मां नानीबाबा जोशी व बौ भरतलाल जोशीया कोखं यलया क्वाको त्वालय् जन्म जूम्ह हेमलाल जोशी नेपालभाषाया आधुनिक नाटकया अग्रज नाटकारपिं मध्ये छम्ह खः । खय्तला थ्वय्कलं नेपालभाषाय् नाटकया नापं निबन्ध नं च्वयादीगु दु, तर अथे खयाः नं थ्वय्कःयात नाटककार कथं हे अप्वः म्हसीकेगु याः । नाटकय् नं ऐतिहासिक नाटककार कथं म्हसीकेगु जूगु दु । थ्वय्कःया खड्गसिद्धि (ने.सं १०७६) छधाः प्याखं मुना, सदाशिव (ने.सं १०८५), रुपा (ने.सं १०८६), पूधाः प्याखं व एकांकि पुचः (ने.सं १०८५) सफू पिदंगु दु ।
मल्लकालीन इतिहासया पृष्ठभूमिइ च्वयातःगु खड्गसिद्धि छधाः प्याखं सफू नेपालभाषाया न्हापांगु ऐतिहासिक छधाः प्याखंमुना खः । थ्वय्कलं थःगु तःपू नाटकय् जुजु जयप्रकाशया ओजोश्वी व्यक्तित्वयात ब्वयेगु याःगुलिं थ्वय्कः जुजु जयप्रकाशया व्यक्तित्वं आपालं प्रभावित जूगु खनेदु । थथे थ्वय्कलं मल्लकायापिं ऐतिहासिक घटनायात कयाः उगु ईया पात्रतय् न्ह्यब्वयाः नं थौंया ई परिवेशयात ल्वयेक नाटकय् पात्रतय्त संवाद याकेगु, सन्देश बीगु यानादीगु दु । थ्वहे कथं निरंकुशताया विरोध, राष्ट्रिया भावना, सुधारवादी सन्देश, अन्धविश्वासया थासय् चेतनाया जः ह्वलेगु थ्वयकःया नाटकया विशेषता जूगु दु । थुकथं थ्वय्कः मल्लकालया गौरबमय इतिहासयात थःगु नाटकया माध्यमं ब्वइम्ह नाटककार कथं परिचित जूगु दु। तर थ्वय्कःया ऐतिहासिक नाटक गुलि प्रभावकारी जुइफुगु दु सामाजिक नाटक उलि प्रभावकारी जुइफुगु मदु ।
ओखलढुङ्गाय् सन् १९३५ स जन्म जूम्ह हेरम्बबहादुर राजभण्डारी सन् १९६२ स फिलिपिन्स विश्वविद्यालयपाखें कृषि विज्ञानया ख्यलय् स्नातकोत्तर यानादीगु खः । लिपा थ्व हे विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि उपाधि कायेत ताःलात । पशु प्रजनन ख्यलय् विशेष ज्ञान दुम्ह थ्वय्कलं नेपालय् पशु पालन व दुग्ध उत्पादनय् औद्योगिकीकरण यायेगुली महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु खः ।
यल लाय्कूया दक्षिणपाखें हौगः त्वालय् छगू बहाः दु । मंगलं लगंख्यः वनेगु मूलँपुया पश्चिमय् अवस्थित थ्व बहाःयात हौगः बहाः वा हस्तिनागल महाविहार धाइ । थ्व विहार ने.सं. ७४८ य् राजकर्णिकार वंशया विष्णुराम व राघव सिंह निम्ह दाजुकिजा मिले जुयाः शाक्य सिंह बुद्ध स्थापना यानाः दयेकूगु खः । थ्व बहालय् मूलतः
राजकर्णिकारतय्गु बस्ती दु । थ्व बहालय् मेमेगु बहालय् थें बुद्धया प्रतिमा नापं चीभाः, धर्मधातु, महांकाःद्यः नापं ससुमांजु आदि नं दु । शाक्यसिद्ध बुद्धयात पूर्व स्वःगु राजकर्णिकारतय्गु आगंछेँया छेरि तल्लाय् विराजमान याकातःगु दु । मातं तल्लाय् आगंद्यः दु । आगंछेँ नापं स्वाःगु दक्षिणपाखे च्वंगु राजकर्णिकारतय् गुथिया मेगु छेँया मातं तल्लाय् ग्वतुलाच्वंम्ह आनन्द बुद्धया प्रतिमा नापं अष्टधातु व चैत्य स्थापना यानातःगु दु । थ्वयात आनन्द बुद्ध विहार नं धायेगु याः ।
थ्व वि.सं. २०१० य् निर्माण जूगु खः । हौगः बहाःया नं दुनेया लिबिइ हारतीमाता व चीभाः द्यः दु । हारती माताया ल्वहंया प्रस्तरमूर्ति सन् २०० पाखेया अथवा किराँतकालीन धकाः अनुमान यानातःगु दु । थथे हारतीमाता हौगः बहाः स्वयां नं पुलां खनेदु । हारतीमां बिज्यानाच्वंगु थाय् जूगुलिं थ्व थाय्यात लिच्छवीकालय् ‘हारतीगल बहार’ अनंलिपा ‘हातिगल’ ‘हस्तिगल’ आदि नामं सम्वोधन जुयाः थौंकन्हय् हौगः बहाः धायेगु जुयाच्वंगु दु ।
असंबहाःया लिक्कसं दक्षिणापाखे थ्व ह्वखाःबहाः दु । थ्वयात चलनचल्तीया भासं ननिबहाः नं धाइ । क्षेत्रफलया ल्याखं थ्व साधारण चुक थें खनेदु । असंबहाःया कचाः बहाः जूगुलिं थन नं असं बहाःया सर्वसंघपाखें हे पुजाआजा यायेगु यानाच्वंगु दु । थ्व बहाःया बारे आधिकारीक छुं लिखत मदु । तर बिहारया दथुइ लाक्क दयेकातःगु देगःया मू लुखाया फुसय् तयातगु तोरणय् ने.सं. ७५७ कियातःगु दु । थ्व बहाःया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्ध खः । तोरणय् नं अक्षोभ्य बुद्धयात निम्ह भिक्षुपिंसं पंखां गायेक च्वंगु मूर्ति दु ।
