नेवाःतय् दुने जीविकोपार्जनया निंतिं नाला वयाच्वंगु थीथी कथंया लजगाःत दु । मुक्कं नेपाःया सन्दर्भय् नेवाःतय्त प्रविधि, शिल्प व बनेज्या ख्यलय् विशेषता दुपिं धकाः धायेगु याः । धातु कला, मूर्ति कला, वास्तु कला, काष्ठ कलाया ख्यलय् नेवाःतय्गु सिप व ज्ञान विशिष्ट कथं दु । थुगु ख्यःयात लजगाः कथं नाला वयाच्वंपिं नेवाःतय् छगू वर्ग दु । अथे हे थःगु पारिवारिक लजगाः कथं देसं पिने विशेष यानाः सँदेय् वनाः बनेज्या यायेगुली नेवाःत न्ह्यःने लाः । थःगु थाय्बाय् त्वःताः देय्या गांपातय् बन्द ब्यापारयात लजगाः दयेका वयाच्वंपिं नं नेवाःत खः । मेखे, छथ्वः नेवाःत सरकारी सेवा वा प्रशासनिक ख्यःयात लजगाः कथं नाला वयाच्वंपिं नं दु । तर अप्वः धैथें नेवाःतय् लजगाः बुँज्या हे खः ।
प्राचीन इलंनिसें नेवाः समाजय् लजगाःया लिधंसाय् खलःया म्हसीका जुयाच्वंगु दु । अप्वः धैथें सामाजिक जात विशेष सम्बन्धित खलकं नाला वयाच्वंगु लजगाःनाप स्वानाच्वंगु खनेदु । थ्व ल्याखं नेवाः समुदाय दुने जात दुसां हिन्दू मनुस्मृतिया वर्णाश्रमया ब्यवस्था कथं धाःसा मखु ।
NewaGyanKosh
-
लजगाः
-
लँपु
लँपु नेपाभाषाया नांदंम्ह च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठया च्वसां पिदंगु स्वंगूगु न्हू बाखं/चिबाखं पुचः खः । झी मां भाय् प्रकाशन पाखें ने.सं १०९५ य् पिदंगु थ्व लँपु बाखं संग्रह दुने लँपु नांगु बाखंया नापं नीपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । अनुभूतिया तीक्ष्णता व केन्द्रीकरण, विषयवस्तुयात नुगलय् थी कथं प्रस्तुत यायेगु भाषा शैली थ्व बाखं संग्रहया विशेषत जूगु दु ।
-

लंपु छायेगु (रङ्गादिवासन)
उंया सकतां हलंज्वलं चूलाके धुनकि तारातारा गंगु ख्वाःपाःयात सिथय् पाचुक चाइ । मि ग्वाःगु मकलय् नँया गसू ह्याउँक छुयाः ख्वाःपातय् तिसा, स्वां आदि ती माःथाय् निह्वः निह्वः खने माः । थ्व ह्वःपतिकं च्वः पिकयाः क्वलाछिति बल्लाःगु माय्का ची । थथे चिखि चीधुनेव सिथय् चाःथाय् पिचुसे मच्वंसा हाकनं छक्वः मः इलाः कचिभ्वँतं निब्वः स्वब्वः तिकेमाः । थुलि धुंकाः ख्वाःपातय् उं पायेन्ह्यः पिच्चुक खाक्सिं बुली । पिच्चुगु ख्वाःपातय् दकलय् न्हापा माथं (अस्तरा) पाइ । उकिया द्यःने ताकुचां निधाः इली ।
ख्वाःपातय् पायेगु उं दयेकेत सरेस नायेकाः उकी हे थीथी उं दयेके माः । अले द्यःकथं माःमाःगु उं पाइ । उं पायेबलय् मनमनं द्यः पुकारा यायां ‘शोधने शोधने विशोधने इति रङ्गादिवासनाय नमः ।’ धकाः मन्त्र ब्वँब्वं कपालंनिसें उं पायेगु ज्या न्ह्याके माः । ख्वाःपाःया तिसा दइथाय् न्हापां पायेमाः । अनंलि तिसाया बुट्टा लुइकी । दकलय् लिपा ख्वाःपातय् जीव तयेकथं मिखाफुसि, मिखा, न्हाय्फ्वः, म्हुतुसि व न्हाय्पं आदि सीदयेकी । थथे सिध्वः सालेगुयात तुपिं यायेगु धाइ । थ्व धुंकाः मोहनीया ज्या न्ह्याके माः । -
लप्टन लोकमान श्रेष्ठ
लप्टन लोकमान श्रेष्ठया जन्म अबु रत्नमान श्रेष्ठ व मां पद्मलक्ष्मीया कोखं ने.सं १०१३ य् कोशी अञ्चल, चैनपुर जिल्लाया संखुवासभाय् जूगु खः । सरकारी सेवाय् लप्टनया पदय् तक थ्यंम्ह थ्वय्कःया च्वसा नेपाली भाषं नापं नेपालभाषाय् नं उतिकं न्ह्याः । थ्वय्कलं नेपालभाषाया त्वाथः (ने.सं १०१३) नांगु नेवाः भाय्या अर्थ नेपाली भाषं बियातःगु कोशया सफू पिथनादीगु दु । थ्व सफू वय्कलं नेवाः भाय् व नेपाली भाय् ल्हायेसयेके बीगु निंतिं च्वयादीगु खः ।
-
लभ म्यारिज
ए एस आर भिजनपाखें ने.सं. ११२५ स निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता, बाखं व निर्देशक राजु मानन्धर खः । थुकी कलाकारकथं रुपिन डंगोल, राजु स्यःस्यः, शोभा बज्राचार्य, पल्पसा डंगोल, मन्जु श्रेष्ठ, कृष्णभक्त महर्जन, राजेन्द्र मानन्धर, शान्ति मानन्धर, सन्चिता बज्राचार्य, रन्जिता बज्राचार्यपिं दुथ्याःसा थुकिया संगीतकार बालकृष्ण वंशी अले छायाँकार सुमन तण्डुकार, रामशरण उप्रेती व दुर्गाप्रसाद पौेडेल खः । संकिपाय् ई हिलावंलिसे सामाजिक मान्यता नं हिला वनाच्वंगु दुसा इहिपाःया लकस नं हिलावनाः लभ म्यारिजं थाय् कयाहःगु खँ क्यनातःगु दु
-
लमि
ए भि सि डि पोखरापाखें ने.सं.११३७ दँय् निर्माण जूगु थुगु संकिपाया बाखं, निर्देशक व छायाँकार यादब दास भ्वछिभ्वया खःसा संगीतकार कृष्ण बहादुर श्रेष्ठ (पोखरा) खः । थुकी कलाकारकथं अन्जली महर्जन, बिक्रम उदास, जितेन्द्र नापित, उदय बहादुर ताम्राकार, चन्दा श्रेष्ठ, सूर्य महर्जन, लक्ष्मी महर्जन, रन्जन बुद्धाचार्य, सुदर्शनपिं दुथ्याः । संकिपाय् मतिना धइगु पवित्र जुइ, उकिं इहिपाः धइगु लमिया झङ्गःखँया सिबें थवंथः ब्वलनीगु मतिनाय् यक्व बांलाः धकाः क्यनातःगु दु ।
-
लमि
थ्व मथुरा साय्मिं च्वयादीगु बाखं सफू खः । ने.सं. १०८८ य् पिदंगु थुगु सफू भरतलाल प्रधानं पिथनादीगु खः । थुगु सफुलिइ मुक्कं झिंप्यपु बाखं दु । फय्, मूति, परसात, दनाम्हगसय्, जि कथाकार, न्हापा न्हापा थें, व सारी, छ व जि, विश्वास, थूथें मथूथें च्वंगु स्पर्श, न्हिसफूया छपुलु निपुलु, तःजिगु सुख, गुम्म च्वंगु प्रलय थुकिइ दुथ्याःगु बाखं खः । थुकिया बाखनय् पारिवारिक परिवेशय् मनूया मनोभावनायात ब्वयातःगु खनेदु ।
-
लय
नेपाल खडगी सेवा समिति थिमि नगदेशपाखें ने.सं.११३० दँय् निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता विष्णु सक्व अले निर्देशक आर्यम नकःमि खः । बाखं राजभाई जकःमिया बाखं दुथ्याःगु थुगु संकिपाय् कलाकारकथं विष्णु सक्वः, भिन्तुना जोशी, राजु महर्जन, सुशील राजोपाध्याय, नगीना जोशी, हृदयप्रसाद मिश्रपिं दुथ्याः । संकिपाय् साधना हे छगू प्रेम खःसा प्रेम हे संगीत खः अले जीवनया लय खः धकाः क्यनातःगु दु । -
लँया हाकः दायेगु
लँ दायेत (नाप जाँच यायेत) साधन श्रोत मदुबलय् प्राकृतिक रुपं लँ दायेगु प्रबिधि)
किसिक्वय्
किसियात न्यासिकाः दाइगु क्वय् । न्हापाया चलनकथं किसि न्यासिकाः नं लँ दायेगु याः । किसि न्यासिवनाः गन झासुलन अनतकया छक्वय् याइ । थुकियात दकलय् ताःहाकःगु क्वय् कथं काइ ।
रुमाल ब्वय्
प्याःगु रुमाल गंकाः ल्या याइगु क्वय् । प्याःगु रुमाल तिसिनाः छ्यनय् तयाः निभालय् न्यासिवनाः गन थ्यंकाः रुमाल गन अनतकया छक्वय् याइ । थुकियात दकलय् चिहाकःगु क्वय्कथं काइ ।
सलक्वय्
सल न्यासिकाः दयेकातःगु क्वय् । सल ब्वां वनाः गन दित अनतकया छक्वय् याइ । थथे यानाः दयेकातःगु क्वय्यात सलक्वय् धाइ ।
स्याउलाक्वय्
सिमाहः (स्याउला हः) गंकाः ल्याः याइगु क्वय् । नकतिनि हाःगु सिमा हः सँय् छुइ । निभालय् न्यासिवनाः गन थ्यंकाः सिमा हः गन अनतकयात छक्वय् याइ । -
लँय् खनागु पला
लँय् खनागु पलाः मिसा बाखंच्वमि मनदेवी तण्डुकारं च्वयादीगु सामाजिक बाखं संग्रह खः । थ्व सफू ल्याय्म्ह पुचः पाखें थः साहित्यिक गुरु पूर्ण वैद्यया ज्याः जंकुया लसताय् ने.सं ११३७ य् पिकाःगु खः । थ्व सफुलिइ राजनैतिक, सामाजिक, आर्थिक आदि विषयवस्तुयात कयाः च्वयातःगु नीपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं बाखं मध्ये हलिं मलिं, क्वातुगु भरोसा, संस्कार म्वानाच्वनी आदि संस्कार संस्कृतिसम्बन्धी विषयवस्तुयात कयाः च्वयातःगु बाखं खःसा त्यपय् दुने खःगु निभाः, फसय् खनागु किपालु, छपाः डायरी, वँय् जुइन्ह्यः आदि राजनैतिक आर्थिक विसंगतियात कयाः च्वयातःगु बाखं खः ।