Newa Sankritik Gyankosh

NewaGyanKosh

७ अ आ इ ई उ ऋ ए ऐ ओ क ख ग घ च छ ज झ ञ ट ठ ड त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व श ष स ह

सँ सक सच सछ सज सत सन सप सब सम सर सल सह सा सि सी सु सू सृ से सो सौ स्

सिद्धिगोपाल वैद्य

भाजु सिद्धिगोपाल वैद्यया जन्म अबु कृष्णगोपाल वैद्य व मां वदनलक्ष्मी वैद्यया कोखं ने.सं १०२६य् यलया सौगलय् जूगु खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया अनन्य सेवक भैरवगोपाल वैद्यया दाजु खः । नेपालभाषा, नेपाली तथा संस्कृत भाषां च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह आयुर्वेदाचार्य नं खः । भाजु सिद्धिगोपालजुया फुक्क धयाथें कृति धार्मिक व सांस्कृतिक विषयया जूगु दु । व्रत विज्ञान (ने.सं १०७७) थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु सफू खःसा मेगु पिदंगु सफू खः —लक्ष्मीपुजा विधि व लक्ष्मीपुजा विधान (ने.सं१११०), म्हपुजा पद्धति, पञ्चशुद्धि (ने.सं ११०८), आदि । भाजु सिद्धिगोपाल वैद्य छम्ह आयुर्वेदाचार्य,च्वमि जक मखु थःगु ईया छम्ह नांजाःम्ह समाजसेवी नं खः ।

July 16, 2025
सिद्धिचरण श्रेष्ठ

मां नीरकुमारी व बौ विष्णुचरण श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०३२ तछलाथ्व पंचमी कुन्हु ओखलढुंगाय् सिद्धिचरण श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया जन्म ओखलढुंगाय् जूगु खःसां वयकः हुर्के जूगु येँया ओमबहाः त्वालय् खः । ओमबहाः त्वालय् वय्‌कःयात –काइदाइ/ काजीदाइ धकाः सम्बोधन याइगु खः । सिद्धिचरणयात कविता च्वयेगु न्हापां प्रेरणा ब्यूम्ह हे महाकवि सिद्धिदास महाजु खः । दरवार स्कूलय् आखः ब्वनाः छेँ लिहांवयेबलय् कमलाछीइ वासः पसलय् च्वनाच्वनीम्ह सिद्धिदासयाथाय् वँवं हे वय्‌कः पाखें सिद्धिचरणं कविता च्वयेगु सयेकादिल । झिंस्वदँ झिंप्यदँ दुसांनिसें सिद्धचरणं कविता च्वयेगु यानादीगु खः । सिद्धिचरण श्रेष्ठं नेपालभाषाय् दकलय् न्हापांगु च्वयादीगु कविता तकुस्वां खः । अथेहे वय्‌कःया ने.सं. १०५३ य् नेपाली भाषं च्वयातःगु भुइचालो नांया कविता गोरखापत्रय् पिदन । थ्वयां लिपा जक फत्तेबहादुर सिंहं संकलन व सम्पादन याःगु नेपाली विहार (ने.सं. १०५९) य् वय्‌कःया स्वपु कविता– राष्ट्रिय गान, वर्षा व गंगु खुसि पिदंगु खः । वर्षा कविताय् क्रान्ति विना थन दइमखु स्वच्छ शान्ति धैगु कविताया झ्वलं यानाः तत्कालिन राणा सरकारं वि.सं. १९९७ सालय् वय्‌कःयात ज्वनाः सर्वस्वहरण नापं १८ दँया कैद सजाय बिल । तर अथेखःसां न्यादँ लिपा मेमेपिं च्वमिपिं नापं वय्‌कः नं जेलं मुक्त जुल । जेलय् नांदंपिं कविपिं चित्तधर हृदय, केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि, फत्तेबहादुर सिंहपिनिगु सत्संगतं सिद्धिचरण श्रेष्ठया कवि व्यक्तित्व जेल यात्राय् बांलाक हे ह्वल । वय्‌कःया नां दंगु कविता मुना सीस्वां जेलय् रचना जूगु व फूस्वांया गुलिखे कविता नं जेलय् रचना याःगु खः । नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाय् हे नं उलि हे नांदंम्ह कवि सिद्धिचरणया नेपालभाषां पिदंगु सफू थथे दु —सीस्वां (कविता मुना, ने.सं. १०७०), फुस्वां (कविता मुना, ने.सं. १०८०), उर्वसी (खण्डकाव्य, ने.सं. १०९९), सद्धिचरणया ग्वय्‌स्वां (कविता मुना, ने.सं. १११०), लुभुमि (खण्डकाव्य, ने.सं. ११११), तृष्णा (खण्डकाव्य, ने.सं. ११११), सिद्धिचरणया निबन्ध (ने.सं. १११२) नारी हृदय (बाखं–प्याखं, ने.सं. १११२), उत्तराविलाप (महाकाव्यया छुं अंश, ने.सं. १११३), सिद्धिचरणया घःमाः (सफूया भूमिका मुना, ने.सं. १११०) आदि । अथेहे वयकःया नेपाली भाषाय् छगूत्या दर्जन धैथें कविता संग्रहया नापं संस्मरणया सफू पिदंगु दु । थ्वया नापं वय्‌कःया नेपालभाषाय् झी, नेपाल, नेपालभाषा पत्रिका (तपंपौ), धर्मोदय धुँज्या, नसंचा, खेलुइताः पत्रिकाय् थीथी विषयया ५० पु च्वसु पिदंगु खनेदु, उकी मध्ये गुलिं च्वसु सफुलिइ पिदनेधुंकूगु दु। सिद्धिचरण श्रेष्ठया साहित्यया थीथी विधाय् रचित कृतित पिदंनाच्वंसां वय्‌कः विशेषत कवि कथं नांजाः । नेपाली भाषाया समालोचक रामकृष्ण शर्मां सिद्धिचरणयात प्रकृतिया कवि धकाः धायेवं वय्‌कः प्रकृतिया कवि कथं प्रसिद्ध जूगु खः । नेपालभाषाया काव्य विधाय् स्वच्छन्दवादया नवीन प्रवाह न्ह्याकूम्ह सिद्धिचरण श्रेष्ठ रोमानिवादया अग्रज कवि खः । अथे हे सिद्धिचरणं समालोचना धकाः तप्यंक सफू वा रचना पिकया मदीसां वय्‌कलं तःम्ह च्वमिपिनिगु सफूया भूमिकाया रुपय् उमिगु सफूया दुग्येक व्याख्या विश्लेषण यानातःगु लेख रचना पिदंगु दु । थज्याःगु रचनात मुनाः भाजु फणिन्द्ररत्न बज्राचार्यजुं सिद्धिचरणया घःमाः (ने.सं. १११०) धकाः सफू हे पिकयादीगु दु ।

कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठया साहित्यिक योगदानयात कदर यानाः वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी मान पदवी देछाःगु दु । गथे — कविरत्न (च्वसापासा) ने.सं १०७६, रत्नश्री पदक वि.सं. २०२२, त्रिभुवन प्रज्ञा पुरस्कार, वि.सं. २०४५ व प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु, त्रिशक्ति पट्ट, ओमराम पट्ट आदि । अथे ्हे वय्‌कः नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठान (२०२४) व राज परिषद् स्थायी समितिया दुजः (२०२२) नं जुयादीगु दु ।

July 16, 2025
सिद्धिमान पलिखे

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सिद्धिमान पलिखे नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९२१ मंसिर २४ गते धरान विजयपुरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां भानिथकु पलिखे व बाःया नां बहादुरसिंह पलिखे खः । वय्‌कः तःधंम्ह समाज सुधारक खः । वय्‌कलं धरानय् यक्व हे देगः, फल्चा, हितिया निर्माणया ज्या यानादिल । वय्‌कः २००७ माघ १८ गते दिवंगत जुयादिल । वय्‌कःया छय्‌पिसं झिंनिगु कट्ठा जग्गाय् नेवाः संस्कृति, संस्कार व भाषाया ज्या यायेया निंतिं सिद्धि नेवाः परिषद् नीस्वनादीगु दु ।

July 16, 2025
सिद्धिमुनि शाक्य

चित्रकलाकार सिद्धिमुनि शाक्यया जन्म ने.सं. १०५२ गुंलाथ्वः अस्तमि, मंगलबारखुन्हु येँया इतुंबहालय् अबु आनन्दमुनि शाक्य व मां ज्ञानुमाया शाक्यया कोखं जूगु खः । साधारण शिक्षा कयाः प्राविधिक पाठशालाय् ब्बनादीम्ह वय्कः १२ दँ दुबलय्निसें कला क्षेत्रय् पलाः तयादीम्ह खः । वय्कलं आध्यात्मिक कला साधना यानादीगु दु । वय्कलं पौभाः, मन्दः, बौद्ध धर्मया द्यःपिं व करुणामयया चित्र च्वयादीगु दु । वय्कलं जनबहाःद्यःया देगलय् छचाःख्यरं १०८ म्ह करुणामयया किपा च्वयादीगु खः । अथे हे वय्कःया बज्रवाराही, योगिनी, मेष सम्बर, हेरुक सम्बर, अष्टसिद्धिया रेखात्मक चित्र, मन्दः चित्र नं नांजाः । वय्कलं निक्वः याकः ब्वज्या, प्यक्वः मंकाः कला ब्वज्या व सन् १९७० स जापानय् अन्तर्राष्ट्रिय कला ब्वज्या नं यानादीगु दु । वय्कलं दँय्दसं जुइगु राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीइ सन् १९६७ निसें १९६९ तक स्वक्वः न्हाप सिरपाः व सन् १९९२ य् सम्पदा सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्कःयात वीरेन्द्र राष्ट्रिय कला स्वर्ण पदक, इन्द्रराज्यलक्ष्मी प्रज्ञा पुरस्कार व शुभराज्याभिषेक पदक नं द्यछायेधुंकूगु दु । वय्कःयात सन् २००१ य् नेपाल कलाकार समाजं अभिनन्दन याःगु खः । वय्कः ने.सं. ११२१ तछलाथ्वः एकादसि, सनिबारखुन्हु स्वर्गारोहण जूगु खः ।

May 21, 2025
सिद्धिमुनि शाक्य

सिद्धिमुनि शाक्य परम्परागत च्वज्या कलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०५३ श्रावण अष्टमिकुन्हु येँ, इतुम्बहाःया नांसिमाक्वय् जूगु खः । वय्कःया अबुजु आनन्द मुनि शाक्य खःसा वय्कलं महामंजुश्रीया आराधना यानाः १०६८ दँय् कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कःया कलाया बिषेशता धयागु परम्परागत शैलिं प्राकृतिक लः रंग छ्यलाः पौभाः च्वयेगु खः । कला ब्वज्या— १) घरेलु उद्योग प्रदर्शनी (२०१३) २) चतुर्थ विश्व बौद्ध सम्मेलनय् कला प्रदर्शनी ३) तेस्रो, चौथो व पाँचौ राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी ४) एक्स्पो ७० जापान । सिरपाः—
१) तेस्रो राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी प्रथम (२०२४) २) चौथो राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी (२०२५) ३) पाँचौ राष्ट्रिय कला प्रदर्शनी (२०२६) । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) श्री सेतो मत्स्येन्द्रनाथया देगःया जवं खवं थी थी थासय् १०८ लोकेश्वरया थी थी मुद्रा तस्वीर नापं अनया हे दिगिं २४ ह ३० साइजया प्यम्ह योगिणी व द्विभुज सम्वर व बज्रपाणीया चित्र लेखन, येँ, जनबहाः । मान ÷ पदक ÷ तक्मा— १) ईन्द्रराज्य लक्ष्मी पुरस्कार (२०२५) २) श्री ५ वीरेन्द्र राष्ट्रिय कला पदक ३) शुभराज्यभिषेक पदक ।

May 21, 2025
सिद्धिरत्न उपासक

येँया असं बालकुमारीइ अबु द्रव्यसिंह कंसाकार व मां चिकिमाया कंसाकारया कोखं ने.सं. १०२०य् जन्म जूम्ह सिद्धिरत्न कसाः हे सिद्धिरत्न उपासक खः । थ्वय्‌कः बौद्ध धर्मया आजीवन उपासक व नेपालभाषाया छम्ह भाषाजवाः उपाधिं छाय्‌पियातःम्ह व्यक्तित्व खः । साहित्यख्यलय् थःत सिद्धिरत्न उपासक धकाः म्हसीके बियादीम्ह थ्वय्‌कलं आपालं म्ये, चिनाखँ व दबूप्याखं च्वयादीगु दु । थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां भक्तिरस नांगु चिनाखँ बुद्ध धर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् ने.सं. १०४८ १/५–६ ल्याखय् पिदंगु खः । छत्रबहादुर कायस्थया सम्पादनय् थ्वय्‌कःया सिद्धिरत्न कसाःया म्ये मुना, सिर्जना (ने.सं. १११२) नांगु सफू पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया पिमदंनिगु सफू नं तःगू दनि । गथे— विश्वन्तरया म्येहना प्याखं (ने.सं.१०५९), वीरकुश, नेपाल दर्पण (ने.सं. १०६५), विद्यारत्न (ने.सं. १०७२) आदि ।

July 16, 2025
सिद्धिराज शाक्य

सिद्धिराज शाक्य छम्ह धातु मूर्तिकलाया ख्यलय् ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०४४ स यलया यल, लुँहितिइ जूगु खः । वय्कःया अबुजु पुण्यराज शाक्य खःसा वय्कलं मञ्जु शाक्यपाखें प्रेरणाकथं १०५६ स ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कलं थी थी परम्परागत धातुया बसजाः ज्वलं दयेकेगु ज्या यानादीगु खः । लिपा सीया मूर्ति दयेकाः चां भुनाः ढाले यायेगु नं यानादिल । न्ह्यथनेबहःगु कृति— येँ स्वयम्भू मैत्री गुम्बास २ थान बुद्ध मूर्ति निर्माण ।

May 21, 2025
सिद्धिराज शाक्य

सिद्धिराज शाक्य धातु मूर्तिकलाया छम्ह ज्वः मदुम्ह कलाकार खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०६३ थिंलागाः चौथि, सनिबारकुन्हु यलया ओकुबहाल, ज्याथाय् जूगु खः । वय्कःया अबुजु चैत्यराज शाक्य खःसा वय्कलं ककाजु पद्मराज शाक्यया हःपालं ने.सं. १०७० दँय् धातु कलाकारिता ख्यलय् ज्या न्ह्याकादीगु खः । वय्कः वसजाः ज्वलं दयेकेगु ज्यानापं कलाक्षेत्रय् रौद्ररुप, शान्तरुप अन्तरगतया थी थी कलाय् निपूर्ण जुयादी, मौलिक विवरणया लिधंसाय् मूर्ति दयेकादी, चीधंगुनिसें भिमकाय मूर्तित श्रृजना यानादीगु दु । वय्कः कल्पना व म्हगसय् खंगु वस्तु व विवरण तकयात नं मूर्तिइ न्ह्यब्वये फुम्ह खः । ब्वज्या— १) नेपाल हस्तकला प्रदर्शनी २०४१ २) ब्यापार प्रवद्र्धन केन्द्र मेला (एभरेष्ट सेराटन) २०४० ३) पश्चिम जर्मनी मेला । सिरपाः— १) प्रथम पुरस्कार नेपाल हस्तकाला प्रदर्शनी २) पोकाल कप सर्वश्रेष्ठ पुरस्कार । मान÷पदक÷तक्मा— शुभराज्याभिषेक पदक । न्ह्यथने बहःगु कृति— १) अष्टधातुं तयार जूगु प्राकृतिक शैलीया रंगीन मूर्ति निर्माण । २) गोदावरी उद्यानय् पलिस्था जूगु धलौतया श्रीपेज ३) येँया कमलादी गनेद्यःया देगलय् तःग्वःगं निर्माण ।

May 21, 2025
सिद्धिविलास वज्राचार्य

अबु भक्तविलास वज्राचार्य व मां असलमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०६६ (वि.सं. २००३ भदौ १२) गते येँया मखं बहालय् प्राध्यापक सिद्धिविलास वज्राचार्यया जन्म जूगु खः । गणितशास्त्र तथा बौद्ध अध्ययन निगू विषयय् स्नातकोत्तर व विएड यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् तःपु च्वखँ च्वयादीगु दु । ने.सं. ११२० य् नेपालभाषाय् अर्थसहित च्वयातःगु गुरुमण्डल वय्‌कःया न्हापांगु सफू खः । वय्‌कलं बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु च्वसु यक्व च्वयादीगु दु । बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु नेपालभाषाया अर्थसहितया वय्‌कःया मेगु सफू सम्यक सम्बुद्धलाभ खः । थ्व सफू बौद्ध साहित्य अध्ययनया ख्यलय् मूवंगु ज्वलं सिद्ध जूगु दु ।

July 16, 2025
सिनाज्या

वा पीगु ज्यायात सिन्हाज्या÷सिनाज्या धाइ। थ्व तछलां वा वयाः लः दतकि याइ। वा पीत स्ववाः प्यवाः न्ह्यः छथाय् वापुसा तयाः पुवाचा दयेकातइ। पुवाचा पुयाः यंकेत म्हू चीबलय् छ्वालिं स्वमचाकुसे नि जक नीकाः ची।
वा पीत बुँइ सिलिसिलिं खनेदयेक लः तइ। द्यांप्वः तयाः ख्वं मल्यंक भस्म यानाः बुँ पालाः प्वःपाखे भचा थथ्याकाः माथं वंकेगु याइ। ध्याक्वपाखे द्यांछाइ। न्हापा की तनाः बुँ पालातःथाय् सिनाज्यां की थुनाः वा पीगु याइ। ततःकूगु चापाँय्यात कूज्या यानाः चिचीचाकू जुइकाः गाःबगाः माथं वंकी।
वा पीत द्यःबुँ दुगु फाँटय् न्हापां द्यःबुँइ दिं ज्वनी। पुवाचा पुइबलय् दक्वं मपुसे आंग्सा थें छप्वाँय्चा ल्यंकी। पुवाचिया हाय् च्वंगु चा हायेकेत लखय् चाइ। वा पीगु ज्या मिसातय्सं व कूज्या व बुँ पालेगु ज्या मिजंतय्सं याइ। ल्हाः च्वःम्हं न्हापां सुरु याइ। गुगुं नं पक्षय् लिमलाःगु अवस्था वल धायेव छगू पक्षं मेगु पक्षयात ग्वहालि याइ।
फाँटया खलःपिं जानाः धःज्या यानाः लःया व्यवस्था याइ। बुँया प्वःपाखे द्यांप्वः तयाः माक्व जक लः कुनी। द्यांप्वलय् ज्वाबि तयाः ज्वाबिगालय् लः हायेकी। हानथाप मयासे छसिंनिसें वा पीगु याइ। ध्वप दाःथाय् व तेंलः पिचाःथाय् झ्वालांपालां वा वये न्ह्यः हे वा पी। वा वःसा सिनाज्या कुसां कुयाः ज्या याइ।
वा पीबलय् फय्धाःपाखे लिखः लाकाः प्वःसु मलाक लाछिकवः उति ग्यंकाः निपुस्वपु पुवाचा वंंकाः पीगु याइ। पुवाचा मगाइगु अवस्था जुल धाःसा म्हालाः छपु निपु जक पीगु याइ। वा पी क्वचायेकाः छगू कुनय् दाहा थुनी।
वाब्वया निंतिं चा गनाच्वनीगु बखत सिथिनखःबलय् हे साः ह्वलातयेगु याइ। छुं जुयाः मगाइगु अवस्था जुल धाःसा वामां हा काये धुंकाः जक तयेगु याइ।
बुँइ झाःपाः सिमा आदिं क्वझाः जुयाच्वंगु दःसा न्हापा हे यचुका तयेगु याइ। वा पी त्ययेकाः तकं बुँइ बाली ल्यं दनिसा वा पी न्ह्यः हे लिकायेगु याइ।
तगिंबुँइ वा पीबलय् ध्याक्वपाखेया घाँय् छानाः ल्हाकी। इमू दःसा चा बुरुबुुरु यानाः इमुलिं न्याये मफयेकाः ज्या याकनं सिधयेकेगु याइ। त्वातिप्वाः, बखुंह्वतं लः ज्वया वनाच्वंगु दःसा बखुंगः दनाः लः मज्वयेकी। जाः तजाःथाय् क्वता दयेकाः चिजाः याइ। लः कुनेत प्वलय् द्यांप्वः तइ। सिनाज्यां ल्वसाघासा बांलाक तयाः बजि नकी। धुच्चापतिकं थ्वँ अय्लाः त्वंकी। चिलुक व पालुक कय्गूफ्वया वालाः द्वला जायेक ल्वसा बी। नये मफयाः ह्वलाछ्वःगु बालीयात साः जुइ।

आंंग्सा
पुवाचा पुइबलय् पुवादे हे तुं ल्यंकीगु छपुइँचा पुवाचा। पुवाचा दक्वं मपुसे छपुइँचा ल्यंकेगु याइ। वा पी क्वचायेकाः गनं नं वामा सिनावन बाय् लखं नल धाःसा अज्याःथाय् थ्व हे ल्यंकातःगु पुवाचा पुयाः साइ। स्यनीगु यक्व सम्भावना दुथाय् भचा तप्वाँय्क ल्यंकी। गनं नं साये म्वाःसा थुकी हे वा सयेका छ्वइ। थुकी सइगु वा त्वाःमदसे पुष्ट जुइ। आखे दयेकेगु याइ।

की तने
सिनाज्यायात अःपुक बुँ पालातये। ख्वं मल्यंक पालाः चापाँय्यात निभाः फयेकातइ। चा छसौ लाइ। बुँक्वाः गपाय् हाकः खः, अपाय् हाकः हे पौ याइ। की तनाः बुँ पालातःथाय् सिनाज्यां बुँ पाला च्वनेमाली मखु। की जक थुनां गाइ। चा याकनं माःबुइ। नाइसे च्वनी। तिक्वय् बाथल लः लुल धायेव वा पीत गाइ। ततःमागु घाँय् दःसा की थुने न्ह्यः हे पुयाः ल्हाकी। कूज्या याये अःपुइ।
क्वता
जाः तजाःथाय् तगिंबुँइ चिजाः जुइकेत दयेकीगु बुँबाला। तजाःथाय् लः कुनेबलय् चलः वनीगु भय अप्वइगुलिं चिजाः जुइकेत थज्याःगु बुँबाला दयेकी। थज्याःगु बुँ यक्व तबाला याइ मखु। बरु जाः यक्व हे तजाः जुयाः छबाला दयेकां मगाःसा निबाला नं दयेकेगु याइ। निगू बाला याइबलय् दथुयागुयात क्वता मधासे दकलय् क्वय्यागुयात जक क्वता धाइ।

चा हायेके
हाय् थानाच्वंगु चा लिकाये। पुवाचिया हाय् च्वंगु चा हायेके। पुवाचा पुइबलय् पुवादेय् लः कुनाः पूसां हाय् चा थानाच्वनी। चा छ्वासुथाय् भचा भचा जक थाःसां चा छाःथाय् व पुवाचा पुलां जूथाय् पाँय्पाँय् थायेयः। चा थाकाः वाःपी थाकुइ।ं पुवाचा पुयाः छपा ल्हातिं पुवाचा ज्वनाः मेगु ल्हातिं पुवाचिया हाय् च्वंगु चा लखय् चायाः हायेकी।

छ्वालि
छ्व हायेके धुनागु छ्वमा। गंगु छ्वमा। पुवाचा पुयाः वा पीथाय् यंकेत छ्यालब्याल मपुइकेत म्हू म्हू यानाः म्हू चिनाः यंकी। म्हू चीबलय् सुं मचिसे छ्वालि माःफ्वयाः ची। सुं चीगुयात मामं मचायात चीमत्यः धकाः धायेगु याः। पुवाचा क्यातुइगुलिं त्वःधुली धकाः चिनागु गथि स्वमचाकुसे नि जक नीकेगु याइ। पुवाचा छथासं मेथाय् यंकीबलय् हा गंके बी मखु।

ज्वाबि
द्यांप्वलय् दयेकीगु भचा क्वथ्याःगु ब्व। लः अप्वः दइबलय् द्यांप्वः तज्याइ धकाः लः भय् फायेका छ्वयेत ज्वाबि तयेगु याइ। लखं ग्वले मफयेकेत चां पिचुक इली। बुँक्वाः स्वयाः छथासं मगाइ थें च्वंसा थाय् थासय् तइ। ज्वाबि तइबलय् द्यां बमलाःथाय् तइ मखु। भचा तग्वःथाय् व क्वातुसे च्वंथाय् तइ। ज्वाबिया ब्या क्वलाछिंनिसें कुछि तकया याइ।
ज्वाबिगाः
ज्वाबिया क्वसं दइगु गाः। ज्वाबिं लः झ्वारागानाः वनीगु लखं ज्वाबिगाः म्हुइ। झ्वारागाःगु लखं म्हुइगु गाः जूसां तगाः जुइमखु। जाः यक्व तजाः जूसा जक भचा तगाः जुइ। गाः लाइथाय् थासय् पुवाचा भचा तपुइँ जुइक पी। तसकं निभाः त्वयाः बुँइ लः सुनावंसां ज्वाबिगालय् काचाक्क लः सुइ मखु। लः सुनाः अन वने थन वने मदयाच्वंपिं न्यात थन मुनाच्वनेगु याइ।

तगिंबुँ
पाखाय् दयेकातःगु बालाचा बालाचागु बुँ। ततःक्वाः मजुसे बालाचा बालाचा लानाः तँ तँ जुइ। वा पीबलय् बुँ पालेगु स्वयां द्यांप्वः अप्वः तयेमाली। द्वःबुँइ स्वयां ज्या सने थाकुइ। बालीनाली नं बांलाके थाकुइ। वा पीत सर्गःया भरय् च्वनेमाली। यक्व वा वलकि जक लः दइ। गबलय् वा पी दइ धकाः धाये फयाच्वनी मखु। वा पीगु लिपा लात धायेव वा पाकय् यायेत नापं थाकुइयः।

त्वातिप्वाः
द्यांप्वलय् त्वातिं म्हुयाः लः ज्वया वनाच्वनीगु चिचीचा ह्वःगु ह्वः। वाब्वय् लः दयाः त्वातिया वामाया हा चाये मखन धायेव द्यांप्वलय् म्हुयाः प्वाः दयेकाः च्वंवनी। म्हूथाय् लः जायावःलिसे म्हुम्हुं वनीबलय् द्यांप्वः पिचायाः थज्याःगु प्वाः दयावइ। त्वाति ह्वतं लः ज्वया वनाच्वनीगु काचाक्क खंके फइ मखु। बिचाः याये मफुत धायेव लः हे सुनाच्वनेयः।

तेंंलः
भूंिंमं तःलं अथें थहां वयाच्वनीगु लः। न्हसि बुँइ भूमिं पिचाना च्वनीगु लः। थज्याःगु लः गुँ व डांडाक्वय् लाःगु बुँ व ध्वप दाःगु बुं वयाच्वनेगु याइ। थाय्कथं गनं तःधाः गनं चीधाः जुइ। लः ख्वाउँसे च्वनी। आइरन यक्व दइगु जुयाः थनया लखय् दाइपिं न्यात नं म्हासुसे च्वनी। जःखःया बुँइ थज्याःगु लः कुनाः वा पीगु याइ।
दाहाः
थःगु दक्वं बुँइ वा पी सिधयेकाः बुँया छगू कुनय् थुनीगु पुवाचा म्हू। वा पी सिधःगु प्रतीक स्वरुप धस्वाकीगु चिं। दाहाः थुनीबलय् छेँया म्ह्याय्मचां थुनेमाः धयागु मान्यता दु। थःपिनि इष्टदेव बाय् उगु थाय्या मूलम्ह द्यःपाखे स्वयाः यानागु ज्या सुथां लायेमा व यक्व वा सयेमा धयागु आसिका याइ। दाहाः थुनीबलय् चायागु सिन्हः तिकाः पुवाचिया स्वां छुकाः हासिख्यालि याइ।

दिं ज्वने
वा पीगु ज्याया सुरुवात याये। दकलय् न्हापांया वा पीगु ज्या। न्हापालाक वा पीगु ज्यायात दिं ज्वनेगु धाइ। द्वंबः, बुंगाः दुथाय् बुँइ पुइँ हायाः वा पीगु यानाः दिं ज्वनेगु याइ। द्यःबुँ दुथाय् द्यःबुँइ वापीगु दिं ज्वन धायेव जक मेथाय् पीगु याइ। खुसिसिथय् बुँ लाःपिनि क्वँय्ना गनेद्यःयाथाय् कलः वनाः खुसिं मस्यंकेमा धकाः आसिका यानाः वा पिनाः दिं ज्वनेगु याइ।

द्यांं छाये
द्यांक्वय् च्वंगु घाँय् खुर्कय् यानाः काये। बुँया साँधय् द्यां दइ। वा पीत द्यां छाइ। द्यां क्वय् क्वय् घाँय् बुया वयाच्वनी। सिनाज्यां भस्म जुइक बुँ पालाः घाँय् दक्वं ल्हायेमाः। द्यांक्वय् च्वंगु घाँय् ल्हायेत नं द्यां छानाः घाँय् खुर्कय् यानाः ल्हाकेगु याइ। द्यां छाइबलय् साँध त्यलेगु मजुइक याइ। त्यली धकाः थाय् थासय् की तानाः चिं तयातइ।

द्यांप्वः
बुुँया प्वःपाखे दुछिं लः कुनेत तइगु चात्याः। चा भचा छुलुमुलु धायेकाः न्हायाः तइ। पिचुसे च्वंकी। तत्याः चित्याः मयासे माथं वंकी। पुलांगु द्यांया चा क्वतानाः लिकाइ। स्यनाच्वंथाय् दःसा चा तनाः भिंकी। सुयातं न्हुइके बी मखु। माःकथं थाय् थासय् ज्वाबि तइ। द्यांप्वः तयेत न्हापा हे प्वः दुछि म्वःपौ छपौ तयाः भचा थथ्याका तइ।
द्यःबुँ
द्यःया नामय् फ्यानातःगु बुँ। द्यःगू खलःयापिं दक्वं जानाः ज्यानातइ। बुँया आयस्तां द्यःया ज्याखँ न्ह्याकेगु याइ। द्यःबुँ दुगु फाँटय् द्यःबुँइ वा पीगु दिं मज्वंकं सुयागुं बुँइ नं वा पी मज्यू धयागु लोक विश्वास यानातःगु दइ। दिं ज्वनाः वा पीबलय् पुजा याइ। वा पीगु ज्याय् सकसिनं ग्वाहालि याइ। ग्वाहालि याःपिं सकसितं प्रसाद इनाः नकेगु याइ।

ध्याक्व
बुँया थथ्याःपाखेया ब्व। वा पीत ध्याक्व कयाः चापाँय् पुइकी। ध्याक्व काइबलय् च्वय्या द्यामय् घाँय् दःसा छानाः लिकाइ।

ध्वप
द्वाच्या द्वाच्या जुयाः तुना वनेयःगु बुँ। न्ह्याबलें लः दयाच्वनी। तसकं वा वलकि लः तःलः जुयाः वामानापं त्वपुइ। तसकं वा वये न्ह्यः हे वा पीगु याइ।

पुवाचा
वा पीत पुवादेय् वापुसा थसालाः दयेकातःगु चिचीचामागु वामा। वा पी स्वयां स्ववाः प्यवाः न्ह्यः पुवादे दयेकाः वापुसा तइ। चा नचुक दायाः बँ माथं वंकाः पौ ज्यानाः नलें च्वंक वा ह्वलाःचां ल्हाकी। चखुं बखुनं खिने मफयेकेत चा पिचिंकी। मा थचायाः ल्ह्वनाहःगु चा नचुक छ्यानाः छ्यनाकाइ। मा भचा बमलाःतले चखुं बखुं पिवाः च्वनेगु याइ।

प्वः
बुँया क्वथ्याःथाय्या ब्व। प्वलय् पौ छपौ भुनातइ। सिनाज्यां थ्व पतिइ च्वंगु चा न्हायाः द्यांप्वः तइ। वा पीत क्वं सालाः बुँ पालाः प्वः थथ्याकी।
प्वःसु
वा पीबलय् पुवाचिया हः उखे स्व थुखे स्व मजुयाः लरबर जुइगु पहः। तमागु पुवाचा पीबलय् हः फसं पुइकल धायेव मानापं लतरपतर जुइ। मा चिमा जूसां नं फय्धाः न्ह्यखः लाकाः वा पीत धायेव हः लिखः न्ह्यखः तुलाः प्वःसु लानावनी। प्वःसु लाःथाय् वाब्व घाजःमुजः खनेदइ। प्वःसु मलाकेत फय्धाःपाखे लिखः लाकाः वा पीगु याइ।

बखुंगः
बखुंह्वतं ज्वयावंगु लः प्वाःतीत दयेकातःगु चात्याःचा। बखुंह्वतय् चा तयाः प्वाःतीत चा मदइगु अवस्थाय् ह्वः छचाःलिं द्यांचा थें तयाः लः पनेगु याइ। जःखः च्वंगु वामाया कापी भचाभचा चा
लिकयाः ह्वःया चाकःलिं चात्याःचा तयाः पिचुकी।
लः तयेमाः किछि जाः याइ। तचाकः यायेमाःसा छथ्वाकः निथ्वाकः वा दुने हे लाकी। बुँ स्वःवनीबलय् थज्याःथाय् न्हापां स्वइ।

बखुंह्वः
तगिंबुँइ चिकुलां छुँ व कःलितसें म्हुयाः गः दयेकातःगु थासं वा पी धुंकाः लः ज्वयावनीगु ह्वः। नितगिं स्वतगिं तक नं ह्वः पिचानाच्वनेयः। सिनाज्यां भचाभचा चा वनाः ह्वः प्वाःतिउ थें जुयाच्वनीगुलिं ह्वः खंके फयाच्वनी मखु। चा माःबुयावंलिसे लखं ह्वः चायेकलकि क्वतां लः कुहां वनी। थनं लः ज्वयावन धायेवं वा वयाच्वंसां हे बुँइ लः थाके फइमखु।

म्हू
चिनातःगु पुवाचा। पुवाचा पुयाः वा पीथाय् यंकीबलय् छ्यालब्याल मजुइक म्हू चिनाः यंकी। म्हू चीबलय् ल्हाःम्हुलिं थुइक निम्हू भतीचा बेथां तयाः निपुइँ सीदयेक ल्वाकाः छ्वालिं हिनाः स्वमचाकुसे नि जक नीकाः ची। पुवाचा म्हुलिंम्हू वा पीथाय् पाछि पाछि पाक तयाबी। वा पीपिंसं पुवाचा काइबलय् म्हूया चिखि मफ्यंसे बापुइँ जक स्वहायेका काइ, बापुइँ लिपा कायेत तइ।

लः
वा पीत लः माः। फाँटया खलःपिं मुनाः लःया व्यवस्था याइ। लःया श्रोत दुथासंं धः म्हुयाः लः हइ। खुसिं सिथय् लाःपिनि बं पनाः हयेगु याइ। छसिनिसें लः जायेकाः वा पीगु याइ। चा त्वपूज्वलं जक लः तयाः वा पी। वा पी धुंसांनिसें वाब्वय् लः सिलिसिलि तयातइ। वा ग्वात धायेवं निन्हुप्यन्हु लः सुकी। घाँय् पुइत व हःपा दायेत लः भचा तजायेक तइ। मा तमा जुयावःलिसे वा त्वमब्याःतले लः कुनातयेगु याइ।

लाछिकवः
न्ह्यः ल्यू व जःखःया फासला। वा पीबलय् गनं तापाः गनं सती यानाः पीमखु। ध्वलं ध्वः व वामां वामाया फासला उति ग्यंकेगु याइ। अथे मजुल धायेव लाछिकवः उतिमग्यं धाइ। यक्व तापाक व ख्वातुक नंं पीमखु। ४—५ इञ्चति जक पाकी। थ्वाकः तथ्वाकः जुइगु जूसा भचा तापाकी। वा पीगु बानि मदुनिपिंसं पीबलय् अप्वः यानाः उति ग्यनी मखु। उति ग्यंथाय् चिकंअप्पा बां लुइ।

सिनाज्या कुसा
वा वइच्वनीबलय् बुँइ ज्या यायेत कुइगु कुसा। १.५—२ इञ्चतिया तुसिपु बां लुइक ह्वः ज्यानाः तिबां थानातःगु ४ ह् ४ फुटतिया ब्या व हाकः दुगु पाता निपाताया दथुइ लप्ते बाय् कुसालप्ते आँय्पापौ बां वयेक तयाः निखे पाखा लुइकाः काकातइ। निखेयागु पाखा जवंखवं लाइकथं लथ्यानाः सि मुलातइ। छ्यनय् तक्यंके छिंक नाम्लो थें यानाः दुने च्वय्पाखे खिपः छत्वाः तयातइ। वा वःसां ज्या यायेबलय् ल्हातिं कुसा ज्वने म्वायेक खिपतं छ्यनय् तक्यंकी।

सिलिसिलि
भचाभचा। सिलिसिलिं जक लः तयाः वा पीबलय् वाचु उति ग्यनाः बांलाइ। लाछिकवः नं उति ग्यनी, लखं नइया भय नं दइ मखु।

May 16, 2025