NewaGyanKosh

मां उजेली व बौ हरिनारायण मधिकर्मीया कोखं ने.सं. १०६३ कछलाथ्व म्हपुजा कुन्हु ख्वपया ग्वःमरि त्वालय् सुन्दर मधिकर्मिया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया छेँया नां सुन्दर गोपाल मधिकर्मी खः । वय्‌कलं १६ दँ दुबलय् निसें कविता च्वय्‌गु यानादीगु खः । नेपालभाषाया न्हापां पिदंगु आधुनिक कविता संग्रह गाजलं दाःगु चा (ने.सं १०८६) सफुलिइ कविता दुथ्याःपिं कविपिं मध्ये सुन्दर मधिकर्मि नं छम्ह खः । नेपालभाषाया प्रगतिवादी नापं आधुनिक गद्य कविताया न्ह्यलुवा कवि सुन्दर मधिकर्मिं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् ख्वपय् जूगु छगू साहित्यिक गोष्ठीइ फा नांया कविता ब्वनाः न्यंकादीगु खःसा ने.सं. १०८२ दँय् न्हापांगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ग्यायेमते, ग्यायेमते पासा, न्हूगु जमाना वइतिनि नांगु कविता ब्वनाः आपालं दर्शकपिनिगु ताली फयादीगु खः । अथेहे वय्‌कःया ने.सं. १०८५ या सितु पत्रिकाय् दकलय् न्हापां मुद्रण जुयाः कविता पिदंगु खः । सुन्दर मधिकर्मिया न्हापां न्हापांगु कविता सुन्दर, सुन्दर सर्वहारा नामं पिदंगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कविता मुनाय् वय्‌कःयात नेपालभाषा आधुनिक गद्य कविताया न्हापांगु पुस्ताया प्रगतिवादी आधुनिक कवि धकाः स्पष्ट स्पष्ट रुपं हे म्हसीका बियातःगु दु ।

नेपालभाषाय् पिदंगु वय्‌कःया आधुनिक कविता मुना — लबु गुगु दना वइ (ने.सं. १०९१), आलतनि मखु (ने.सं. १०९९), फसय् थ्वयाच्वंगु म्ये (ने.सं. ११०५) थःगु हे घाल (ने.सं. १११७), आकाश पियाच्वन (ने.सं. १११८), जिगु म्हगसया जाः (ने.सं. ११२१) आदि । अथेहे वय्‌कःया कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः सुन्दर मधिकर्मिको कविता (ने.सं. ११२३) नामं कविता संग्रह पिदंगु दु ।

सुन्दर मधिकर्मिं सम्पादक व सल्लाहकार जुयाः नं सफू व पत्रिका पिकयादीगु दु । गुगु छुं थथे दु –गाजलं दाःगु चा (सम्पादन), लबु (स्वलापौ, ने.सं. १०९१ निसें पिदनाः ३७ दँ तक पिदंगु), ह्याउँबाला (दँ १, ल्याः १, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया ख्वाःपौ), पँलासु (समसामयिक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) मिब्वाला (समसामयक संकलन पत्रिका, ने.सं. १०९९) आदि ।गाजलं दाःगु चाः व लबु पत्रिका पिथनाः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविता च्वन्ह्याकेगुलिइ वय्‌कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु दु । अथेहे सुन्दर मधिकर्मिं ख्वपया विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि न्ह्याकेत दुजः, मू दुजः, मू छ्याञ्जे, न्वकु, नायः व सल्लाहकार आदि जुयाः आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु ।

कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्‌कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्‌कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्‌कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्‌कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्‌तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।

नेपाःया बहुभाषिक नेवाः कविपिं मध्ये सुब्बा वीरबहादुर मल्ल नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया हिन्दी, नेपाली, नेपालभाषाया म्ये दुथ्याःगु निर्गुण सागर नांगु म्येँ सफू छगू ने.सं. १०१९ य् बनारसं पिदंगु दु, गुकी निपु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु म्येय् सांसारिक जीवन खनाः वैराग्य व इलय् चेतना दयेकाः ईश्वर भजन यायेमाःगु भाव प्वंकादीगु दु । हरिया नाम लोमना वो व्यरथन फुत वो जोवन वय्‌कःया छपु लोकह्वाःगु म्ये खः ।

मां रत्नकेशरी व अबु गणेशराम लाछिया काय्‌मचा भाजु सुभाषराम लाछि प्रजापतिया जन्म थिमिया चपाच्व त्वालय् ने.सं. ११०० पोहेलागा १० कुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः थौंकन्हय् अमेरिकाय् च्वनादी । युनिभर्सिटी अफ वाशिङ्टनपाखें एथ्नोम्यूजिकोलोजी विषयय् नेवाः संगीतय् केन्द्रित पिएचडी तथा त्रि.वि.पाखें नेपालभाषा व नेपाली संस्कृति निगुलिइ एम.ए यानादीम्ह वय्‌कः निगुलिं डिग्रीइ बोर्ड प्रथम जुयादीम्ह खः । पेशां सफ्टवेयर इञ्जिनियरया ज्या याना च्वनादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा लेखन, अनुसन्धान, कलाकारितालिसें भाषिक व सांस्कृतिक अभियन्ता कथं सक्रिय जुया च्वनादीगु दु ।

मचांनिसें नेपालभाषा च्वज्याय् न्ह्यज्याःम्ह वय्‌कःया न्हापांगु कविता लबु स्वलापतिइ पिदंगु खः । वयां लिपा झिंन्यादँ दुबलय् वय्‌कःया मचासू नांया सफू पिदन । थ्व बाहेक नेपालभाषाय् वय्‌कःया नेपाःगाःया सांस्कृतिक बाजं, ईमेल इन्टरनेट सिइके, बुद्ध धर्मय् कर्मया अवधारणा, नेपालभाषा नाटकया संगीत पक्ष, मल्लकालीन रणभूमि वाभू लगायत मेमेगु भाषाया नं यानाः छगू दर्जनति मौलिक सफू पिदंगु दुसा वय्‌कलं मध्यपुर बहुभाषिक पौ, नेपाः सः वाःपौ, ब्वनामि दँपौ, नेपालमण्डलया ख्वाःपाः प्याखं लगायत बागू दर्जन मल्याक सफू, पत्रपत्रिका सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं दर्जनौं ज्यापौ च्वयाः थीथी गोष्ठीइ न्ह्यब्वयादीगु दु । विशेषतः हुला प्याखं व अभिनय मार्फत कला क्षेत्रय् दुहांझाःम्ह वय्‌कलं ख्वपब्यापी हुलाप्याखं कासाय् न्हाप, स्वनिगःब्यापी हुलाप्याखं कासाय् ल्यू, पलिस्था ख्यालः कासाय् स्वकःतक न्हाप, स्वकःतक सर्वोकृष्ट निर्देशकया सिरपाः, चकना अन्तर क्याम्पस ख्यालः कासाय् सर्वोकृष्ट निर्देशनया सिरपाः त्याकादीगु दु । अथेहे स्वनिगःब्यापी परम्परागत बाजं कासाय् न्हाप, युथ इनिसिएटिभ अवार्ड लगायत न्यय्‌गुलिं मल्याक थीथी सिरपाः व हनापाखें वय्‌कः विभूषित जुयादीगु दु । नेपालभाषायात इन्टरनेटय् दुथ्याकेगु व नेपालभाषाया डिजिटलीकरण यायेगुलिइ वय्‌कःया तःधंगु योगदान दु ।

वय्‌कः नेपालभाषा संस्कृतिया वेबसाइट ज्वजलपा डट कमया च्वमि व छम्ह संस्थापक, नेपालभाषाया दकलय् तःधंगु पोर्टल नेपालमण्डल डट कमया संस्थापक व निर्देशक, नेपालभाषा डिजिटलीकरण परियोजनाया परिकल्पनाकार व नेपालभाषाया दकलय् तःधंगु अनलाइन खँग्वः धुकू व मोबाइल एप नेपालभाषा डटअर्गया संस्थापक व निर्देशक खः ।

नेपालभाषाया थीथी खलः पुचलय् च्वनाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कः सिक्किम, भारतया नेवाः भाषा व संस्कृति ब्वनेकुथिया संस्थापक प्रशिक्षक, नेवाः ब्वनामि दबूया संस्थापक मूछ्याञ्जे, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिका सियाटल च्याप्टरया संस्थापक नायः, हलिं नेवाः दबूया छम्ह संस्थापक, निवर्तमान मूछ्याञ्जे अले दबुलीया संस्थापक व कार्यकारी निर्देशक नं खः ।

पण्डित दिव्यवज्र बज्राचार्य व केशरी बज्राचार्यया म्ह्याय् मय्‌जु सुमति बज्राचार्य वि.सं. २००२ सालय् येँया ज्याथा छुस्याबहालय् जन्म जूगु खः । बुद्धधर्म सम्बन्धी थीथी सफू च्वयादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषाय् पञ्चस्कन्ध हे पञ्चबुद्ध नांगु सफू पिदंगु दु । वय्‌कलं थः अबुजु पं. दिव्यवज्र बज्राचार्यया आपालं सफू सम्पादन यानाः पिकयादीगु दु ।