जिमि मांया ज्याःजंक्व निजिरोस श्रेष्ठ न्याछयोंनं च्वयादीगु खः । ने.सं ११३१ य् श्री न्याछ्यों प्रतिष्ठानपाखें थ्व सफू पिहांवःगु खः । च्वमिं थः मां सुवर्णदेवीया ज्याःजंक्वया इलय् थःगु छेँया दुजःपिं नाप च्वनाः जूगु सहलह, लिपुन्हेपुया खँ निसें कयाः जंक्वभ्वय् क्वचाःगु ई तकया खँत मुंकाः न्हिपौ थें च्वयातःगु सफू खः ।
NewaGyanKosh
-
जिमिगु भुतू ख्वाउँसे ख्वाउँसे तिनि
जिमिगु भुतू ख्वाउँसे ख्वाउँसे तिनि नेपालभाषाया नांजाःम्ह च्वमि भाजु नर्मदेश्वर प्रधानं च्वयादीगु आधुनिक कविता संग्रह खः । सान्त्वना प्रकाशन येँ पाखें ने.सं. ११२८ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ स्वीन्हय्पु कविताया नापं थुकी दुथ्याःगु कविताया बारे पद्मरत्न तुलाधरया तःहाकःगु समिक्षात्मक च्वसु दुथ्याःगु दु । कवि नर्मदेश्वर प्रधानं थ्व संग्रहयात गद्य चिनाखँ मुना धयादीसां थ्व गद्य चिनाखँ मुना जक मखु आधुनिक कविता मुना नं खः । अभिव्यक्तिया तीक्ष्णता तिब्रता, राष्ट्रप्रेमया भावना, देसय् विद्यमान विसंगति विकृतिया यर्थाथ चित्रण, थःगु हे ब्स्किं व्यंग्य, विम्व, प्रतिकया प्रयोग थ्व संग्रहया विशेषता खः ।
-
जिवित जल्मी
जिवित जल्मी नामं म्हस्यूम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीत संयोजक जिवित महर्जनया जन्म ने.सं. १०९५ तछलागाः चह्रे, मंगलबारखुन्हु अबु जीवन महर्जन व मां पलुं महर्जनया कोखं येँया मखंगल्लि, न्हूसतकय् जूगु खः ।
संगीत ख्यलय् मचांनिसें हे नुगः क्वसाःम्ह जल्मिं थःगु पूर्खाया थाय् यलया जलदेय्या नामं थःगु नामय् ‘जल्मि’ कथं म्हसीका घानादीगु खः ।
२०५९ सालय् कर्णदासया सलय् अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये ‘जन्मिँदा एक्लै’ वय्कःया न्हापांगु संगीत व संगीत संयोजन जूगु म्ये खःसा जुजुकाजी रंजितया सलय् लोकंह्वाःगु नेपालभाषाया म्ये ‘यः मां छंगु गुणया पलेसा’ न्हापांगु संगीत संयोजन यानादीगु म्ये खः । वय्कःया न्हापांगु संगीत जुजुकाजी रंजितया हे सलय् थ्वःगु लोकंह्वाःगु म्ये ‘जितः स्वयाः मिखा भाय् यानाः’ खः ।
रत्नशोभा महर्जनया सः, निर्मलरत्न शाक्यं च्वयादीगु व मनराजा नकःमिया लसय् नेपालभाषाया अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये ‘लिक्क वयाः जितः धाल वं’या संगीत संयोजक जल्मिं थुगु ख्यलय् निद्वलं मयाक म्येय् संगीत संयोजन यानादीगु दुसा ‘मतिना यानागु जिं उलिमछि दत’, ‘सचिका चिनाः’, ‘यःमां छंगु गुणया पलेसा’, मदनकृष्ण श्रेष्ठ व हरिवंश आचार्यया दोहरी म्ये ‘हरिमाया खः जिगु नां’, मदनकृष्ण श्रेष्ठया हे ‘हथाय् चाय् मते’, ‘खुला खुला दत थःछेँय् वंगु’ थें जाःगु म्ये उकी दुथ्याः ।
नेपालभाषाया संकिपा ‘पानवति’इ दुथ्याःगु लोक म्ये ‘व छु गल्ली थ्व छु गल्ली’यागु न्हूपहलं यानादीगु संगीत संयोजन नं लोकं ह्वातसा वय्कलं ‘जिपिं बदमास मखु’, ‘बांलाः मय्जु’, ‘ग्यानापु स्टाइल’ ‘पानवती’ लिसें ७ गू नेपालभाषाया संकिपाय् संगीत संयोजन यानादीगु दु ।
द्वःछिपुं मल्याक खस नेपाली भाय्या म्येय् संगीत संयोजन यानादीम्ह वय्कःया ‘जन्मिँदा एक्लै’, ‘म मरेको छैन’, हरिवंश आचार्यया ‘सारंगी रेटौंला’, ‘बुढो हुन मन छैन’ थें जाःगु लोकंह्वाःगु संगीत संयोजन उकी दुथ्याः ।
म्येहालामिकथं नं म्हसीका दुम्ह जल्मिं न्हापां हालादीगु म्ये वय्कलं हे संगीत व संगीत संयोजन यानादीगु, सुशील राजोपाध्यायं च्वयादीगु ‘गुलेलीको चोट’ खःसा वय्कलं नविन चित्रकारं च्वयादीगु ‘भुल्न चाहन्छु हरेक बाचा’ नं हालादीगु, संगीत व संगीत संयोजन यानादीगु म्ये खः ।
२० पुति नेवाः म्ये हालादीम्ह वय्कःया न्हापांगु नेवाः म्ये विनोद जल्मिया च्वसा व लसय् थःगु हे संगीत संयोजन यानादीगु ‘जि छंगु गल्लीइ’ खःसा नेवाः म्ये ७५ पुं मल्याक संगीत तयादीम्ह वय्कलं २५ पुति खस नेपाली भाय्या म्येय् संगीत तयादीगु दु ।
वय्कलं दकलय् बांलाःम्ह संगीत संयोजक पेजथ्री पिपल्स च्वाइस अवार्ड ११४२, नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्डय् निक्वःतक दकलय् बांलाःम्ह संगीत संयोजकया अवार्ड नं त्याकादीगु दुसा नेपाःया राष्ट्रपतिपाखें नातिकाजी संगीत सम्मान २०७६ पाखें नं सम्मानित जुयादीगु दु ।
लजगाःकथं मरि पसः ‘आरती स्विट्स्’ न्ह्याका च्वनादीम्ह वय्कः लोकंह्वाःम्ह संगीतकःमि विष्णु जल्मिया छय् खः । -
जिस्वां बहाः (पूर्वस्थित महाविहार)
पूर्वस्थित महाविहारया सर्वप्रचलित नां जिस्वां बहाः खः । थिमि देय्या गार्चा त्वालय् अवस्थित थ्वब हाः ख्वपया जुजु भूपतिन्द्र मल्लया पालय् स्थापना जूगु धयागु दसि विहारया ल्वहंपतिइ ने.संं ८१४ जेष्ठ शुक्ल १३ कुन्हु दानपति वोलदेव सहित सकल परिवारया धर्मचित्त उत्पत्ति जुयाः शाक्यमुनि स्थापना यानाः थुगु विहार दयेकूगु खँ उल्लेख जूगु दु ।
थुगु बहाः उत्तरय् स्वयाच्वंगु खःसा अक्षोभ्य तथागतया क्वाःपाःद्यः उत्तराभिमुख खः । क्वाःपाः द्यःया गर्भगृहय् दुहां वनेगु लुखाया जःखः सारिपुत्र मोदगल्यानया प्रस्तर मूर्ति दु । क्वाःपाःद्यःया मूलुखा न्ह्यःने चेत्य वचैत्यया जवय् तुं छगः दु । थिमि देशय् तुं दुगु बहाः थ्व हे छगू जक खः ।
थुगु बहाःया संघ दुजःपिं थिमि देय्या वज्राचार्यपिनि कवय् दुथ्यानाच्वंगु मदु । इमि थःगु हे संघ दयेकाः चुडाकर्म यायेगु व आचा लुइगु ज्या याना वयाच्वंगु दु । पूर्वस्थित महाविहारया वज्राचार्यपिं थिमि देय्या वज्राचार्यपिनि पुरोहित खः । थन च्वंपिं वज्राचार्यतय्सं हेमवर्ण महाविहारया करुणामय न्हवं याइगु इलय् पुरोहित जुयाः ज्या याइगु खः ।
यलदेय्या चुक बहाःया वज्रँचार्यपिं थुगु बहालय् च्वंवःगुलिं चुक बहाःया नमूना कथं थुगु विहार दयेकूगु खः धयागु विश्वास दु । थुगु बहालय् गुंलाबलय् बहिद्यः ब्वयेगुया नापं नित्य पुजा कर्मया चलन ल्यनाच्वंगु दनि । अथेहे जेष्ठ शुक्ल प्रतिपदा कुन्हु न्हवं सिधयेकाः हेमवर्ण महाविहारया लोकेश्वरयात थुगु बहालय् हयाः तयेह याः स्यंल्ह्वं यानाः लाँफो छाये सिधयेवं थिमि देय्या वज्राचार्य कवःया प्यम्ह नायःपिनि उपस्थितिइ थुगु बहाःया वज्राचार्यपिंसं दशधर्म विधि कथं द्यः पलिस्था यानाः सिथि नखः कुन्हु जात्रा यानाःदेगलय् तइगु नियम ल्यनाच्वंगु दु ।
-
जीतबहादुर मानन्धर
बा गणेशबहादुर मानन्धर व मां गणेशमाया मानन्धरया क्वखं यलया लगं ख्यलय् ने.सं. १०५५ य् निबन्धकार भाजु जीतबहादुर मानन्धरया जन्म जूगु खः । एम.ए वि.एल तथा संस्कृति विषयय् फिलातेली ब्वने ज्यायानादीम्ह मानन्धर भाजुया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा अनुसन्धानात्मक निबन्ध च्वयेगु खः । सरकारी सेवाय् उच्च पदय् च्वनाः ज्या यानादीधुंकूम्ह गोरखा दक्षिणबाहु (द्वितीय, ने.सं. १११३) व विख्यात त्रिशक्तिपट्ट (तृतीय, ने.सं. १११०) थेंज्याःगु पदकं विभूषित जुयादीधुंकूम्ह भाजु मानन्धरया साहित्य क्षेत्रय् नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी थ्व स्वताय्सकं अतिकं हे च्वसा न्ह्याः । थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् अनुसन्धानात्मक च्वसु पिथना झायाच्वनादीम्ह मानन्धर भाजुं थःगु हे जातिया विषयय् अनुसन्धान यानाः थःगु हे जातनाप स्वापू दुगु च्वसु मुना सफू मानन्धर निबन्ध मुना ने.सं. ११२४ य् पिथनादी धुंकूगु दु ।
-
जीवन खसुइ
जीवन खसुइ डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया च्वसां पिदंगु खुगूगु सफू खः । कुतः पिकाकः ख्वप पाखें ने.सं. ११४१ य् पिदंगु थ्व सफू च्वमिया धात्थेंगु जीवन परिचय, जीवनय् जूगु घटनाया विवरण, च्वमिया समाजया परिचय आदि दुथ्याकाः च्वयातःगु आत्मवृतान्तया सफू खः । थ्व सफुलिइ आत्मकथा लेखनय् छ्यलिइगु थीथी शैली मध्येय् विवरणात्मक शैली छ्यलाः सरल भासं व्यवस्थित रुपं च्वमियात अःपुक म्हसिइके फइकथं च्वयातःगु दु । थ्व जीवन खसुइ सफू थः हितचित्तम्ह पासा कवि भगतदासजुं कर हे यानाः च्वकादीगु व थःगु जीवनया अनुभव मेपिं ब्वमिपिंत ज्या वयेफु धयागु खँ मनन यासें कोरोनां सकसितं सातु कयाच्वंगु लकडाउनया ईयात सदुपयोग यानाः सृजना जूगु खँ च्वमिं थ्व सफूया भूमिकाय् न्ह्यथनादीगु दु । मुक्कं झिंनिब्वय् ब्वथलातःगु थुगु आत्मवृतान्त सफुलिइ थःगु पारिवारिक जीवन, शिक्षा, लजगाः, सामाजिक जीवन, राजनैतिक जीवन, धर्म, साहित्य, भाषिक आन्दोलन आदि बारे जक मखु थःगु धारणा भावना अनुभूति नं ब्वयादीगु दु । गथे — साहित्य जनपक्षीय जुइमाः, आत्मसन्तुष्टी कायेत जक च्वयेगुमखु,थःगु भासं जक च्वयाः कट्टरता क्यनाः मेमेगु भाषाया साहित्य व साहित्यकारपिं नाप ब्यागलं च्वनेगु आत्मकेन्द्रित प्रवृति त्वःताः मेमेगु भाय्यापिं नाप स्वापू क्वातुका यंकेमाः, भाय् हिलाः छगू भासं मेगु भाय् या लागाय् चक्कंका यंकेमाः, झीगु अस्तित्व ल्यंकेत, झीगु सः थ्वयेकेत राजनीति याये हे माः, राजनीति मयानाः थौं नेवाःत सिंहदरवारं झन्झन् पिने लाःवन आदि आदि । अथेहे थःगु जातीय पहिचानया न्ह्यःने गभर्नर ला छु व स्वयाः तःधंगु पद नं छुं मखु, भाषा जाति व राजनीति निगः नांचाय् पलाः न्ह्याके मफइगु जुयाः जिं एमालेया नांचा त्वःता छ्वया धकाः थःगु व्यक्तिगत जीवनया खँ व राजनीतिया बांमलाःगु कूटनीतिं नुगलय् झ्वयेपिउगु दुघाः नं प्वंकादीगु दु । थुकथं थ्व जीवनया खुसुइ सफूया — विशेषता ध्यागु थः अतिकं स्याःन्याःम्ह पासायात थःगु दुविस्ताया फुक्कं खँ कनाच्वंगु थें अनुभूति बिइफुगु खः।
-
जीवन घःमाः
रेणु श्रेष्ठया च्वसां पिज्वःगु थ्व जीवन घःमाः हाइकु सफू ने.सं. ११३६ बछलागा सप्तमिकुन्हु न्हू हिसु पुचः पाखें पिदंगु खः । थुकी १०४ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी प्रत्येक हाइकुनाप ज्वःलाःगु किपा नं बियातःगु दु । सफू दुने दुःख, वेदना कयेच्यानाच्वंगु, स्वतन्त्र रूपय् सर्गतय् ब्वयेगु मृगतृष्णा जक जुयाच्वंगुया पीडा, भूतुलिइ मि मच्याःगु पीडाया बाखं लिसें झीगु न्ह्यःने खने दयाच्वंगु विकृति विसंगतिया चित्रण यानातःगु दु ।
-
जीवन छगू यात्रा : लंगरुटया
थ्व जीवन छगू यात्रा : लंगरुटया बाखं च्वमि हरिकृष्ण डंगोलजुया बाखं सफू खः । थ्व बाखं सफू नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लिया लुखां ने.सं.११३५ य् पिदंगु खः । खस नेपाली भाषं पराजित मान्छे नांयागु बाखं सफू पिकयादी धुंकूम्ह बाखं च्वमि भाजु हरिकृष्ण डंगोलया थ्व बाखं सफुलिइ झिंन्हय्पु बाखं दु । थुकी जीवनय् वइगु आरोह अवरोहया खँ थःगु हे शान्तगु शैलीं बाखंच्वमिं च्वयादीगु दु ।
-
जीवन छु खः
जीवन छु खः निबन्ध तेजवृष्ण श्रेष्ठं च्वयादीगु खः । ने.सं १११९ य् थिमि च्वंम्ह रत्नकुमार श्रेष्ठपाखें थ्वः सफू पिदंगु खः । च्वमियागु थ्व न्हापांगु सफू खः । थुकी जीवन छु खः ?, स्वर्ग प्राप्तिया लँपु, धर्म छु खः ?, मनमयागु स्वभाव म्हसिके, सन्त कवीर सुखः ?, मृत्यु छु खः ?, धर्म छु खः ? आदि विषय दुथ्यागु दु । थ्व सफूपाखें च्वमिं जीवन छु खः ? धैगु न्ह्यसःया लिसः मालेगु कुतः याःगु खनेदु ।
-
जीवन राजोपाध्याय
संगीतकःमिपिं
जीवन राजोपाध्याय
मां इन्दिरा राजोपाध्याय व अबु धर्मानन्द राजोपाध्यायया कोखं ने.सं. १०८० चौलाथ्वः दुतिया, मंगलबारखुन्हु च्वखाछेँ गल्ली, येँय् कलाकार जीवन राजोपाध्यायया जन्म जूगु खः । चित्रकलायात हे लजगाः यानादीम्ह राजोपाध्यायं त्रिभुवन विश्वविद्यालय ललितकला क्याम्पसं स्नातक यानादीगु दु । थौंकन्हय् डल्लु आवाश क्षेत्रय् च्वनादीम्ह थ्वय्कः ने.सं. १०९९ दँनिसें चित्रकला, कार्टुनकला व डिजायन कलाय् नं सक्रिय जुया च्वनादीगु दु । थ्वय्कलं खुकःगु राष्ट्रिय खेलकूद धेंधेंबल्लाःया लोगो २०६८, नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानया लोगो दयेकेगु निंतिं जूगु धेंधेंबल्लाः २०६६, सडक प्रयोगकर्ता नेपाल सन् १९९६ या लोगो धेंधेंबल्लाखय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु । अथे हे मेमेगु थीथी धेंधेंबल्लाखय् आपालं सिरपाः त्याकादीगु दु । नेपाःया थीथी जिल्ला, भारत, बंगलादेश, थाइलैण्ड, जापान, इथियोपिया, बेलायत, बेल्जियम आदि थासय् थःगु ६३ गू स्वयां उप्वः चित्रकला ब्वज्या याना दीधुंकूगु दु ।
नेपाःया चित्रकला ख्यःया खँ ल्हायेबलय् नां मकासें मगाःम्ह राजोपाध्यायया थीथी संघ संस्थाय् आबद्धता दु । आधुनिक कलाकार समाजया मूछ्याञ्जे, नेपाल जलरंग समाजया मूछ्याञ्जे, नेपाल कला परिषदया कार्यकारी सदस्य जुयाः ज्या याना च्वनादीगु दु । ताःईनिसें कलाकारिताया ख्यलय् थ्वय्कलं यानादीगु योगदानयात च्वछासें नेपाल कला परिषदपाखें रंगलाल वाङदेल स्मृति पुरस्कार २०५६, नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें दोश्रो राष्ट्रीय कला प्रदर्शनी २०६९ स विशेष पुरस्कार, नेपाल व्यवसायिक कलाकार संघपाखें अमात्य कला पुरस्कार २०७५, नेपाल सरकार संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उद्दयन मन्त्रालयपाखें प्रादेशिक प्रतिभा पुरस्कार २०७८ पाखें सम्मान याःगु दु ।