सांस्कृतिक, धार्मिक अले नश्लगत ल्याखं विविधता दुपिं प्राचीन नेपालमण्डल दुनेया आदिवासी समुदाययात मंकाः कथं नेवाःया म्हसीका बीगु ज्या मूलतः उमिसं थवंथवय् बिचाः व भावना कालबिल यायेत छ्यला वयाच्वंगु भाषा नेवाः भाय् वा नेपालभाषां याइ । सुनां सुनां नेपाः गालय् दुहां वयाः थन हे च्वनाः नेपालभाषायात थःगु अभिब्यक्तिया मांभाय् कथं नाला वन उपिं सकलें नेवाः कथं म्हसिल । थ्व ल्याखं नेवाःत अनेक कथं विविधता दुगु समुदाय खःसां मूलतः छगू हे भासं माः हनातःगुलिं समाजशास्त्रीतय्सं थुकियात भाषिक समुदाय कथं नालातःगु दु । नेपालभाषा–नेवाः भाय् हे नेवाःतय् मंकाः म्हसीकाया मू लिधंसा खः । अथे जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धया थकूगु खः । नेवाः भाय्यात भाषाशास्त्रया ल्याखं सँय्–बर्मेली खलः दुने लाकातःगु दु । थुगु भाय्या द्वालखा, प्याङ्गा अले ख्वप लागाय् बिस्कं ल्हाइगु पहःया लिधंसाय् भाषिका धकाः नालेगु याः ।
खतुं नेवाः गुगुं छगू निश्चित धार्मिक आस्थायात नाला वयाच्वंपिं मनूतय् समुदाय मखु । धर्म, दर्शनया ल्याखं नेवाःतय्सं नाला वयाच्वंगु आस्था व दर्शनयात गुगुं नं कथं संज्ञा बीगु सम्भावना मदु । अथे खःसां द्वलंद्वःदँ न्ह्यवंनिसें तःता कथंया समुदाय व संस्कारया मनूतनापया सम्पर्क अले प्रभावया दथुइ न्हियान्हिथंया व्यवहारपाखें नेवाः समुदाय दुने थःगु कथंया छगू बिस्कंगु सामाजिक मूल्य मान्यता विकास जुयावन । धर्म, संस्कार व
रीति परम्परा थःथःगु कथं नाला वयाच्वंगु दुसां मुक्कं नेवाः समुदाय दुने स्थापित जुयाच्वंगु छगू कथंया मंका सामाजिक मूल्य व मान्यता दु ।
थःगु न्हिथंया जीवन व्यवहार न्ह्याकेत मदयेक मगाःगु तुफि, घः, भुतू, चुपि, तराजुनिसें लुखाफुस, लुखाद्वाः, पिखालखु, ध्वंप्वाः, छ्वास आदियात द्यःया प्रति रुप कथं पूजा यायेगु क्वः, सा, खिचा, ब्यां, ताहा, सिमा आदि प्राकृतिक जीवजन्तुयात नं पूजा याइपिं नेवाःतय् मूल्य मान्यता मूलतः प्रकृतिवादी खः ।
अथे हे गुगुं पिनेया औलोकिक जगतया शक्तियात द्यः कथं हनेगु पलेसा मनुखं साधना यात, कुतःयात वा छगू विशिष्ट अवस्थाय् थ्यन धाःसा थः दुने हे दैवीय शक्तिया उर्जा प्रादुर्भाव जुइफु, थः दुने हे देवत्व दु धैगु आस्थाया लिधंसाय् दँय्दसं म्हपूजा यायेगु याइपिं नेवाःत खः । मनू दुने हे दैविक गुण व स्वभाव ब्वलनेफु धकाः मचापिं मिसा मस्तय्त कुमारी व मिजंमस्तय्त कुमार कथं पूजा यायेगु जक मखु मनूत न्हय्न्हय्दँ थ्यनेवं द्यः समान जुइ धकाः मनूया दुने दैविक शक्ति मालीपिं नेवाःत खः । मनूयाके दैवी गुण दु धैगु नेवाः मूल्य मान्यता खः । थ्वहे ल्याखं मनूतय्त ख्वापालं पुइकाः म्वाःद्यःया रुपय् हना वयाच्वंगु खत ।