NewaGyanKosh

बा प्रतापमान श्रेष्ठ व मां शान्ता श्रेष्ठया कोखं साहित्यकार, पत्रकार मय्‌जु सिल्भिया श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०९६ थिंलाथ्व १३ कुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां शर्मिला श्रेष्ठ खःसा आपाः यानाः वय्‌कःयात सिल्भिया श्रेष्ठ राजोपाध्याय कथं म्हसिउ । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया मू विधा निबन्ध जूसां वय्‌कः मय्‌जुया च्वसा मेमेगु विधा चिनाखँ, बाखं व भाय्‌हिलापाखे नं च्वन्ह्याः । नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां साहित्य सृजना यानादीफुम्ह मय्‌जु सिल्भियाया न्हापांगु कृति राशीया इतिहास (निबन्ध) ने.सं. १११४य् हिसि पत्रिकाय् पिदंगु खः । एमबीए (फाइनान्स), एमए, विएल, एमए (अंग्रेजी) यानादी धुंकूम्ह वय्‌कः नेपाल मण्डल टेलिभिजन, उज्यालो रेडियो नेटवर्क ज्याझ्वः निर्माताया बोर्ड दुजः, WDB Daily Broadcast of दुजः नापं रुपान्तर पत्रिका नेपाल प्रतिस्थान सम्पादक मण्डलया दुजः खः । वय्‌कलं पत्रकारितायात हे थःगु मू लजगाः नालाः वि.सं. २०५२ साल निसें मदिक्क हे रेडियो पत्रकारितापाखें नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झायाच्वंगु दु । वि.सं. २०५२ साल फागुन १ गते दकलय् न्हापां रेडियोय् नेपालभाषा न्ह्याकूगु इमेज एफएमय् ज्याझ्वः न्ह्याकामि मिसा पुचःया दथुइ मय्‌जु सिल्भिया छम्ह नं खः । क्याम्पस ब्वनेज्या इलय् क्याम्पस टपर जुयाः निर्गुण स्वर्ण पदक त्याकेत ताःलाःम्ह वय्‌कःयात राजोपाध्याय समाजलिसें थीथी संघसंस्थापाखें सम्मान लःल्हाःगु दु । वय्‌कःयात नेवाः प्रेस दबूपाखें मोति पत्रकारिता सिरपाः, महानगर पत्रकारिता सिरपाः, नापं वय्‌कलं संचालन यानाच्वंगु लहना ज्याझ्वःयात नेपालभाषा परिषद्पाखें चित्तधर सिरपाः, उत्कृष्ट बाखं च्वमिपाखे मणिगल सिरपाः, अथेहे मेमेगु आपालं आपाः सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह मय्‌जु सिल्भियां नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिकाःगु नेपालभाषा कवितायागु अंग्रेजी भायहिलाः सफू The Rebel Morning  नापं नेपालभाषा साहित्य जगतय् नांजाःपिं व लोकंह्वाःपिं साहित्यकार (कवि माधव मूल, मोहनकृष्ण डंगोल, रासा, अपर्णा प्रधान, बालगोपाल, मथुरा साय्‌मि, पूर्ण वैद्य (सम्पादन), मनदेवी तण्डुकार)पिनिगु सफूयात अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दु । अथेहे बाखं दबुलिं पिकाःगु बाखं सफू Divine Inspiration सफूया छुं ब्व अंग्रेजीं भाय् हिलादीगु दुसा थीथी नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिकाय् थःगु मौलिक रचना नं पिथनादीगु दु । नेपाल पत्रकार महासंघया दुजः, नेपालभाषा मंकाः खलःया जीवंकाःछि दुजः, नेवाः पत्रकार कोषया दुजः वय्‌कलं थःगु न्ववाइगु उत्कृष्ट शैलीपाखें Indigenous voices in Asia -Radio सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं पत्रकारिता यायेगु, भाय् हिलाः च्वयेगु बाहेक थीथी कलेजय् एकाउन्ट ब्वंकेगु नं यानादीगु दु ।

सीग्फ्रेड लीनहार्ड नेपालभाषा व लोक साहित्ययात अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् परिचित याकेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीम्ह छम्ह विदेशी विद्वान खः। लीनहार्डया जन्म सन् १९२४ अगष्ट २९ कुन्हु अष्ट्रियाया सेन्ट भियट ग्लानय् जूगु खः। भाजु लीनहार्डं भियना विश्वविद्यालयपाखें इण्डोलजी व तुलनात्मक भाषा विज्ञान विषय स्नातक यानाः पेरिसया सोरबाँय् विश्वविद्यालय वनाः पौरस्त्य भाषा व संस्कृतिया अध्ययन यानादिल । वय्‌कलं थःगु अध्ययन क्वचायेकाः गटिनजेन विश्वविद्यालयया इण्डोलजी इन्ष्टिच्यूटय् सहायक प्रोफेसरया रुपय् ज्या यानादिल । थन लिपा वय्‌कलं बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयय् नं प्राध्यापन यानादिल । थ्व हे इलय् वय्‌कलं सिक्किम, नेपाल, पाकिस्तान व श्रीलंकाया भ्रमण यानादिल । नेपाः झायादीबलय् वय्‌कलं नेपालभाषा सम्बन्धि नं अभिरुचि कयादिल । थ्वहे कथं वय्‌कलं थनया बौद्धसाहित्य, लोकम्येँ व नेपालभाषाया विषयय् अध्ययन अनुसन्धानया ज्या न्ह्याकादिल ।

थनं लिहां झायाः वय्‌कलं स्टकहोम विश्वविद्यालयया प्रोफेसर जुयाः भारोपेली भाषा व साहित्यया विषयय् प्राध्यापनया ज्या यानादिल । थनं हे वय्‌कलं सन् १९६३ स नेपालभाषाया ‘मणिचुडावदानोधृत’ हस्तलिखित ग्रन्थयात सम्पादन यानाः अंग्रेजी भाषं भाय्‌हीकाः स्टकहोम विश्वविद्यालयपाखें पिथनादिल ।

अथेहे वय्‌कलं सन १९६१ अप्रिल ८ तारिख कुन्हु भेनिसय् जूगु पौरस्त्यविज्ञतय्‌गु सम्मेलनय् नेपालया पुलांगु भाषा नेपालभाषाया बारे कार्यपत्र ब्वनाः न्यंकादीगु जुल । उगु कार्यपत्र जर्मन भाषां च्वयातःगु खः । लिपा थ्वहे पत्र इटालियन भाषाया नापं मेगु नं थीथी भाषं अनुवाद जुयाः पिदन । प्रा. कमलप्रकाश मल्लं उगु इटालियन भाषां पिदंगु वय्‌क:या कार्यपत्रयात अंग्रेजी हीकेबियाः थःम्हं हानं नेपालभाषां हीकाः ने.सं ११२२ य् सफूया रुपय् पिथनादिल । अथेहे नेवाः लोकम्येँयात अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् म्हसीकेबीगु ज्याय् नं वय्‌क:या तःधंगु भूमिका दु ।

वय्‌कलं नेपालभाषाया पुलांगु म्येँ सफू भाग – १, २, ३ व मेमेगु स्रोतपाखें १०० पु लोकम्यँे मुंकाः उकिया सम्पादन व अंग्रेजी भासं भावानुवादसमेत यानाः नेवारी गीतिमञ्जरी नामं सन् १९७४ य् पिकयादिल । थुगु सफुलिइ पुलांगु म्येँया व्याख्या नापं तुलनात्मक अध्ययन समेत यानातःगु दु । लिपा थुगु सफूया छुं अंश लिकयाः, क्यलनक या ‘Nepal’  नामं सफू पिदन । अथेहे वय्‌कलं यलया लाय्कुली ज्याः पुन्हीकुन्हु जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया सिंहासन नाप ब्वइगु पौभालय् च्वयाःतःगु सिद्धिनरसिंह मल्लया स्वीछपु म्येँयात ‘द डिभाइन प्ले अफ लर्ड कृष्ण’ या नामं कृष्णलिला सम्बन्धी किपाया नापं म्येँ नं दुथाकाः जर्मनया बोन विश्वविद्यालपाखें तपंगु सफू पिकयादिल । थुकथं प्रा. सिगफ्रेड लिनहार्डजुं नेपालभाषा व थ्वया साहित्ययात विश्वया न्ह्यःने म्हसीकेबीगु ज्या यानादिल ।

नेपालभाषा साहित्यया च्वमि भाजु सुगतदास तुलाधर ने.सं. १०४४ असार महिनाय् बौ मानदास तुलाधर व मां धनमाया तुलाधरया कोखं असं त्वाःया क्वनाय् त्वालय् जन्म जूगु खः । सुगतदासजुं न्हापा मानदास—चित्तधर नांया सफू पसः जुयाच्वंगुयात वि.सं. २००२ सालय् मानदास सुगतदासया नामं सफू पसः चायेकादिल । थुगु सफू पसःपाखें देश विदेशं सफू झिके यानाः मीगु व प्रकाशन यायेगु ज्या न्ह्याकादियाः वय्‌कलं भाषिक व साहित्यिक जागरण हयेगु ज्याय् ग्वाहालि यानादिल । थः अबुं न्ह्याकादीगु सफू पिथनेगु पलाःयात नं निरन्तरता बियाः वय्‌कलं नेपालभाषा शब्द संग्रह (ने.सं १०७९) च्वयाः गुंगू संस्करण तक प्रकाशन यानादीगु दु । अथेहे बौद्ध चैत्यया दर्शन व निर्माणयात न्ह्यब्वयातःगु चैत्य व भावना (ने.सं ११०७) सफू च्वयाः निगूगु संस्करण तक पिकयादिल । जुजु राजेन्द्रविक्रमं च्वःगु प्राचीन प्याखं महासत्वपाख्यान हस्तलिखित ग्रन्थयात देवनागरी लिपिं लिप्यान्तरण यानाः थः मांया नामं सफूया रुपय् प्रकाशित यानादिलसा म्ह्याय्‌या नामय् बौया पौ (ने.सं२०१४) नामं अनुवाद सफू नं पिकयादिल । थ्वया नापं वय्‌कलं थीथी पत्रिका मार्फत् धार्मिक सामाजिक, राजनैतिक, दार्शनिक आदि विषयया आपालं च्वसुत प्रकाशित यानादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं नेवाः लोकम्येँया सफू नेपालभाषा साहित्य भाग १, मल्लकालया म्ये आदि सफूया नं सम्पादन यानादीगु दु । मातृभाषा अनुरागी सुगतदासजुं थः अबु मानदासजुं मुना थकूगु द्वःछिपु स्वयां अप्वः नेपालभाषाया पुलांगु म्ये मध्ये ७५० पु म्ये थम्हं हे सम्पादन यानाः पिकयादिल ।

बौद्ध धर्म अभिधर्म, माक्र्सवाद, लेनिनवाद, माओ बिचारधारा व दर्शनया गहन अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषाया नापनापं हिन्दी, अंग्रेजी भाय्‌या सफू नं च्वयाः पिथनादीगु दु । थुकथं थःगु हे संस्था हिमालय पायनियर पब्लिकेसन, सुगतदास प्रकाशन, मानदास लुमन्ति प्रकाशन, बसन्त राज प्रकाशनपाखें खुइगुलिं मल्याक सफू प्रकाशन यानादीगु दु । थथे थीथी भाषां थीथी विषयया सफू च्वयादीगुलिं अमेरिकां प्रकाशित विश्वया दार्शनिकतय्‌गु धलखय् वय्‌कःयात नेपाःया दार्शनिक कथं न्ह्यथनातःगु दु । थ्वय्‌कः मानदास बुद्ध बोधिज्ञान फाउण्डेशनया प्रमुख संस्थापक व फाउण्डेसनपाखें संचालन जुयाच्वंगु बोधिज्ञान पुस्तकालयया संस्थापक अध्यक्ष न खं: । थुकथं थःम्हं फतले नेपालभाषा साहित्य सृजना यायेगु ज्या यायां ने.सं. ११४१ कौलागा एकादशी सोमवाः कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य संस्कृति च्वन्ह्याकेत यानादीगु योगदानयात कदर यासें हःपाः गुथिपाखें ने.सं. ११३२ कौलागा षष्ठी कुन्ह प्यक्वःगु हःपाः सुसाः सम्मान देछाःगु दुसा ने.सं. ११४१ य् उदाय समाज पाखें भिक्षुहेरा सिरपाः नं लःल्हाःगु दु ।

मां दिलशोभा सिन्दुराकार व अबु तेजरत्न सिन्दुराकारया काय्‌मचा सुगतरत्न सिन्दुराकारया जन्म येँया यट्खा त्वालय् ने.सं १०९१ य् जूगु खः ।थःगु स्कूल–जीवननिसें भचा भचा साहित्यपाखे नं कलम न्ह्याकादीम्ह सुगतरत्न सिन्दुराकारं लिपा नेपाल कमर्श कलेजय् अध्ययनया इलय् स्वनिगः साहित्य पालाखय् च्वना ज्या यानादिल । थुगु इलय् हे वय्‌कलं नेपाल लिपि गुथिपाखें प्रचलित व रञ्जना लिपि सयेकाः नेपालभाषा ख्यलय् सक्रियता क्यनादिल । निबन्ध, चिनाखँ, बाखं आदि च्वयाः इलय् ब्यलय् थीथी पत्रपत्रिकाय् पिकयादिल । भाजु सुगतरत्नं नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषां नं च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कलं आपाः प्राथमिकता नेपालभाषायात हे बियाच्वनादीगु दु । नेपालभाषं आः तक पिदंगु वय्‌कःया सफू खः— बौद्ध जागरणया न्हाय्‌कं, च्वमि जागरणया न्हाय्‌कं, समालोचनाया न्हाय्‌कं (ने.सं.१११९), सम्यकया यथार्थता (ने.सं.१११४), सम्यक महादान (ने.सं. ११२३), यात्राय् लूगु किचः (बाखं मुना ११२९), च्वसु ब्वज्या ११२० लुमन्ति पौ, (सम्पादन), नेपालभाषा सेवी व च्वमिपिनिगु टेलिफोन डायरी (वि.सं. २०५७), श्री कंकेश्वरी दाफा खलःया स्मारिका (सम्पादन ११३७) आदि । भाजु सुगतरत्न सिन्दुराकार मूलतः नेवाः नुगः दुम्ह पत्रकार खः। पत्रकारितायात हे. थःगु पेशा कःघाना जीवन निर्वाह यानादीम्ह वय्‌कलं वि.सं २०५० सालंनिसें हे पत्रकारिताय् पलाः न्ह्याकादीगु खः । नेपालभाषाया वाःपौया रुपय् पिदनाच्वंगु देशयमरु झ्याः वाःपौपाखें पत्रकारिता पेशा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं थ्वयां न्ह्यः नेपालभाषां पिदनीगु इनाप वाःपौ, न्हूगु विश्वभूमि, विश्वभूमि पत्रिकाया लिसें थीथी अवसरय् पिदनीगु स्मारिकाय् लेख रचना प्रकाशित यानादीगु खः ।

समाचारयात तसकं हे महत्व बियादीम्ह वय्‌कलं देशय्‌मरुझ्याः वाःपतिइ १८ दँ तक समाचार संकलन, लेखन व सम्पादनया ज्या यानादीगु दुसा थुगु १८ दँ तकया इलय् वय्‌कलं आपालं रचना सिर्जना यानादीगु दु । देशय्‌मरु झ्याः वाःपौपाखें विदा कायेधुंकाः अनं लिपा वय्‌कलं २०६९ साल चैतं सम्यक वाःपौ पत्रिका दर्ता यानाः उकिया सम्पादक व प्रकाशक जुयाः पत्रिका पिथनादीगु खः । अथेहे भाजु सुगतरत्नं थीथी संस्थापाखें पिथना वयाच्वंगु ख्वाःपौ नं सम्पादन यानादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं उदाय् समाजपाखें पिथंगु उदाय् समाः नांया ख्वाःपौया सम्पादक जुयाः सम्पादनया ज्या नं यानादीगु दु । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताः ईलंनिसें विशेष योगदान बिया वयाच्वनादीगुया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संघसस्थापाखें हनावना तयाः हनेज्या व सिरपाः लःल्हायेगु याःगु दु । गथे— मोति पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११३०), महानगर सुशासन पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं. ११३९), स्काउट पदक (वि.सं. २०४५), शंखधर पदकं (ने.सं.११४३) विभुषित जुयादीगु दु । सम्यकय् श्री ५ बीरेन्द्रपाखें (वि.सं. २०४९) वय्‌कःयात दोसल्लां न्ययेकाः हंगु दु ।

मां जानकी व बा सूर्यबहादुर अमात्यया म्ह्याय् मय्‌जु सुजिता माःजु ने.सं. ११०२ लय् जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया न्हू पिंढिया छम्ह बाखं च्वमि थ्वय्‌कःया नेवाः साहेब (ने.सं.११३३) बाखंमुना सफू पिदंगु दु । देशय् जुयाच्वंगु राजनीतिक, सामाजिक घटनायात सन्दर्भ स्वाकाः बाखं च्वयेगुली थ्वय्‌कःया च्वसा जाः ।