाः वयाच्वंगु दु । वय्कलं नेपालभाषाया व्याकरणयात न्हूगु दिशा ब्यूगु जक मखु झीगु संस्कार व संस्कृति, नेवाः जातिया भौतिक व अभौतिक सम्पदायात न्ह्यब्वयेगु कुतः नं यानादीगु दु । वय्कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः विराट नेपाल भाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, वैदिक प्रतिष्ठान, भक्तपुर विकास सहयोग, भक्तपुर साहित्यिक समाज, नेवाः प्रेस दबू लिसें थीथी संस्थां नं वय्कःयात तःजिक हनेगु ज्या यायेधुंकूगु दु ।
नेपालभाषाया व्याकरण ख्यलय् अनुसन्धानया लँ चाय्केगुली रमापतिराज शर्माया विशेष थाय् दु । संस्कार व कर्मया ज्यायात थौंया समाजकथं न्ह्याकेगु दार्शनिक विचारं यानाः वय्कः परम्परावादी मखु व्यवहारवादी समाज सुधारक कथं नं दनेत सफल जूगु दु ।
